Στις ειδήσεις, τα νέα για την κατάσταση του πλανήτη είναι καταστροφή και σκοτάδι: συνεχώς ένα ακόμη είδος τελεί υπό εξαφάνιση, μια εξαιρετικά βίαιη καταιγίδα καταστρέφει άλλη μία απροετοίμαστη πόλη και μερικές από τις πιο περίεργες καιρικές συνθήκες ξεπερνούν άλλο ένα ρεκόρ. Οι επιστήμονες και όσοι χαράσσουν πολιτική πέφτουν σε κατάθλιψη και η συλλογική μας συνείδηση στρέφεται σε σκηνές αποκάλυψης, όχι σε αφηγήσεις ανάκαμψης.
Καλώς ήρθατε στην Ανθρωπόκαινο, την περίοδο κατά την οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα ασκεί κυρίαρχη επιρροή πάνω στο περιβάλλον και στο κλίμα της Γης, με τα αποτελέσματα να είναι τρομακτικά.

Τι είναι το Solarpunk;

Το Solarpunk είναι το πρώτο δημιουργικό κίνημα που απαντά συνειδητά και θετικά στην Ανθρωπόκαινο εποχή. Ενώ κανένα μέρος στη Γη δεν είναι απαλλαγμένο από τον ηδονισμό της ανθρωπότητας, το Solarpunk υποστηρίζει πως οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να ζουν και πάλι σε αρμονία με τον πλανήτη.
Το Solarpunk είναι ένα λογοτεχνικό κίνημα, ένα hashtag, μια σημαία και μια δήλωση προθέσεων για το μέλλον που ελπίζουμε να δημιουργήσουμε. Είναι μία φανταστική αφήγηση μέσα στην οποία όλοι οι άνθρωποι ζουμε σε ισορροπία με το πεπερασμένο περιβάλλον μας, όπου οι τοπικές κοινότητες ευδοκιμούν, η πολυμορφία γίνεται δεκτή ενθουσιωδώς και ο κόσμος αποτελεί μια όμορφη πράσινη ουτοπία.

Σε άρθρο της στην Guardian, η συγγραφέας Rebecca Solnit στοχάζεται την άνιση επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στις φτωχότερες κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Γράφει: «Η κλιματική αλλαγή είναι μία βία παγκόσμιας κλίμακας εις βάρος τόπων, ειδών αλλά και ανθρώπων. Αφού της προσδώσαμε ένα όνομα, μπορούμε να ξεκινήσουμε και μια πραγματική συζήτηση για τις προτεραιότητες και τις αξίες μας. Γιατί η εξέγερση ενάντια στην κτηνωδία αρχίζει με μια εξέγερση ενάντια στη γλώσσα, που κρύβει αυτή την κτηνωδία».
Αν η κλιματική αλλαγή είναι μία αργή βία στον Παγκόσμιο Νότο, τότε το Solarpunk αντιπροσωπεύει την ειρήνη.

Μια ηλιόλουστη προδιάθεση

Το «ηλιακό» (Solar) στο Solarpunk είναι ταυτόχρονα μια περιγραφή και μια μεταφορά για την αφοσίωση του κινήματος σε μια ουτοπία που είναι προσβάσιμη σε κάθε άνθρωπο πάνω στη γη, καθώς και σε όλες τις μορφές ζωής του πλανήτη μας. Καμία επιχείρηση δεν μπορεί να αιχμαλωτίσει και να ιδιωτικοποιήσει το ηλιακό φως για να το μαζέψει για την ίδια ή να το πουλήσει με κάποιο κόστος. Είναι ένα από τα μοναδικά παγκοσμίως προσιτά αγαθά. Το Solarpunk οραματίζεται έναν κόσμο κατανεμημένης καθαρής ενέργειας, διαθέσιμης και επωφελούς για όλους.
«Η αναδιανομή της εξουσίας, είτε της πολιτικής είτε της ηλεκτρικής, βρίσκεται στο επίκεντρο της ιστορίας μου», λέει η Solarpunk συγγραφέας, Alia Gee, στο Hopes & Fears. «Το να φροντίσουμε το ζήτημα της εξουσίας είναι, πιστεύω, ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να υπάρξει ένα καλύτερο μέλλον για όλους (Τονίζω το «για όλους». Όχι μόνο για τα λευκά αρσενικά, για τους σισ-τζέντερ ή για την ανθρωπόμορφη ζωή)»
Με αυτόν τον τρόπο, το Solarpunk επικεντρώνεται στις αποξενωμένες και περιθωριοποιημένες ομάδες, γιατί έτσι πρέπει.
Όσοι έχουν τη μικρότερη πρόσβαση στην εξουσία, με βάση τα σημερινά πρότυπα, θα είναι αυτοί που πρέπει να ακουστούν πιο προσεκτικά εάν θέλουμε το όνειρο του Solarpunk να γίνει πραγματικότητα. Γιατί προκειμένου κάτι τέτοιο να γίνει βιώσιμο, είναι απαραίτητη η διανομή της εξουσίας και της υποδομής σε όλες τις ανεξάρτητες κοινότητες.
Παραδοσιακά, τα έργα επιστημονικής φαντασίας -όπως οι ιστορίες γενικώς- δοξάζουν τους ήρωες, οι οποίοι είναι υπερήφανοι άντρες, έξυπνοι και σωματικά δυνατοί. Η μετα-αποκαλυπτική μυθοπλασία, όπου οποιοσδήποτε με την παραμικρή διαφορά ή δυσκολία θεωρείται ξεκάθαρα «άχρηστο βάρος», αποτελεί μια μεγάλη προκατάληψη απ’ τη φύση του. Έτσι, ενώ το Solarpunk με μία πρώτη ματιά φαίνεται να επικεντρώνεται σε τεχνολογίες που συμβάλλουν στη δημιουργία πράσινων ουτοπιών, το σημαντικότερο μέρος του κινήματος ασχολείται με τις πραγματικές ανθρώπινες προκλήσεις του να ζούμε από κοινού σε αυτόν τον πλανήτη.
Αυτό πιθανότατα βασίζεται στην πεποίθηση του Solarpunk ότι η τεχνολογία που χρειαζόμαστε για μία ουτοπία είναι ήδη εδώ, απλά δεν έχουμε βρει ακόμη την πολιτική βούληση να την εφαρμόσουμε.
Όπως αναφέρει και η Solarpunk συγγραφέας Claudie Arseneault στο Hopes&Fears, αυτό που κάνει το Solarpunk τόσο ισχυρό είναι ότι «χρησιμοποιεί υπάρχουσες τεχνολογίες, πράγματα που ήδη γνωρίζουμε ότι είναι δυνατά». Η Arseneault πιστεύει ότι «το Solarpunk είναι ένα είδος που αναφέρεται στο πώς πρέπει να μοιάζει το μέλλον μας και στο πώς μπορούμε να φτάσουμε εκεί. Αυτό είναι φανταστικό».
Το ανθίζον κίνημα παίρνει θέση απέναντι στο σκοτάδι της σημερινής, υπερβολικά δημοφιλούς, αποκαλυπτικής επιστημονικής φαντασίας, προσφέροντας αντ’ αυτού ένα λαμπρό μέλλον. Το στοιχείο “punk”, φυσικά, αναφέρεται και οικοδομείται από τα δύο λογοτεχνικά είδη που προηγήθηκαν αυτού: το Steampunk και το Cyberpunk. Αντί να κοιτάζει πίσω στον χρόνο και να στηρίζεται σε ξεπερασμένες τεχνολογίες όπως η ατμοπαραγωγή, το Solarpunk χρησιμοποιεί τις καλύτερες, διαθέσιμες σήμερα, τεχνολογίες. Και, αντί να φαντάζεται δυστοπικά μέλλοντα οργανωμένου εγκλήματος και επιτήρησης, το Solarpunk πραγματώνεται σε μια υπάρχουσα κοινότητα.

Ποιο είναι, λοιπόν, το τόσο “punk” στο να αγκαλιάζουμε τα δέντρα;

Ποιο είναι, λοιπόν, το “punk” στο Solarpunk; «Είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού», λέει ο Mark Fisher, συγγραφέας του Capitalist Realism. Is There No Alternative?, παραθέτοντας τον Fredric Jameson. Το να σταματήσεις ή να αντιστρέψεις το τεράστια χρηματοδοτούμενο πλοίο που βυθίζεται είναι σχεδόν αδύνατο και αυτή είναι ακριβώς η πρόκληση των περισσοτέρων περιβαλλοντικών ομάδων.
Οι ισχυρότεροι άνθρωποι στον κόσμο βασίζονται στο status quo. Το να αγωνίζεσαι ενάντια σε όλη την ορμή και τα χρήματα που επενδύονται στην καταστροφή του περιβάλλοντος αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μάχες που μπορεί να φανταστεί κανείς… Με άλλα λόγια, είναι σούπερ punk.
Αυτές οι μάχες έχουν ήδη ξεσπάσει. Υπάρχουν νομικοί πόλεμοι που εμποδίζουν τη βιώσιμη τεχνολογία και την απομεγέθυνση της κλίμακας. Η συντηρητική κυβέρνηση της Φλόριντα κυνηγάει τους πολίτες που επιλέγουν να ζήσουν εκτός δικτύου, η Αυστραλία υπονομεύει τα οφέλη της οικιακής ηλιακής ενέργειας και η Ισπανία προσπαθεί να «φορολογήσει τον ήλιο». Οι Αμερικανοί περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, μάλιστα, χαρακτηρίζονται και αντιμετωπίζονται ως τρομοκράτες.
Ενώ κάθε λογικός άνθρωπος οφείλει να παραδεχτεί ότι υπερθερμαίνουμε τον πλανήτη, πολλοί διαφωνούν πάρα πολύ σε σχέση με τις λεπτομέρειες. Τα χρονοδιαγράμματα ποικίλλουν δραστικά, το πόσο άσχημα είναι στην πραγματικότητα τα νέα αλλάζει συνεχώς και το τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιστρέψουμε το ζήτημα έχει συζητηθεί έντονα. Κάποιοι λένε πως «εννοείται ότι μπορούμε να το αντιστρέψουμε απόλυτα», ενώ άλλοι πιστεύουν πως όχι, πως η αποκαλυπτική ορμή είναι τόσο δυνατή, που είναι «ασταμάτητη». Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πως το να μιλάμε για το πόσο άσχημη είναι πραγματικά η κατάσταση στον κόσμο δεν είναι καν παραγωγικό. Επιπλέον, φιμώνονται επανειλημμένα όταν τελικά το κάνουν.
Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής επιστημονικής φαντασίας είναι δυστοπικό· δεν μπορούμε να εμβαθύνουμε στο να δημιουργήσουμε μια σταθερή κοινωνία, στην οποία θα συνυπάρχουμε ειρηνικά μεταξύ μας ή με τις υλικές πραγματικότητες του πλανήτη μας.
«Το Solarpunk είναι το είδος του οποίου η ώρα έχει έρθει», λέει η Solarpunk συγγραφέας Sheryl Kaleo στο Hopes&Fears, «έχει την καλλιτεχνική και λογοτεχνική δύναμη να μας σπρώξει πέρα από την πολιτισμική μας καταστροφολογία και να μας κάνει να πιστέψουμε και πάλι στο μέλλον».
Στη Δύση, έχουμε μεγαλώσει τόσο άνετα με τον καταναλωτισμό που θεωρείται αποτυχία ακόμη και το να φανταστούμε πώς θα μπορούσε να μοιάζει η ζωή μας σε μια ουδέτερη-από-άνθρακα κοινωνία. Είναι πιο εύκολο για εμάς να φανταστούμε ένα «κουμπί επαναφοράς», μια κατάρρευση, μια μεγάλη φυσική καταστροφή ή μεγάλες απώλειες, παρά μια σταθερή μετάβαση προς τη βιωσιμότητα.
Παρότι είναι σημαντικό να λέμε αυτές τις ιστορίες, ο διακεκριμένος στη σκέψη του Solarpunk Adam Flynn, πιστεύει ότι και μόνο το να οραματίζεσαι ένα αποκαλυπτικό μέλλον είναι επικίνδυνο. «Αφήνουν τον αναγνώστη να επιστρέψει στην καθημερινότητά του χωρίς καμία αίσθηση επείγοντος ή επιτακτικότητας του να αποτρέψει κάτι τέτοιο από το να συμβεί». Ο Flynn φοβάται ότι οι άνθρωποι απλώς θα παραιτηθούν.

Τι σημαίνει ένας πλανήτης χωρίς πλάνο;

Το πραγματικό ερώτημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα είναι πώς θα ταΐσει, θα στεγάσει και θα χτίσει μία ζωή για πάνω από επτά δισεκατομμύρια ανθρώπους, που θα είναι ταυτόχρονα άνετη και βιώσιμη. Οι απαισιόδοξοι λένε ότι αυτό είναι αδύνατο. Η αίσθηση μιας παγκόσμιας κοινότητας, όπου όλα τα ζωντανά πλάσματα αντιμετωπίζονται ως γείτονες, δεν θα έρθει εύκολα αλλά ίσως η λογοτεχνία και η τέχνη μπορούν να βοηθήσουν.
«Το Solarpunk», προσθέτει ο Flynn, «έχει να κάνει με το να δημιουργεί την αίσθηση μιας μεγαλύτερης οντότητας πέραν του εαυτού μας και να διαγράφει την αντίληψη του κόσμου γύρω μας ως κάτι ξεχωριστό από εμάς, το οποίο βρίσκεται εκεί για να το εκμεταλλευτούμε».
Έχει σκοπό να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει τους πάντες για άμεση δράση.
Παρότι υπάρχουν πολλά βιβλία, που εντάσσονται στο είδος του Solarpunk, ο όρος προηγείται κάθε συγκεκριμένου λογοτεχνικού ή καλλιτεχνικού κινήματος.
Εκτός από κάποιους Solarpunk ενεργούς χρήστες του Tumblr, η πιο αξιόλογη δημοσίευση του είδους είναι η Solarpunk ανθολογία. Ο ίδιος ο συντάκτης της ανθολογίας και συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Gerson Lodi Ribeiro δήλωσε στο Hopes&Fears ότι «είναι δύσκολο να φανταστούμε την επιβίωση της ανθρωπότητας για τα επόμενα εκατό χρόνια χωρίς να αφήσουμε πίσω τα ορυκτά καύσιμα και να περάσουμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας».
Προς το παρόν, το Solarpunk αποτελεί περισσότερο μια πολιτική φαντασία ή μια δήλωση προθέσεων παρά ένα συγκεκριμένο σώμα εργασίας. Ωστόσο, όπως και η Solnit, tο Solarpunk πιστεύει στη δύναμη των λέξεων. Ο όρος Solarpunk αποτελεί μια έκκληση να υιοθετηθεί ένα πράσινο ουτοπικό όραμα και να καταπολεμηθεί η αργή αλλά αμείλικτη παγκόσμια βία που η Solnit καταγγέλλει. Ομοίως, ο Ribeiro συνεχίζει, «Οι αφηγήσεις του Solarpunk δείχνουν στους αναγνώστες του ότι είναι δυνατό και λογικό να συλλάβουμε έναν πολιτισμό χωρίς ρύπανση, απόβλητα και υπερθέρμανση του πλανήτη».
Αρκετά έργα προστίθενται με γοργούς ρυθμούς στο είδος του Solarpunk και μεγαλύτερα πρότζεκτ συνενώνονται. Ο Flynn εργάζεται ώστε να προχωρήσει πέρα από το εννοιολογικό επίπεδο και ήδη σχεδιάζει μια κάποιου είδους δημοσίευση Solarpunk στο εγγύς μέλλον. Υπάρχουν κάποια κομμάτια ενός Solarpunk Press, ο οποίος έχει ήδη αρχίσει να δέχεται υποβολές. Η Arseneault μόλις ανακοίνωσε τη σύνθεση μιας Solarpunk ανθολογίας δράκων, την οποία συν-επεξεργάζεται.
Η μελετητής Donna Haraway, η οποία έχει εκτενείς δημοσιεύσεις επί περιβαλλοντικών ζητημάτων, γράφει πως τώρα είναι επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθούν καταφύγια, στα οποία όλα τα ζώα μπορούν να βρουν άσυλο. Η Haraway γράφει: «η δουλειά μας είναι να κάνουμε την Ανθρωπόκαινο όσο το δυνατόν πιο σύντομη/ελαφριά… Αυτή τη στιγμή η Γη είναι γεμάτη από πρόσφυγες, ανθρώπινους και μη, χωρίς άσυλο».
Μπορεί το κίνημα του Solarpunk να δημιουργήσει ένα λογοτεχνικό και αισθητικό αφήγημα που θα εξελιχθεί σε φυσικό καταφύγιο για όλους τους πρόσφυγες, ανθρώπινους και μη, του σήμερα και του αύριο;
Μπορεί το Solarpunk να αποτελέσει ένα τέτοιο καταφύγιο;
Οι “-punk” πρόγονοι του SOLARPUNK:
CYBERPUNK
Ο βασιλιάς των “-punk” υποκουλτούρων επιστημονικής φαντασίας. Επινοήθηκε από τον Bruce Bethke στην ομώνυμη μικρή του ιστορία. Το υποείδος εστιάζει στα δυστοπικά μέλλοντα και σε αποξενωμένους μοναχικούς τύπους που μάχονται τις εξουσίες σε κόσμους βαριάς τεχνολογίας. Το Neuromancer είναι ένα αρκετά ουσιαστικό παράδειγμα, όπως και το Blade Runner.
STEAMPUNK
Μία μορφή που μοιάζει πολύ με το Cyberpunk αλλά που συμπεριλαμβάνει τη νεο-βικτοριανή επιρροή και την προηγμένη τεχνολογία που τροφοδοτείται από τον ατμό. Κάποια παραδείγματα είναι το The Difference Engine και το The League of Extraordinary Gentleman.
DIESELPUNK
Παρόμοιο με το Steampunk αλλά με εστίαση στην αισθητική του καιρού μεταξύ του Α’ και Β’ Παγκοσμίου πολέμου κατά τον οποίο η ντίζελ κυριάρχησε στην τροφοδοσία των πιο προηγμένων μηχανών. Παραδείγματα: The Rocketeer, Bioshock.
DECOPUNK
Η πιο λαμπερή, επιχρωμιωμένη εκδοχή του Dieselpunk που είναι περισσότερο επηρεασμένη από το Αρ Ντεκό και το Streamline Moderne στιλ. Η κινούμενη σειρά του Batman και το Bioshock: Infinite αντιστοιχούν σε αυτή την κατηγορία.
ATOMPUNK
Μία αισθητική ιδιαίτερα επηρεασμένη από τα στιλ του Space Age και Atomic Age της περιόδου του Σπούτνικ και της κατάρρευσης του Τσερνόμπιλ. Πολλές μετα-αποκαλυπτικές ταινίες και οι Fallout σειρές βιντεοπαιχνιδιών αποτελούν παράδειγμα.
BIOPUNK
Έρχεται σε αντίθεση με τα συγγενικά του “-punk” παράγωγα επειδή ψάχνει στο μέλλον για το στιλ του. Φαντάζεται επιτεύγματα στη βιομηχανική και στην τροποποίηση του σώματος. Παραδείγματα: το Never Let Me Go, το Cyborg Manifesto της Donna Haraway, κάποιες δουλειές του David Cronenberg.
NANOPUNK
Ένα υποείδος του Biopunk που εστιάζει στους νομικούς περιορισμούς της βιοτεχνολογίας και στην εξάπλωση της νανοτεχνολογίας. Παραδείγματα: το The Diamond Age και το Metal Gear Solid 4: Guns of the Patriots.
DREAMPUNK
Ενώ τα περισσότερα παράγωγα του “-punk” εστιάζουν στη φαντασία και στις sci-fi τεχνολογίες, το Dreampunk ασχολείται με τη λογική των ονείρων και με μια ανεπιτήδευτη ροή μεταξύ του ασυνείδητου και της πραγματικής ζωής. Παράδειγμα αποτελεί η δουλείά των David Lynch και Lewis Carrol, Paprika.
* Ο Vincent Callebaut είναι πολυβραβευμένος αρχιτέκτονας με έδρα το Παρίσι. Χαρακτηρίζεται ως ο καλύτερος οικο-ουτοπικός αρχιτέκτονας που μπορεί να δημιουργεί φανταστικά πρότζεκτ τα οποία θέτουν επί τάπητος την παγκόσμια περιβαλλοντική και κοινωνική ασθένεια.
Παρακάτω κάποια από τα έργα του που έχουν επηρεαστεί από τη Solarpunk αισθητική και περιλαμβάνονται στον ιστότοπό του:

«BAMBOO NEST TOWERS»: MODERN PARIS, Thermodynamic garden towers planted by food gardens and orchards on balconies
«MANGROVE TOWERS»: FUTURE PARIS, Photosensitive towers ingrained on the piezo-electrical station platforms

ΠΗΓΗ  ΑΥΤΟΛΕΞΕΙ
Μετάφραση: Πηνελόπη Σταμάτη