Για τη συλλογή διηγημάτων του Σμουέλ Γιοσέφ Αγκνόν «Στο σπίτι του πατέρα και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου, εκδ. Καστανιώτη).
Της Νίκης Κώτσιου
Πατριάρχης της σύγχρονης εβραϊκής πεζογραφίας, ο Σμουέλ Γιοσέφ Αγκνόν (1888-1970) είχε καθοριστική συμβολή στην ανάπτυξη της σύγχρονης εβραϊκής λογοτεχνίας και αποτέλεσε μέντορα μεγάλων Ισραηλινών συγγραφέων όπως ο Άμος Οζ, ο Αβραάμ Γεοσούα και ο Άαρον Άπελφελντ, που αναγνωρίζουν ευθέως την επίδρασή του σε αυτούς και τονίζουν σε κάθε ευκαιρία τον κεφαλαιώδη ρόλο που έπαιξε η πρόζα του στη δική τους συγγραφική διαμόρφωση και ολοκλήρωση.
Η μοναδικότητα του Αγκνόν (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1966) έγκειται κυρίως στον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο συγκεράζει την εβραϊκή παράδοση με μια ευρωπαϊκού τύπου αντίληψη, αλλά και για το δέος με το οποίο αντιμετωπίζει την έλευση της νεωτερικότητας. Στον τόμο Στο σπίτι του πατέρα περιλαμβάνονται έντεκα χαρακτηριστικά διηγήματα που αντιπροσωπεύουν το ύφος του δημιουργού, με έκδηλη την υπαρξιακή αμφισημία και το ρίγος μιας βαθιάς εσωτερικής αγωνίας απέναντι στο άγνωστο. Είναι η πρώτη φορά που ο Αγκνόν μεταφράζεται στα ελληνικά.
Στο σπίτι του πατέρα και άλλες ιστορίες
Η άλλοτε εύτακτη καθημερινότητα των πρωταγωνιστών υφίσταται έναν βουβό κλυδωνισμό, που μετατοπίζει τα αισθήματα σε άλλη σφαίρα και τα χρωματίζει μουντά και πεισιθάνατα.
Στα περισσότερα διηγήματα του τόμου, ένα υπόγειο μυστήριο δονεί την ατμόσφαιρα. Όλα μοιάζουν τακτοποιημένα κι εύρυθμα αλλά υπάρχει κάτι κρυφό που αποδιοργανώνει και διαβρώνει τα πρόσωπα. Κάτι που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό αλλά κλώθει τριγύρω έναν αόρατο ιστό και παγιδεύει τους ανθρώπους. Αυτή η καφκική αίσθηση του παράταιρου και του ανοίκειου σιγά-σιγά εξαπλώνεται και απορρυθμίζει την κανονικότητα με έναν τρόπο ανεπαίσθητο και ύπουλο. Η άλλοτε εύτακτη καθημερινότητα των πρωταγωνιστών υφίσταται έναν βουβό κλυδωνισμό, που μετατοπίζει τα αισθήματα σε άλλη σφαίρα και τα χρωματίζει μουντά και πεισιθάνατα. Αινιγματικές αρρώστιες που δεν κατονομάζονται, πόλεις που μεταμορφώνονται περίεργα στο πέρασμα του χρόνου, οικεία πρόσωπα που φαντάζουν πια μακρινά και ξένα, σηματοδοτούν μια αλλοτρίωση που ολοένα κερδίζει έδαφος και ριζώνει βαθιά στην ψυχή. Η αίσθηση του ανοίκειου και του ακατανόητου εντός και εκτός, η ζωή που αίφνης μετατρέπεται σε γρίφο και μαρτύριο, η αγωνία μπροστά στην άδηλη συμφορά που μοιάζει να επίκειται, συνθέτουν ένα ζοφερό κλίμα ασφυξίας που πνίγει κάθε ελπίδα.
Η ανατροπή της κανονικότητας συμβαίνει σταδιακά, με μια διαρκή επιτάχυνση που μοιάζει να οδηγεί στη συντριβή. Όμως η συντριβή διαρκώς αναστέλλεται και το τέλος της ιστορίας μένει σχεδόν πάντα ανοιχτό σηματοδοτώντας μια συνεχή εκκρεμότητα. Στο «Διαζύγιο του Γιατρού», ένας γιατρός ερωτεύεται και παντρεύεται μια όμορφη νοσοκόμα. Ωστόσο, κάποιο γεγονός του παρελθόντος έρχεται να αμαυρώσει αμετάκλητα τη σχέση τους, που γίνεται σταδιακά τοξική και τους δηλητηριάζει τη ζωή οδηγώντας σε μια παράξενη αμοιβαία θλίψη.
Απέναντι στο ανθρώπινο δράμα, το σύμπαν παραμένει βουβό. Τα πρόσωπα πρέπει να πορευθούν μέσα σ’ αυτή την εκκωφαντική σιωπή κουβαλώντας ένα δυσβάσταχτο φορτίο.
Σε πολλά διηγήματα υπάρχει ένας βιβλικός τόνος και αντηχήσεις από παλιούς μύθους που επικαιροποιούνται και φωτίζονται αλλιώς. Πάνω στο σώμα μιας ευδιάκριτης αφηγηματικής παράδοσης, αντλημένης από τις γραφές και τους χασιδικούς θρύλους, ενοφθαλμίζονται καινούργια στοιχεία που έρχονται να περιγράψουν με κλιμακούμενη αγωνία την ίδια πάντα υπαρξιακή συνθήκη, που μένει αναλλοίωτη μέσα στον χρόνο. Αυτή ακριβώς η αγωνία, που κάποτε λαμβάνει παροξυσμικές διαστάσεις, στοιχειώνει και αποδιοργανώνει τα πρόσωπα της εκάστοτε ιστορίας, που δεν βρίσκουν ποτέ λύτρωση, παρά μόνο κάποια εφήμερη ανακούφιση.
Απέναντι στο ανθρώπινο δράμα, το σύμπαν παραμένει βουβό. Τα πρόσωπα πρέπει να πορευθούν μέσα σ’ αυτή την εκκωφαντική σιωπή κουβαλώντας ένα δυσβάσταχτο φορτίο. Με μεγάλη οικονομία μέσων, ο Αγκνόν δίνει αδρά το πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετεί τους ήρωές του σημειώνοντας μόνο τα απολύτως αναγκαία. Η υπαρξιακή αγωνία σημαίνεται αριστοτεχνικά μέσα από στοιχειώδεις συχνά πλοκές, που όμως εγκλωβίζουν σ’ ένα μπερδεμένο δίχτυ ανασφάλειας και επώδυνης αβεβαιότητας. Αν και η ψυχολογική παρατήρηση απουσιάζει ηχηρά, τα κείμενα πάλλονται από ακραία συναισθήματα σε έξαρση, που σχεδιάζουν ψυχικά τοπία πόνου.
 |
| Ο Σμουέλ Γιοσέφ Αγκνόν το 1966 μοιράστηκε το Βραβείο Νόμπελ με τη Γερμανίδα ποιήτρια και δραματουργό Nelly Sacks, σε μια πρωτοφανή και άκρως συμβολική επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας. |
Το πάντα εμβληματικό σπίτι του πατέρα, τόσο του ουράνιου όσο και του επίγειου, επανέρχεται ως ένα σημείο αναφοράς που οργανώνει γύρω του βαθιές σημασίες και σχέσεις. Στο «Αγκουνότ», ο νάρκισσος πατέρας Αχιέζερ γίνεται ο ρυθμιστής της τύχης της κόρης του, καταδικάζοντάς την σε έναν δυστυχισμένο γάμο που διαλύεται. Στο «Σπίτι του Πατέρα», ο (άσωτος;) υιός επιστρέφει με ανάμεικτα και αντικρουόμενα συναισθήματα, που τον παγιδεύουν σε μια δίνη έντονων συγκινήσεων. Με τρόπο σχεδόν ελλειπτικό, χωρίς ποτέ να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες, ο συγγραφέας χαρτογραφεί, μέσα από μια ακολουθία καθοριστικών στιγμών, την κρίσιμη εκείνη κατάσταση, που έρχεται ν’ αλλάξει τον ρυθμό του κόσμου.
Οι κινήσεις των προσώπων μέσα στον χώρο και τον χρόνο περιγράφονται ενίοτε σπασμωδικές και άστατες, χωρίς συνέχεια και συνέπεια. Πολλές ενέργειες δεν υπαγορεύονται από κάποιο προφανές εξωτερικό κίνητρο αλλά υπακούουν σε μια εσωτερική, κρυφή αναγκαιότητα, που δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Οι θρησκευτικές τελετουργίες που λαμβάνουν χώρα σε πολλά διηγήματα, δίνουν ένα κάποιο σχήμα στον άτσαλο και ασυνάρτητο ανθρώπινο βίο, που εν πολλοίς ξοδεύεται μέσα στην ανησυχία και την αγωνιώδη λαχτάρα για απαντήσεις.
Ο ήρωας μετέχει σε ασύνδετα επεισόδια χωρίς χωροχρονική συνέχεια, και η πραγματικότητα εμφανίζεται εντελώς θρυμματισμένη και φασματική.
Ενίοτε το σκηνικό γίνεται εντελώς ονειρικό ή εφιαλτικό. Ο ήρωας μετέχει σε ασύνδετα επεισόδια χωρίς χωροχρονική συνέχεια, και η πραγματικότητα εμφανίζεται εντελώς θρυμματισμένη και φασματική. Μέσα σ’ αυτό το έντονα φορτισμένο ονειρικό περιβάλλον με το ψυχαναλυτικό υπέδαφος, που βρίθει από αρχέτυπα και σύμβολα, καθένα επεισόδιο αποκτά ξεχωριστό βάθος και ουσία.
Ο Αβραάμ Γεοσούα σημειώνει, μεταξύ άλλων στο επίμετρο ότι: «Το απαράμιλλο ύφος του Αγκνόν δεν αποτελεί μόνο ζήτημα φιλολογικού ενδιαφέροντος αλλά και μια ιδιότυπη έκφραση που εμπεριέχει μυστήριο, πολυφωνία, χιούμορ και ειρωνεία, μια έκφραση που περιέχει τα άκρα αντίθετα καθώς και την αίσθηση του ατελούς μέσω μιας συνεχούς και ανατρεπτικής καταφυγής σε ποικίλα θρησκευτικά κείμενα».
* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.
→ Στην κεντρική εικόνα: Η Ιερουσαλήμ στην ανατολή του ηλίου.
Στο σπίτι του πατέρα και άλλες ιστορίες
Σμουέλ Γιοσέφ Αγκνόν
Μτφρ. Χρυσούλα Παπαδοπούλου
Καστανιώτης 2019
Σελ. 146, τιμή εκδότη €12,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου