Αντώνη Καπετάνιου : Συζήτηση στον Ξεριά

Διερχόμενοι οι φίλοι μας τη γέφυρα του Ξεριά, βρήκαν πάνω σε αυτήν τον Λευτέρη, τον υπεύθυνο μηχανικό των έργων του χειμάρρου, που θ’ άρχιζαν τον επόμενο μήνα, καθώς το νερό κατέτρωγε με την ορμή του τον τόπο. Ο Λευτέρης ήταν βυθισμένος στις σκέψεις του, τον έβλεπες έντονα προβληματισμένο.
– Είναι παλιά η γέφυρα, δεν ξέρω αν θ’ αντέξει, ήδη το νερό την έχει ξεθεμελιώσει, τους είπε νοιώθοντας ότι έχουν μπει στο συλλογισμό του.
– Γιατί γίνεται αυτό, γιατί να κάνει το τόσο πεθυμητό νερό τέτοιο κακό, ρώτησε απορημένη η Μυρτώ.
– Δε φταίει η φύση για την αντίδρασή της, δε φταίει το νερό που είναι «θυμωμένο», απάντησε ο Λευτέρης. Ο άνθρωπος φταίει, που αναστάτωσε τη γη. Είναι λογική η αντίδραση της φύσης, που προσπάθει να βρει τον εαυτό της. Δέστε τι συμβαίνει. Το νερό που πέφτει στις γύρω ορεινές περιοχές συγκεντρώνεται σε κανάλια, στα γνωστά μας ρέματα, και ρέει προς τα χαμηλά. Με την ένταση του φαινομένου και την αύξηση της ταχύτητας του νερού, αυξάνεται και η δύναμη που παρασύρει το έδαφος, κι όταν ξεπεραστεί ένα κρίσιμο σημείο, ένα όριο αντοχής, από τ’ οποίο και πέρα η ταχύτητα του νερού υπερνικά την αντίσταση εδάφους, τότε αρχίζει ν’ αποσπάται έδαφος προς τα κάτω. Έτσι εκδηλώνεται η διάβρωση, που είναι η μεγάλη πληγή του τόπου, της Ελλάδας γενικότερα, καθώς παρασύρεται το έδαφος μένοντας γυμνή η γη και άγονη, γενόμενη διά των ετών που συνεχίζεται το φαινόμενο σκέτη πέτρα. Η χώρα μας πάσχει από τη διάβρωση, δέστε τα τόσα γυμνά βουνά της για να καταλάβετε.

– Δηλαδή είναι ένα αναγκαίο κακό, ένα φυσικό φαινόμενο, που θα συμβεί ούτως ή άλλως, τον διέκοψε ο Πετρής.
– Μη βιάζεσαι, δεν είναι έτσι τα πράγματα, καθότι υπάρχει ένας παράγοντας που εξισορροπεί τις καταστάσεις, κι αυτός είναι η βλάστηση. Αν έχεις στα ορεινά βλάστηση, και ειδικά δάσος, τότε μειώνεται η ταχύτητα με την οποία πέφτει η βροχή, κι αυτή κυλά απαλά και ήρεμα στο φύλλωμα και στους κορμούς των δένδρων, φτάνοντας τελικά στη γη κατά ένα μέρος της. Μα και σαν φτάσει στη γη θάβρει τη φυλλάδα των δένδρων, καθώς και το παχύ έδαφος του δάσους, που θ’ απορροφήσει σα σφουγγάρι το βρόχινο νερό. Όσο ρεύσει θα καταλήξει μέσω των ρεμάτων σε μεγαλύτερα ρέματα, σε ποτάμια, σε λίμνες ή στη θάλασσα, δηλαδή σε μεγαλύτερους ή σε τελικούς αποδέκτες.
– Το δάσος λοιπόν είναι ο φυσικός ρυθμιστής της κατάστασης, συμπέρανε ο Παυλής.
– Ναι, είναι αυτός που κατά κανόνα «ηρεμεί» το νερό και το κατευθύνει. Γι’ αυτό και η παρουσία του στα ορεινά, ειδικά σε τέτοια ορεινά με προβλήματα διάβρωσης λόγω της φύσης του εδάφους τους, που έχει μεγάλες κλίσεις κι είναι ευκολοδιάβρωτο, καθίσταται απαραίτητη. Όμως κοιτάξτε τι γίνεται. Το νερό που συγκεντρώνεται στα ρέματα, ρέει με ορμή, ακριβώς διότι στα ορεινά τα εδάφη έχουν κλίσεις. Εάν δεν έχεις δάσος για να ελαττώσει την ορμή του νερού, έχεις πρόβλημα. Και το πρόβλημα στην περίπτωση που δεν έχεις δάσος μεγεθύνεται διότι εκτός από πολύ ορμητικό το νερό, κουβαλά και μεγάλο όγκο υλικών, δηλαδή πέτρες, βράχους και χώματα, τα οποία παρασέρνει στο διάβα του λόγω της διάβρωσης, αφού η γη είναι γυμνή και δεν μπορεί να τα κρατήσει.
– Και τι σχέση έχουν αυτά με τον Ξεριά, ρώτησε η Μυρτώ θέλοντας να διασυνδέσει το φαινόμενο που εξηγούσε ο Λευτέρης με τον συγκεκριμένο ξεροπόταμο.
– Έχουν καθοριστική σχέση, αφού ο Ξεριάς είναι κι αυτός μέρος του υδάτινου συστήματος όλης της περιοχής μας. Συνδέεται με τον ορεινό χώρο και δέχεται τα νερά του. Ο Ξεριάς είναι ένας αποδέκτης των νερών αυτών, που τα καταλήγει στη θάλασσα. Επειδή χάθηκε το δάσος στα ψηλά, ο Ξεριάς είναι ορμητικός και θυμωμένος το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι είναι κατάξηρος. Καταλαβαίνετε νομίζω ότι υπάρχει μια γενικότερη φυσική ανωμαλία στην έκφραση του υδάτινου φαινομένου, που διασυνδέεται άμεσα με τον Ξεριά. Παλαιότερα, που υπήρχε το δάσος, ο Ξεριάς ήταν «ποταμός», όπως τον έλεγαν στο χωριό, ακριβώς επειδή είχε ομαλή και ισορροπημένη λειτουργία. Οι εξάρσεις του εντάσσονταν στα πλαίσια μιας λογικής έκφρασης του υδάτινου φαινόμενου. Ήταν φυσιολογικές, καθώς πραγματοποιούνταν σ’ ένα συγκεκριμένο επίπεδο ακροτήτων, που δεν ξέφευγε από το βασικό κανόνα, γι’ αυτό και ήταν αναμενόμενες. Με κείνη του τη μορφή έδινε προσφορές, με την τωρινή του δίνει συμφορές!
– Ο άνθρωπος λοιπόν φταίει που η φύση είναι θυμωμένη, συμπέρανε σκεπτικά ο Παυλής. Τελικά, ο άνθρωπος γίνεται κακός διαχειριστής του κόσμου του με τις πράξεις του, μην αντιλαμβανόμενος το βάρος τους και τις επιπτώσεις τους, συμπλήρωσε με απογοήτευση.
– Ο άνθρωπος γίνεται χαλαστής, ο άνθρωπος όμως είναι και πλάστης..., τον επικύρωσε ο Λευτέρης με την αναφορά του εν λόγω motto.
Επειδή όμως δεν ήθελε το παραπάνω ρητό του να μείνει αναξιολόγητο, –που φυσικά δεν ήταν δικό του αλλά προέκυπτε από τη βαθιά λαϊκή σοφία–, εξήγησε πώς ο άνθρωπος μπορεί να χαλάει τη γη και να το πληρώνει, έστω κι αν η «τιμωρία του» για τα σφάλματά του δε γίνεται ως τέτοια αντιληπτή, όμως, σε μιαν άλλη διάστασή του φτιάχνει τη γη, εμφαινόμενος ως δημιουργός στον κόσμο του, λειτουργώντας σύμφωνα με την ανάγκη του κατά το φυσικό μέτρο, αλλά και με το όραμά του για τη ζωή. Στην τελευταία διάσταση του ανθρώπου επαφιόμαστε και ευελπιστούμε για το μέλλον μας, τη δε πρώτη πρέπει να προσπαθούμε να καταστείλουμε, κάτι που όμως στους σύγχρονους καιρούς της προδοσίας της γης από τον νεωτερικό άνθρωπο αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο, θαρρείς ακατόρθωτο! Κι έδωσε ως παράδειγμα για την καλή διάσταση του ανθρώπου αυτό της κοινωνίας του χωριού, που μπορεί ο τόπος του να φθάρθηκε με τη λανθασμένη διαχείρισή του κατά το παρελθόν από τους λειτουργούς του, όμως οι ίδιοι τούτοι άνθρωποι δημιούργησαν κατόπιν σε αυτόν, αποκαθιστώντας τον και ανασυστήνοντάς τον κατά το φυσικό πρότυπο, λειτουργώντας θετικά και λογικά. Έγιναν, με άλλα λόγια, ως δημιουργοί στον τόπο, πλάστες του...
Τις παραπάνω σκέψεις τις μετέφερε στους φίλους εστιάζοντας στον θετικό άνθρωπο, βλέποντάς τον στους προγόνους χωρικούς του τόπου.
– Η πρακτική των ανθρώπων στον τόπο τους ήταν φυσική κι είχε θετικό αποτύπωμα, επισήμανε. Η τέτοια πρακτική τους τούς κατεύθυνε σε πράξεις που αναδείκνυαν τη φύση με τη συμμετοχή τους. Δέστε τα περβόλια, όπου επόμενα θα μπείτε οδοιπορώντας, τι πλούτο ζωής κρύβουν, περισσότερο και από την άγρια φύση. Δέστε τη θαυμαστή φυσική καλλιέργεια της γης, που με τον τρόπο της δεν πρόδωσε τη φύση, δεν την επιβάρυνε, αλλά αντίθετα την αλάφρυνε. Δέστε την υποδειγματική χωροταξία του τόπου, τη δημιουργημένη όχι από επιστήμονα ‐ χωροτάκτη, αλλά από τον ασπούδαστο αγρότη, που έβαλε σε πρόνοια τη γης ταξινομώντας την σύμφωνα με το σκοπό του, με τις δυνατότητές της και τις ανάγκες του, κοιτώντας όμως τη συνέχειά της κι όχι αποκλειστικά το προσωπικό του όφελος. Δέστε την κοινωνία του χωριού πώς ορίστηκε σύμφωνα με την προσαρμογή της στα δεδομένα του τόπου, με τη φύση να καθορίζει την προσαρμογή αυτή και να υποδεικνύει πρακτικές στον άνθρωπο. Δέστε την ύπαιθρο του χωριού, την ύπαιθρο χώρα, που γίνηκε η χώρα της φύσης του χωριού, κι ήταν χώρα φύσης του ανθρώπου, μια χώρα που διέπονταν από το δικό της φυσικό καθεστώς, με απαράβατη όμως τη συνθήκη της ανθρώπινης πράξης σε αυτήν κατά το φυσικό πρότυπο.
– Ναι, όμως χάλασαν προηγούμενα οι άνθρωποι τον τόπο, τον κατέστρεψαν ̇ το συνεχίζουν και τώρα, σε πολλά επίπεδα, αντέδρασε η Μυρτώ.
– Δεν αντιλέγω, όμως έμαθαν, πήραν το μάθημά τους για να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη. Αν τα επαναλαμβάνουν, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το κάνουν, τότε δεν έχουν μέλλον. Είναι και πάλι ευάλωτοι στην καταστροφή τους, όπως συνέβαινε και παλιά. Και σκέψου ότι τότε, στους δύσκολους προηγούμενους καιρούς, η ανάγκη της επιβίωσης προείχε. Και προκειμένου να ικανοποιηθεί, γινόταν λάθη και συγχωρούνταν ακραίες πράξεις ή μη συμβατές με τη φυσική λειτουργία συμπεριφορές που είχαν τη δικαιολόγησή τους, αφού σε πολλές περιπτώσεις πραγματοποιούνταν λόγω άγνοιας ή και κάτω από την πίεση μιας ανάγκης ή για λόγους ανωτέρας βίας. Όμως, όπως η ιστορία των τόπων έδειξε, οι άνθρωποι στην πορεία τους θεράπευαν, δείχνοντας ότι συνειδητοποίησαν τα λάθη τους. Διότι ήξεραν πως αν δεν το έκαναν θα ήταν καταδικασμένοι!
– Σήμερα όμως δεν το κάνουν, και το πληρώνουν..., συνέχισε η Μυρτώ.
– Έχεις δίκιο, ο σημερινός άνθρωπος δε διδάσκεται από τα λάθη του, και τούτο συμβαίνει διότι βρίσκεται μακριά από τη γη και τις αξίες της. Θέλω να πιστεύω ότι δε θα συνεχιστεί αυτή η τραγική του κατάσταση. Οι κοινωνίες αλλάζουν ̇ όχι απαραίτητα προς το καλό, ούτε προς το κακό.

(από το βιβλίο μου “Αναζητώντας την Ενδοχώρα”, έκδοση ιδίου, Αθήνα 2020, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=53486)

(φωτογραφία από το αρχείο Αντώνιου Β. Καπετάνιου)