Εσωστρεφείς ή «Κοινωνικοί» Συνεταιρισμοί;

Δημήτρης Μιχαηλίδης, Δημοσιογράφος, ΑγροΝέα 

Είναι απαράδεκτη η τεχνητή προσπάθεια διαχωρισμού των Συνεταιρισμών σε «εσωστρεφείς» και σε «κοινωνικούς», που προσπαθεί αν επιβάλει ο νόμος 4430/2016 για την επονομαζόμενη Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία.

Με τον νόμο 620/1915 άρχισαν στην σύγχρονη Ελλάδα να λειτουργούν νόμιμα οι Συνεταιρισμοί, ως κομμάτι της Κοινωνικής Οικονομίας. Οι συνεταιρισμοί φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί διαδοχικά από όλες τις κυβερνήσεις σαν ένα όργανο για την Αγροτική τους πολιτική. Και τώρα για την Κοινωνική τους πολιτική. …

Το 1979, η Ελλάδα κατήργησε τη ενιαία συνεταιριστική νομοθεσία και ενεπλάκη σε ένα σχήμα με διαφορετικούς παράλληλους νόμους, από διαφορετικά Υπουργεία, που επέτρεψαν να χρησιμοποιούνται οι συνεταιρισμοί ως πολιτικά όργανα. Υπάρχουν οι Αστικοί Συνεταιρισμοί του Ν1667/1986, οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης-ΚοιΣΠΕ του Ν2716/1999 «Εκσυγχρονισμός υπηρεσιών ψυχικής υγείας», ο Ν4430/2016 για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και Συνεταιρισμούς Εργαζομένων, ο Ν4513/2018 για τις Ενεργειακές Κοινότητες και πολλοί άλλοι.

Ο Γενικός Γραμματέας της CICOPA κ Bruno Roelants εξήγησε στο σεμινάριο με θέμα «Συνεταιρισμοί και Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο» (Αθήνα, 23/9/2017) τις σημαντικές αδυναμίες του νέου ελληνικού νόμου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία-SSE (νόμος 4430/2016) και τη συνεταιριστική νομοθεσία, λέγοντας μεταξύ άλλων τα παρακάτω:

Το πρώτο πρόβλημα του νέου ελληνικού νόμου για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (SSE) είναι ο αποκλεισμός από το νόμο SSE ορισμένων συνεταιρισμών που δεν θεωρούνται ότι επικεντρώνονται επαρκώς στο γενικό συμφέρον και ότι είναι υπερβολικά εσωστρεφείς.

Η διάκριση μεταξύ των συνεταιρισμών που θα θεωρούνται «αμοιβαίοι» (εσωστρεφείς) και άλλων που θα θεωρούνται ότι είναι «κοινωνικοί» (περισσότερο προσανατολισμένοι προς το γενικό συμφέρον) είναι ασυμβίβαστο τόσο με τη Δήλωση της ICA για την Συνεταιριστική Ταυτότητα (1995), η οποία αναπαράγεται στο σύνολό της στη Σύσταση της ΔΟΕ 193/2002 για την Προώθηση των Συνεταιρισμών όσο και με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού, όπως ορίζεται στα Διεθνή Πρότυπα της CICOPA για τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς (2011).

Σύμφωνα με τη Δήλωση για την Συνεταιριστική Ταυτότητα, όλοι οι συνεταιρισμοί έχουν τόσο "αμοιβαίο" όσο και "κοινωνικό" χαρακτήρα.

Ο αμοιβαίος χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών κατοχυρώνεται στον ορισμό του συνεταιρισμού, όπου τα "πρόσωπα" συνεργάζονται σε μια "συνιδιόκτητη και δημοκρατικά ελεγχόμενη επιχείρηση «προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές τους ανάγκες και προσδοκίες».

Ο κοινωνικός χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών, δηλαδή το γεγονός ότι ξεπερνούν την ομάδα των μελών για να προσεγγίσουν την ευρύτερη κοινότητα, προκύπτει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά όλων ανεξαιρέτως των συνεταιρισμών:

·         Η 1^η συνεταιριστική αρχή της "εθελοντικής και ελεύθερης συμμετοχής" συνεπάγεται ότι όλοι οι τύποι ατόμων που ανήκουν σε μια κοινότητα και ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά ενός ορισμένου τύπου μελών συνεταιρισμού είναι δυνητικά μέλη του, τόσο σήμερα όσο και στις μελλοντικές γενιές.

·         Η 3^η συνεταιριστική αρχή της «οικονομικής συμμετοχής των μελών» προβλέπει τη σύσταση κοινών λογαριασμών αποθεματικών οι οποίοι, σε πολλές χώρες, είναι αδιανέμητοι ακόμη και μετά τη διάλυση του συνεταιρισμού και, ως εκ τούτου, δεν πρόκειται να τους απολαύσουν  "αμοιβαίως" τα συνεταιριστικά μέλη εάν διαλύσουν τον συνεταιρισμό τους.

·         Η 7^η συνεταιριστική αρχή αναφέρει ρητά το "ενδιαφέρον για την κοινότητα", η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, αλλά δεν είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων γενικά.

·         Η 6^η συνεταιριστική αρχή της «συνεργασίας μεταξύ των συνεταιρισμών» φέρνει στην πραγματικότητα την έβδομη συνεταιριστική αρχή σε μια ακόμη ευρύτερη διάσταση, καθώς αφορά μια κοινότητα ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων στον κόσμο και, ενδεχομένως, περισσότερους.

Σύμφωνα με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού όπως διατυπώθηκε στα Διεθνή Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών της CICOPA, η κύρια διαφορά (σημείωση μεταφραστή: από τους αμοιβαίους συνεταιρισμούς, όπως είναι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί) είναι ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας των κοινωνικών συνεταιρισμών οφείλεται στο γεγονός ότι η αποστολή γενικού συμφέροντος των τελευταίων είναι ρητή, πρωταρχική και άμεση (ενώ σε άλλους συνεταιρισμούς, μια τέτοια κοινωνική αποστολή μπορεί να υπονοείται, να είναι δευτερεύουσα και έμμεση).

Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνεται και στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών, "μια δομή διακυβέρνησης που δυνητικά ή αποτελεσματικά βασίζεται στην συμμετοχή πολλών φορέων ως μελών είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών". Μέσω της συμμετοχής πολλών ενδιαφερομένων ως μελών, οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί μπορούν να συμπεριλάβουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (παραγωγούς, χρήστες, εκπροσώπους της τοπικής κοινότητας) ως μέλη του συνεταιρισμού, υπογραμμίζοντας έτσι τον αμοιβαίο χαρακτήρα των κοινωνικών συνεταιρισμών.

Η σύγχυση μεταξύ των εννοιών της κοινωνικής οικονομίας, της κοινωνικής επιχείρησης και του κοινωνικού συνεταιρισμού

Κοινωνική (και αλληλέγγυα) οικονομία ή SSE

Η έννοια της κοινωνικής οικονομίας είναι ευρύτερη από τους συνεταιρισμούς και περιλαμβάνει ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της δήλωσης ταυτότητας των συνεταιρισμών, όπως η δημοκρατική διακυβέρνηση. Περιλαμβάνει όλους τους συνεταιρισμούς, όλα τα αλληλασφαλιστικά ταμεία, καθώς και άλλους τύπους οντοτήτων όπως ενώσεις προσώπων, ιδρύματα και κοινωνικές επιχειρήσεις. Συμπεριλαμβάνονται όλοι οι συνεταιρισμοί, επειδή η δήλωση συνεργατικής ταυτότητας περιέχει πραγματικά όλα τα πρότυπα της κοινωνικής οικονομίας με έναν σαφή και, από τη στιγμή της υιοθέτησης της Σύστασης της ΔΟΕ αριθ. 193, με διεθνώς αναγνωρισμένο τρόπο. Σχηματικά μπορεί να αποδοθεί όπως παρακάτω: Σχήμα 1.

Δημόσια		Ιδιωτική		Κοινωνική Οικονομία
				Συνεταιρισμοί
				Συνεταιρισμοί Εργαζομένων
				Συνεταιρισμοί Κοινωνικοί
Κοινωνικές Επιχειρήσεις

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι αντικείμενο μόνο της Κοινωνικής Οικονομίας. Μπορεί να είναι και της Δημόσιας Οικονομικής, όσο και της Ιδιωτικής Οικονομικής, πχ διάφορες ιδιωτικές εταιρείες.

Κοινωνική επιχείρηση

Η ιδέα της κοινωνικής επιχείρησης γεννήθηκε στη Βόρεια Αμερική τη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια προωθήθηκε διεθνώς κυρίως από τον ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ. Σε γενικές γραμμές, οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος ή εργασιακή ενσωμάτωση σε μειονεκτούντα άτομα. Αυτά μπορεί να είναι μέρος της ευρύτερης κοινωνικής οικονομίας, ή μπορούν ακόμη και να είναι επιχειρήσεις που δεν ανήκουν στην κοινωνική οικονομία, ανάλογα με την εθνική πολιτική ή ρύθμιση που τους αφορά, αν υπάρχει. Ορισμένες χώρες της Κεν. & Ανατ. Ευρώπης τείνουν να προκαλούν σύγχυση μεταξύ Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (SSE) και κοινωνικών επιχειρήσεων. Και κάτι παρόμοια προσπαθούν να κάνουν και στην Ελλάδα η Κυβέρνηση και κάποιοι «αριστεροί».

Αφού αναγνώρισε επίσημα την κοινωνική οικονομία κατά τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε επίσης να αναμειγνύει την έννοια της «κοινωνικής οικονομίας» με την έννοια της «κοινωνικής επιχείρησης». Μετά την δημοσίευση των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την κοινωνική οικονομία τον Δεκ 2015, η Επιτροπή επανέρχεται σταδιακά στην κλασική έννοια της «κοινωνικής οικονομίας» που περιλαμβάνει όλους ανεξαιρέτως τους συνεταιρισμούς.

Κοινωνικοί συνεταιρισμοί

Η έννοια Κοινωνικού Συνεταιρισμού έχει καθοριστεί από την CICOPA στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών (2011), τα οποία συμπληρώνουν τη Δήλωση της ICA για την Συνεταιριστική Ταυτότητα. Αυτά τα πρότυπα αναφέρουν ότι “Το πιο διακριτό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών είναι ότι ορίζουν σαφώς μια αποστολή γενικού συμφέροντος ως πρωταρχικό σκοπό και πραγματοποιούν αυτή την αποστολή άμεσα με την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών γενικού συμφέροντος. Η εργασιακή ενσωμάτωση, η οποία αποτελεί βασική αποστολή πολλών κοινωνικών συνεταιρισμών, πρέπει να θεωρείται ως υπηρεσία γενικού συμφέροντος για όλους τους σκοπούς και τις επιδιώξεις, ανεξάρτητα από τους τύπους αγαθών ή υπηρεσιών που παράγουν".

Τα περισσότερα στοιχεία τα άντλησα από το Δίκτυο ΚΑΠΑ (κ Λουκάς Μπρέχας, www. diktyokapa.org.gr).