Mπαχ, μια μουσική ιδιοφυία

Του Γιάννη Ζήβα

  Η  σημερινή  ημέρα   που  τιμούμε  και  δοξάζουμε  τους  ποιητές  και  το  έργο  τους  (21  Μαρτίου: Παγκόσμια  Ημέρα  της  Ποίησης )  συμπίπτει    με  την  γέννηση  μιάς  ιδιοφυϊας  της  μουσικής,του  Γιόχαν  Σεμπάστιαν  Μπάχ ( 1685-1750). Εφέτος   συμπληρώνονται  330  χρόνια  από  την  γέννηση  του  μεγάλου  συνθέτη  στο  Άϊζεναχ  της  Θουριγγίας,  στην  κεντρική  Γερμανία. Ο Μπαχ έχει  χαρακτηρισθεί  από  πολλούς  ο  μεγάλος  αρχιτέκτονας  της  τέχνης  των  ήχων  και  όχι  άστοχα, δεδομένου  ότι  τα  έργα  του  διακρίνονται  για  την  αρτιότητα  της  φόρμας  και  την  αξεπέραστη  αρμονική  δομή  τους. Στο έργο του   συγχωνεύει   όλη  την  έως  τότε  παράδοση  της  μουσικής  και   πραγματοποιεί   άλματα  στην  αρμονία  και  στην  αντίστιξη ( φούγκα). Αποτελεί   τον  ακρογωνιαίο  λίθο  στο  οικοδόμημα  της  δυτικής  μουσικής  και  είναι  ο  δάσκαλος  για  τις  επόμενες  γενεές  των  μουσικών. Από  αυτόν  αντλούν  διδάγματα  και  καθοδηγούνται  στα  μουσικά  τους  μονοπάτια  όλοι  οι  συνθέτες  των  μεταγενεστέρων  ρευμάτων. Όπως  σε  όλες  τις  τέχνες  στο  δεύτερο  μισό  του  17ου  και  στο  πρώτο  μισό  του  18ου  αιώνων  κυριαρχεί  το  μπαρόκ, έτσι  και  ο  Ι.Σ.Μπάχ  εκφράζει  με  θαυμαστή  πληρότητα  το  μπαρόκ  στην  μουσική. Διακρινόταν  για  την  επιμέλεια  και  την  σχολαστικότητα  στις  συνθέσεις  του  αλλά  και  την  ολύμπια  γαλήνη  και  πραότητά  του  χαρακτήρα  του. Στα  νεανικά  του  χρόνια  δεν  δίστασε  να  πορευθεί  πεζός  από  το  Άϊζεναχ  της  Θουριγγίας  μέχρι  το  Λύμπεκ, για  να  ακούσει  ταπεινά  και  να  μεταλάβει  το  νέκταρ  της  μουσικής  του  μεγάλου  δασκάλου   του  εκκλησιαστικού  οργάνου, Ντίτριχ  Μπουξτεχούντε .

  Συνέθεσε  γύρω  στα  1200  έργα : τραγούδια, σονάτες, κοντσέρτα , σουίτες, καντάτες, ορατόρια ( ένα  των  Χριστουγέννων,  δύο  Πασχαλινά  ορατόρια , κατά  Ματθαίον  και  κατά  Ιωάννην), χορούς, παρτίτες  για  τσέμπαλο  και  για  βιολί, λειτουργίες  με  δεσπόζουσα  την  περίφημη  Λειτουργία  σε  σί  ελάσσονα, τα  περίφημα  έξι  Βραδεμβούργεια  κοντσέρτα, και  πληθώρα  έργων  για  εκκλησιαστικό  όργανο . Παραμένει  άφθαστος  στην  ανάπτυξη  της  χορωδιακής  τέχνης, την  οποία  υπηρέτησε  συνθέτοντας  αριστουργήματα.
  Απέκτησε  από  δύο  γάμους  πολλά  παιδιά , τα  οποία  αναδείχθηκαν  σε  εξαίρετους  συνθέτες, ένας  εκ  των  οποίων  ο  Κάρλ  Φίλιπ  Εμμάνουελ  με  το  έργο  του  προαναγγέλλει  τον  Μότσαρτ, όντας  τρόπον  τινά  πρόδρομός  του. Γενικά  η  ευρύτερη  οικογένεια  Μπάχ  ασχολήθηκε  κυρίως  με  την  μουσική  αλλά  εκείνος  που  διακρίθηκε  για  την  ευρύτητα  και  την  πληθωρικότητά  του  ήταν  ο  Ιωάννης  Σεβαστιανός.
  Μεγάλο  μέρος  του  έργου  του  είναι  συνδεδεμένο  με  την  εξύμνηση  του  Θείου, εξ  ού  και  τα  σπουδαία  θρησκευτικά  του  έργα ( Ορατόρια, λειτουργίες  και  έργα  για  εκκλησιαστικό  όργανο).
  Δύο  είναι  οι  πόλεις  της  Γερμανίας  που  συνδέονται  περισσότερο  μαζί  του  : το  σχετικά  άγνωστο  Κέτεν  και  η  Λειψία. Στην  Λειψία  υπηρέτησε  ως  Κantor, στον  καθεδρικό  ναό  του  Αγίου  Θωμά, δηλαδή  ως  επικεφαλής  μουσικός  του  ναού  και  υπεύθυνος  της  χορωδίας. Υπηρετώντας  σ' αυτόν  τον  ναό, είχε  κατορθώσει  έναν  άθλο. Συνέθετε  για  κάθε  Κυριακή  του  έτους  και  μία   καντάτα  για  σολίστ  και  χορωδία, συνδεδεμένη  με  την  εορτή  της  ημέρας. Και  πραγματικά  οι  πολυάριθμες  καντάτες  του  παρά  την  συχνότητα  σύνθεσής  τους  είναι  ξεχωριστά  μουσικά  διαμάντια.  Δεν  συνέθεσε  μόνο  καντάτες  θρησκευτικές  αλλά  και  κοσμικές .
  Στο  έργο  του  ο  Μπάχ  παρά  τις  εξάρσεις  και  την  λαμπρότητα  του  ήχου  του, διακρίνεται  περισσότερο  από  μία  εσωτερικότητα  και  ταπεινοφροσύνη, γνωρίσματα    των  μεγάλων  δημιουργών  άλλωστε.
  Προς  το  τέλος  της  ζωής  του  συνέθεσε  ένα  έργο, που  θα  το  χαρακτηρίζαμε  ευθέως  ως  εγκόλπιο, οδηγό  και  παρακαταθήκη  για  τους  κατοπινούς  συνθέτες, την  Τέχνη  της  Φούγκας.  Η  φούγκα  είναι  μία  σημαντικότατη  μουσική  κατηγορία, κατά  την  οποία  οι  φωνές  ακούγονται  διαδοχικά  έχοντας   διαφορετική  χρονική  αφετηρία   αλλά  κατόπιν  επανέρχονται  στο  κυρίως  θέμα . Αποτελείται  από  την  έκθεση, την  ανάπτυξη  και  το  stretto (συντομευμένο  τμήμα).
  Μέχρι  και  τις  πρώτες   δεκαετίες  του  19ου  αιώνα  το  μεγαλύτερο  μέρος  του  έργου  του  ήταν  άγνωστο. Εκείνος  που  το  ανέσυρε  από  την  λήθη  και  ερμήνευσε  και  τα  μεγάλα  Ορατόριά  του  ήταν  ο  Φέλιξ  Μέντελσον.
  Αν  αναρωτηθούμε  για  την  επίδραση  της  μουσικής  του  σήμερα , θα  εκπλαγούμε  αν  ακούσουμε  ότι  ακόμη  και  η  μουσική  τζάζ  έχει  αναγωγές  στην  μουσική  του  μεγάλου  συνθέτη. Και  πράγματι,   πολλοί  μουσικοί  της  τζάζ  αναγνωρίζουν  ότι  πολλά  μοτίβα  και  θέματα  από  το  έργο  του  Ι.Σ.Μπάχ  άποτελούν  σημεία  αναφοράς  και  έμπνευσης  για  τις  δικές  τους  συνθέσεις.