ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΚΗΠΟΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Βιβλιοκριτική από τον Γιάννη Σπαντιδάκη*

Συγγραφείς                        ΙΩΑΝΝΗΣ .Α.ΤΣΑΛΙΚΙΔΗΣ – ΟΛΓΑ Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗ

Εκδόσεις                              ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

 Η αρχιτεκτονική τοπίου είναι μια πολυδιάστατη  δραστηριότητα που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια εξαιρετική ανάπτυξη στην παγκόσμιο χάρτη των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών  και  έχει προσελκύσει πολλούς ειδικούς και μη , να ασχοληθούν με αυτήν άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε μόνο για λόγους εμπορικότητας , επαγγελματικής καταξιώσεως  και κοινωνικής προβολής. Δυστυχώς οι περισσότεροι την θεωρούν ως μια μορφή απλής διακοσμητικής τεχνικής εξωτερικών χώρων χωρίς να εμβαθύνουν στις πολλαπλές γνώσεις που απαιτούνται για ένα  επιτυχημένο αποτέλεσμα, επιτυχημένο από αρχιτεκτονικής , πολιτισμικής , βιολογικής αλλά και λειτουργικής απόψεως. Στα πολύμορφα χαρακτηριστικά του αντικειμένου αυτού αναφέρεται και η πολύ πλούσια διεθνής βιβλιογραφία ενώ αντιθέτως η ελληνική υστερεί . 

Την έλλειψη αυτή έρχεται να καλύψει η ογκώδης ( 460 σελίδων ) έκδοση ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΚΗΠΟΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ των Ι. Τσαλικίδη και Ο.Μπακιρτζή εκ των οποίων ο πρώτος , καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Τοπίου στο ΑΠΘ μας έχει δώσει στο παρελθόν πολλά συγγραφικά δείγματα της εγκυρότητας και του πλούτου των γνώσεων και της εμπειρίας του. 

Η αναδρομή στην ιστορία της τέχνης του κήπου που αποτελεί και το κύτταρο από το οποίο προέκυψε και αναπτύχθηκε η Αρχιτεκτονική τοπίου ξεκινά από την Μεσοποταμία το 3000 π.Χ. με τον κήπο να αποτελεί μια μετεξέλιξη της τροφοσυλλεκτικής δραστηριότητας του ανθρώπου σε ωφελιμιστική καλλιέργεια προϊόντων πάσης χρήσεως για την καθημερινή επιβίωση.
Ο πρωτόγονος άνθρωπος αρχίζει να αναζητεί αφενός την βελτίωση του περιβάλλοντος όπου ζει και δραστηριοποιείται και αφετέρου να προβάλλει και να λατρεύει με κάθε τρόπο όλα τα φυσικά στοιχεία που του προκαλούν τον θαυμασμό. Τα γεωμετρικά σχήματα και η τακτική διάταξη των φυτών είναι τα χαρακτηριστικά των πρώτων κήπων που συνεχώς εξελίσσονται ακολουθώντας την πνευματική, οικονομική , φιλοσοφική και πολιτιστική πρόοδο των κοινωνιών. Από την γεωγραφική αυτή περιοχή της Ασίας θα διαχυθεί η ιδέα της δημιουργίας τόσο στην Ανατολή όσο και στην Eυρώπη για να καταλήξει τελικά στον τότε αναπτυσσόμενο γίγαντα, την Αμερικανική Ήπειρο. 

Οι συγγραφείς παρακολουθούν την σχεδιαστική εξέλιξη αλλά και την γεωγραφική εξάπλωση των συνεχώς ανανεούμενων ιδεών με μια κριτική ματιά και απλή περιγραφική ικανότητα που εισάγει αμέσως τον αναγνώστη στα μυστικά αυτής της τέχνης. Οι περιληπτικές , λιτές αλλά ουσιώδεις περιγραφές κηποτεχνικών έργων που αποτέλεσαν σταθμούς στην ιστορία της κηποτεχνίας εξηγούν και αναπτύσσουν την φιλοσοφία των σχεδιαστών τους και συνοδεύονται πάντοτε και από ανάλογο φωτογραφικό υλικό ( όχι πάντοτε καλής τεχνικής αποδόσεως ) αλλά και άλλα οπτικά στοιχεία ( σχεδιαγράμματα, χάρτες , πίνακες κλπ) που διευκολύνουν την πλήρη κατανόηση και αφομοίωση του κειμένου.

Είναι ιδιαιτέρας αξίας οι παρατηρήσεις αυτές διότι επεξηγούν την ουσία του έργου αλλά και την φιλοσοφία της προσεγγίσεως κάθε περιπτώσεως. 

Η αναδρομή συνεχίζεται μέσα από τις διάφορες εξελικτικές σχολές , κινήματα και ρυθμούς ( Ιταλικός, Γαλλικός, Αγγλικός κλπ ) μέχρι τα χρονικά μέσα του 19ου αιώνα όπου συντελούνται οι κοσμογονικές αλλαγές στην σχεδιαστική τεχνοτροπία και την εμφάνιση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου ως μετεξέλιξη της κηποτεχνίας αλλά και ως σημαντική και απαραίτητη επέμβαση στον νέο αστικό τρόπο ζωής στις αναπτυσσόμενες μεγαλουπόλεις αποτέλεσμα της βιομηχανικής επαναστάσεως. Αναφορικά με την ελληνική παρουσία στα τότε δρώμενα αναφέρεται ο Εθνικός κήπος , πολλές προτάσεις των Βαυαρών κατά την Οθωνική περίοδο που δεν υλοποιήθηκαν , εξοχικές βίλλες στην Θεσσαλονίκη , το ανάκτορο του Αχιλλείου στην Κέρκυρα αλλά και η διαμόρφωση του ανασκαφέντος χώρου της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα αλλά βέβαια χρονικά πολύ αργότερα στα μέσα του περασμένου αιώνα.  

Ο αγρότης, δημοσιογράφος , ερευνητής αλλά και λάτρης του αγροτικού και βουκολικού τοπίου F.L.Olmstead , όπως ο ίδιος δήλωνε, θεωρείται ο θεμελιωτής της Α.Τ. δημιουργός του πρώτου αλλά καθοριστικού έργου στον τομέα αυτό , το Central Park της Ν.Υόρκης. Έκτοτε πολλοί μεγάλοι αρχιτέκτονες και τοπιολόγοι κατασκεύασαν πάμπολλα έργα τοπίου που απετέλεσαν κοσμήματα για τις μεγαλουπόλεις που δημιουργήθηκαν , αποτέλεσμα της μεγάλης οικονομικής ανθήσεως ιδιαίτερα στις αρχές και τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. 

Περιγραφικά η αναφορά φθάνει μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα όπου και σταματάει. Δεν περιλαμβάνει την νεώτερη εξέλιξη των οροφόκηπων και των καθέτων κήπων που αποτελούν πλέον μια επανάσταση σχεδιασμού , μια νέα προσέγγιση στο αστικό τοπίο αλλά και τομή στην ανάδειξη του περιβάλλοντος και της γενικότερης εικόνας μιας πόλης .

Η προσεκτική μελέτη των στοιχείων του βιβλίου οδηγεί σε μια πλήρη κατανόηση της ανάγκης του ανθρώπου να συναλλαγεί με το περιβάλλον που ζει, άλλοτε μιμούμενος αυτό , άλλοτε προστατεύοντας το , άλλοτε επεμβαίνοντας στην δομή του αλλά πάντα με μια βασική επιδίωξη :

Να λατρέψει το περιβάλλον , να υποτάξει τη Φύση κατά το δυνατόν, να αμβλύνει τα προβλήματα που δημιουργεί η ανθρώπινη παρουσία και επεκτατικότητα, να επαναφέρει τον άνθρωπο πλησιέστερα στη Φύση. 

Βασικό στοιχείο της συγγραφικής προσπάθειας είναι η συνεχής υπογράμμιση της ανάγκης γνώσεως και χρήσεως μεγάλου αριθμού στοιχείων που παρεμβαίνουν ή συντελούν στην σωστή δομή ενός κηποτεχνικού ή τοπιολογικού έργου. Δεν αναφέρονται άμεσα αλλά προκύπτουν από την διαφορά σχεδιαστικής νοοτροπίας μεταξύ γεωγραφικών περιοχών , ιστορικών περιόδων, οικονομικών συγκυριών , κοινωνικών αναγκών ή τέλος εδαφοκλιματικών διαφορών. Οι διαφορές αυτές καθορίζουν και τον τρόπο προσεγγίσεως κάθε έργου που αναπτύσσεται με πολλές επεξηγηματικές αλλά και ουσιώδεις λεπτομέρειες . Ταυτόχρονα καταδεικνύει και πόσο λανθασμένη είναι η ελληνική άποψη ότι η ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον είναι μια απλή ενέργεια που μπορεί να γίνεται από τον καθένα αρκεί να δηλώσει προηγουμένως ότι είναι « καθ` ύλην αρμόδιος» ή αγαπά υπερβολικά τη Φύση. 

Οι συγγραφείς μας παίρνουν από το χέρι και μας οδηγούν ακολουθώντας την διαδρομή του ανθρώπου στην προσπάθεια του να μετουσιώσει το ανθρωπογενές σε θεϊκό. Σε κάθε βήμα μας υποδεικνύουν που να πατήσομε για να κάνομε το επόμενο στηριγμένοι στην σοφία που αποκτούμε εν τω μεταξύ από την ανάλυση των εκάστοτε στοιχείων. Αξίζει να το διαβάσομε με προσοχή και αφομοιωτική πρόθεση .

***Ο Γιάννης Σπαντιδάκης αποφοίτησε από την Ανώτατη Γεωπονική Σχολή Αθηνών το 1960 ( Τμήμα Δενδροκομίας και Ανθοκομίας ) και το 1966 ανέλαβε  την Διεύθυνση Κήπων και Δενδροστοιχιών του Δήμου Αθηναίων και σχεδίασε τις βάσεις  του εκσυγχρονισμού της. Στην συνέχεια εργάσθηκε στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού ( 1970-1996) όπου απέκτησε μεγάλη πείρα από την διαχείριση ( μελέτη – επίβλεψη – κατασκευή - συντήρηση )  των μεγάλων κηποτεχνικών έργων που εκτελούσε ο ΕΟΤ την περίοδο εκείνη  σε όλη την Ελλάδα

Διετέλεσε επιστημονικός υπεύθυνος συντηρήσεως του  γηπέδου Γκόλφ Γλυφάδας ( 1963-1998 ) , επέβλεψε την κατασκευή των γηπέδων γκολφ  Αφάντου στη Ρόδο και   Πόρτο-Καρράς ( 1973-1976 ), δραστηριότητες από τις οποίες απέκτησε μεγάλη εμπειρία σε θέματα γκολφ και έγινε πρωτοπόρος σε θέματα   διαχειρίσεως χλοοταπήτων στη χώρα μας .

Σε όλη αυτή την περίοδο εργάσθηκε παράλληλα και ως ελεύθερος επαγγελματίας  συνεργαζόμενος  με τα πολλά μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία.

Δίδαξε σε πολλά σεμινάρια κηποτεχνίας ( Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή, Διάφορα ΤΕΙ , ΧΕΝ Αθηνών και Κηφισιάς , ΕΛΚΕΠΑ κ.ά ) αλλά και στα αντίστοιχα  ερασιτεχνών και αγροτοπαίδων για μεγάλη χρονική περίοδο(1969-1982) στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών ( Ανάβρυτα).

Κυριότερες συγγραφικές  εργασίες:

1.      Σημειώσεις Ανθοκομίας – Χλοοτάπητες ( Πολυγραφημένες) ( ΙΓΕ - 1974 )

2.      Εφημερίδα ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ    Σειρά εκλαϊκευτικών άρθρων κηποτεχνίας - 1985)

3.      Περιοδικό Γεωργική Τεχνολογία : Επιστημονικός συνεργάτης και αρθρογράφος επί σειρά ετών.

4.      Γράστις - Επιστήμη και Τεχνική του χλοοτάπητα (Εκδόσεις Σταμούλη – 1999) Εξαντλημένο

5.      Κηποτεχνικές κατασκευές ( Παραγγελία Παιδαγωγικού Ινστιτούτου 2000 ) σε συνεργασία με τους Π Μαρσέλο και Π.Νεκτάριο

6.      Φυτά κήπου και βεράντας ( Ένθετο περιοδικού VITA 2001 )

7.      Ελληνικός κήπος ( 2008) Εξαντλημένο

8.      Χλοοτάπητες ( 2011)

Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης, Ιδρυτικό μέλος Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοιου ,Mediterranean Garden Society, Ελληνικού ICOMOS , Golf course SuperintendentsAssociation of America κ.ά.