Τα «γερμανικά φτερά» και οι αεροπορικές τραγωδίες

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 29.3.15

του Γιάννη Σχίζα

Στο χώρο της Πολιτικής Αεροπορίας, μια αεροπορική τραγωδία δεν ισούται με το άθροισμα που έχουν πολλές μαζί μικρές τραγωδίες, αλλά  με κάτι  συγκλονιστικότερο.  Εδώ η  κοινή γνώμη εκτίθεται σε  ένα ερέθισμα «κρίσιμου μεγέθους» και εξωθείται  να  αναζητήσει  απαντήσεις  όσον αφορά  την επάρκεια των αεροσκαφών, την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν   τεχνικές δυσλειτουργίες και μετεωρολογικές αντιξοότητες,  ακόμη και την  επάρκεια των πιλότων. Το τελευταίο συμβάν με τη συντριβή της Germanwings στις γαλλικές Άλπεις και με το μάλλον  αποδεδειγμένο «κλείδωμα» του κυβερνήτη έξω από το πιλοτήριο, είναι σίγουρο πως θα πυροδοτήσει  συζητήσεις  για κάτι πολύ περισσότερο, όπως είναι η  ψυχολογική  ισορροπία των πιλότων.

Ένας συγκυβερνήτης με 630 ώρες πτήσης  είναι οπωσδήποτε ικανός να  εκτρέψει από μια επικίνδυνη πορεία ένα αεροπλάνο.  Εδώ αξίζει  να υπενθυμίσουμε ότι  στη  πτήση του  αεροπλάνου της «Ήλιος» από τη Λευκωσία  προς την Πράγα μέσω Αθηνών(καλοκαίρι 2005),  πριν από την τραγική συντριβή της και ενώ  επιβάτες και  πλήρωμα κείτονταν λιπόθυμοι, ένας μη πιλότος,  φροντιστής το επάγγελμα, βρέθηκε σε εγρήγορση και προσπάθησε   να σώσει το αεροπλάνο

  – πράγμα που επιβεβαίωσαν οι μαρτυρίες  πιλότων μαχητικών αεροσκαφών, που πετούσαν σε μικρή απόσταση.  Αντίθετα σε μια  περίπτωση, όπως  του Γιάκοβλεφ που συνετρίβη στα Πιέρια Όρη το 1997,  μια από τις υποθέσεις  που διατυπώθηκαν  από  δημοσιεύματα  έγκυρων εφημερίδων της εποχής  σχετιζόταν  με  την  «κακή»  συλλειτουργία κυβερνήτη-συγκυβερνήτη : Ο πρώτος ήταν έμπειρος και υπερβολικά σίγουρος για τις αποφάσεις του, ο δεύτερος ήταν νέος και «ψαρωμένος» από τον πρώτο αρκετά,  ώστε να μην εκφέρει οποιαδήποτε αντίρρηση  στις  ενέργειές του , ακόμη και όταν ακροάστηκε το «σούρσιμο» του αεροπλάνου πάνω από τα  δέντρα των Πιερίων…

ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΦΤΕΡΑ 24 ΕΤΩΝ

Η   8λεπτη  κάθοδος  του Germanwings  με υψηλό  αλλά όχι και ασυνήθιστο βαθμό καθόδου (4.000 πόδια ανά λεπτό)  δεν απέκλειε   τη δυνατότητα  ελιγμών σωτηρίας, έστω και τη τελευταία στιγμή. Η έρευνα αναγκαστικά θα  ασχοληθεί, εκτός από τα  τεχνικά χαρακτηριστικά  του αεροσκάφους,  και με τη σχέση κυβερνήτη-συγκυβερνήτη.. Φυσικά υπάρχει και ένα αντικειμενικό  δεδομένο, που δεν παρακάμπτεται με τίποτα : Κι αυτό  είναι η  24χρονη ηλικία  του αεροσκάφους της Germanwings, τη στιγμή που πριν λίγο καιρό η  ιρανική πολιτική αεροπορία είχε χαρακτηρισθεί προβληματική, λόγω της μέσης ηλικίας των 22 ετών, που είχαν τα αεροσκάφη της…    

Στην εποχή μας  η  Πολιτική Αεροπορία αναπτύσσεται όλο και περισσότερο, αξιοποιεί μέσω του συστήματος RVSM* μεγαλύτερο τμήμα του εναέριου χώρου, προγραμματίζει  νέες  ταχύτερες οδεύσεις  μέσω του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού,  επιβάλλει υψηλότερες προδιαγραφές  ασφαλείας  σε όλο και ευρύτερες επιφάνειες του  πλανήτη.  Με τη λειτουργία και διαρκή βελτίωση των συστημάτων  αποφυγής συγκρούσεων (ΤCAS)** ελαχιστοποιούνται   οι πιθανότητες  επανάληψης της  θλιβερής τραγωδίας   του  2003 πάνω από τη λίμνη Κονστάνς της Ελβετίας : Όταν δυο αεροπλάνα συγκρούστηκαν, με  71 θύματα μεταξύ των οποίων και  50 αριστούχοι μαθητές  σε ένα ταξίδι αναψυχής…. Η απομαγνητοφώνηση των επαφών του Ελέγχου  και του ενός πιλότου  έδειξε ότι το σύστημα  ΤCAS είχε προειδοποιήσει  άμεσα  για την επικίνδυνη προσέγγιση ενός  άλλου, μεταφορικού αεροσκάφους (DHL),  όμως ο ελιγμός  αποφυγής  μπορούσε  να γίνει  μόνο από τον πιλότο, που στην προκειμένη περίπτωση ακολούθησε την λαθεμένη εντολή του Ελεγκτή Εναέριας κυκλοφορίας.. Πάνω σε αυτή την «θανατερή» εμπειρία οικοδομήθηκε μια μετεξέλιξη του συστήματος ΤCAS, για να μπορεί  όχι απλώς να «διαβάζει» τον επικείμενο κίνδυνο αλλά και  να αναλαμβάνει άμεσα  τη διαχείριση της πτήσης και να εκτελεί ελιγμό αποφυγής..

ΑΣΦΑΛΕΣΤΕΡΟ, ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΤΡΩΤΟ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΜΕΣΟ

Το σημερινό αεροπλάνο  κατέχει τον χαρακτηρισμό του «ασφαλέστερου συγκοινωνιακού  μέσου», όμως υπάρχουν και συγκυριακές εξάρσεις ατυχημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2013 οι νεκροί από  ατυχήματα της Πολιτικής Αεροπορίας ανήλθαν σε 224 άτομα, ενώ την επόμενη χρονιά έφθασαν τα 702.    Η ζήτηση αεροπορικού έργου αυξάνεται διεθνώς, χωρίς αυτό το ποσοστό να αντανακλάται και στη  ζήτηση του αριθμού των  πιλότων. Μέσα στις συνθήκες του Νεοφιλελευθερισμού,  ενώ ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών  οξύνεται,    εξελίσσεται μια συστηματική «επίθεση» εναντίον των  «συνιστωσών» του αεροπορικού κόστους και  δημιουργούνται εύλογα υποψίες για πλημμελή τεχνικό έλεγχο των αεροσκαφών.

Η κατηγορία βεβαίως είναι βαριά και η γενίκευσή της    άδικη, όμως η ανάλυση ατυχημάτων που παρουσιάζεται με εξονυχιστικό  τρόπο από το ΜAKEΔONIA  ΤV    έχει δείξει σε αρκετές περιπτώσεις  τεχνικές δυσλειτουργίες που οφείλονταν σε ανθρώπινα λάθη και στο διαρκές στρεσάρισμα του προσωπικού για ταχύτερη και φθηνότερη διεκπεραίωση των πτήσεων.

Πριν από 30 χρόνια,  ένα τζάμπο των  Ιαπωνικών  Αερογραμμών (Νο 123) έπεφτε θύμα  αμέλειας συνεργείου της εταιρείας Μπόϊνγκ, με αποτέλεσμα 520 νεκρούς αλλά και με 4 επιζώντες – μεταξύ των οποίων και μια αεροσυνοδός που έδωσε περιγραφή της συμπεριφοράς του αεροπλάνου μετά την αποκόλληση ζωτικού τμήματός του. Την επόμενη χρονιά (1986)  το διαστημόπλοιο Challenger , πριν καταστραφεί περίμενε υπομονετικά την βελτίωση των καιρικών συνθηκών για την εκτόξευσή από το ακρωτήριο Κανάβεραλ. Όμως η καθυστέρηση ύψωνε εκθετικά τα κόστη της εταιρείας Morton Thiokol, που είχε επωμισθεί μέρος της όλης διαδικασίας   και ασκούσε πίεση για άμεση εκτόξευση, παρά τις    αντίθετες υποδείξεις τεχνικών παραγόντων της NASA….

Φυσικά απέναντι σε όλα αυτά μπορεί να αντιτάξει κανείς  ότι «τότε» ήταν «τότε». Ότι έκτοτε υπήρξε  δραστική βελτίωση των τεχνικών ελέγχων αλλά και των υπόλοιπων παραμέτρων της πτήσης…. Όντως, η τριακονταετία  που πέρασε από τα δυο αυτά εμβληματικά ατυχήματα, συνδυάστηκε με μια διαρκή πρόοδο της αεροπορικής τεχνογνωσίας και  των   αεροπορικών οδεύσεων. Παρ’ όλα αυτά δεν έλειψαν οι «κεντρόφυγες» τάσεις από τις προδιαγραφές ασφαλείας, συχνά-πυκνά με ευθύνη των πιλότων και με ηθική αυτουργία των Αεροπορικών Εταιρειών. Η περίπτωση του Μαλαισιανού Αεροσκάφους (MH17) που καταρρίφθηκε πάνω από την Ουκρανία είναι χαρακτηριστική : Η αναζήτηση της συντομότερης και ενεργειακά φθηνότερης όδευσης από την Εταιρεία, υπαγόρευσε ένα «σχέδιο πτήσης» που περνούσε κοντά από πεδία μαχών. Το ρίσκο ήταν μεγάλο και δεν θα έπρεπε να αναληφθεί, από την Εταιρεία αλλά και από τον  πιλότο.

Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΗΡΩΑΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΠΡΕΠΕΙΑ

Το 2009 ο  πιλότος Τσέσλι Σαλενμπέργκερ των Αμερικανικών Αερογραμμών,  αντιμετώπισε τη  διακοπή λειτουργίας δυο κινητήρων λόγω διείσδυσης ενός σμήνους πουλιών,  μετά την απογείωσή του από το αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης… Ο Σαλενμπέργκερ έσωσε εαυτό και επιβάτες με μια «καλλιτεχνική» προσυδάτωση στον ποταμό Χάντσον, όμως  εκτός από τις βλαβερές συνέπειες της βιοποικιλότητας (!) σκέφτηκε να εξορκίσει και τις χαμηλές απολαβές των  συναδέλφων του , όταν μετά λίγο καιρό κλήθηκε ως Αμερικανός ήρωας στο βήμα της Γερουσίας. Οι Γερουσιαστές  όμως βρήκαν άστοχο το λόγο του Σαλενμπέργκερ  και αποχώρησαν από την αίθουσα !

Το περιστατικό μπορεί να φαίνεται  μεμονωμένο, πλην όμως είναι αντιπροσωπευτικό ενός γενικότερου πνεύματος : Που παραγνωρίζει το γεγονός ότι τα συστήματα  ασφαλείας είναι  μεν πολύτιμα, όχι όμως και  άτρωτα , ενώ  δεν παύουν να  συνδέονται με ανθρώπινους χειρισμούς. Και η πολιτική αεροπορία δεν μπορεί να εφησυχάζει με συμπεριφορές  που παραγνωρίζουν μια  εργασία τόσο λεπτή όπως αυτή του πιλότου :  Με τις  έντονες ψυχολογικές διακυμάνσεις  και με   στρεσαρίσματα ισχυρότερα και από αυτά ενός πιλότου αγώνων της Formula 1…...  

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

*RVSM : Reduced Vertical Separation Minima. Σημαίνει μείωση των ελαχίστων αποστάσεων διαχωρισμού των αεροπλάνων, επομένως αύξηση της χωρητικότητας του εναέριου χώρου

TCAS :  Τraffic Collision Avoidance System, Σύστημα αποφυγής συγκρούσεων

Ο Γιάννης Σχίζας  είναι Συνταξιούχος Ελεγκτής Εναέριας Κυκλοφορίας και συγγραφέας του βιβλίου  «Κατά φαντασίαν ιπτάμενος». Μέλος της ΟΜ ΣΥΡΙΖΑ ΥΠΑ