Ἡ μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­α ὡς πο­λι­τι­σμι­κὸ φαι­νό­με­νο

Δή­μη­τρα Ἰ. Χρι­στο­δού­λου   ΤΙΣ 15 ΜΕ 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014, πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε τὸ 8ο Δι­ε­θνὲς Συ­νέ­δριο Μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας (Πα­νε­πι­στή­μιο Κεν­τά­κι), πρώ­τη φο­ρὰ σὲ ἀγ­γλό­φω­νο χῶ­ρο. Ἐ­κεῖ προ­έ­κυ­ψαν ἄ­κρως ἐν­δι­α­φέ­ρον­τα συμ­πε­ρά­σμα­τα, ποὺ εὐ­ελ­πι­στοῦ­με ὅ­τι θὰ δη­μο­σι­ευ­θοῦν σύν­το­μα στὸ ἱ­στο­λό­γιο Ἱ­στο­ρί­ες Μπον­ζά­ι. Ὅ­πως μοῦ με­τέ­φε­ραν ὁ Με­ξι­κα­νὸς πα­νε­πι­στη­μια­κὸς κι ἐ­ρευ­νη­τὴς τοῦ εἴ­δους Lauro Zavala καὶ ὁ Γερ­μα­νὸς Dr. Ottmar Ette, φαί­νε­ται ὅ­τι συ­νό­ψι­σαν τὶς με­λέ­τες ποὺ ἔ­χουν ἐκ­πο­νη­θεῖ τὰ τε­λευ­ταῖ­α 30 χρό­νια κι ἐν­τό­πι­σαν τὴ δυ­να­μι­κὴ τῆς πο­λὺ σύν­το­μης μυ­θο­πλα­στι­κῆς φόρ­μας, ἡ ὁ­ποί­α τεί­νει νὰ αὐ­το­νο­μη­θεῖ συ­στή­νον­τας ἀλ­λα­γὴ πα­ρα­δείγ­μα­τος καὶ ἕ­να νέ­ο εἶ­δος λό­γου, τὰ κύ­ρια συ­στα­τι­κὰ τοῦ ὁ­ποί­ου εἶ­ναι ἡ ἀ­φη­γη­μα­τι­κὴ μυ­θο­πλα­σί­α, ἡ ἔλ­λει­ψη, ἡ ὀρ­θο­έ­πεια καὶ ἡ ἀ­φη­γη­μα­τι­κὴ οἰ­κο­νο­μί­α, δηλ. ἡ ρύθ­μι­ση στὴν ἐ­ξέ­λι­ξη τοῦ ἀ­φη­γη­μα­τι­κοῦ ὑ­λι­κοῦ, ποὺ λει­τουρ­γεῖ ὡς κύ­ριο εἰ­δο­λο­γι­κὸ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό.        Ἡ αὐ­το­δι­ά­θε­ση τῆς πο­λὺ σύν­το­μης πε­ζο­γρα­φι­κῆς φόρ­μας εἶ­χε ἐ­πι­ση­μαν­θεῖ ἤ­δη ἀ­πὸ τὸ 1ο Δι­ε­θνὲς Συ­νέ­δριο Μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας ποὺ δι­ορ­γά­νω­σε ὁ Zavala πρὶν 16 χρό­νια (1998, Με­ξι­κό). Ἀ­κο­λού­θη­σαν ἡ Σα­λα­μάν­κα (2002), ἡ Playa Ancha στὴ Χι­λὴ (2004), ἡ Ἐλ­βε­τί­α (2006), ἡ Ἀρ­γεν­τι­νὴ (2008), ἡ Κο­λομ­βί­α (2010) καὶ ἡ Γερ­μα­νί­α (Βε­ρο­λί­νο,2012). Τὸ 2001, ἡ Δα­νὴ Gitte Mose, στὸ δι­ε­θνὲς Short Fiction Conference στὸ Oslo, πα­ρου­σί­α­σε τὴ θέ­ση της ὡς πρὸς τὴ δι­α­λε­κτι­κὴ σχέ­ση τῆς σύγ­χρο­νης μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας στὴ χώ­ρα της μὲ τὸ γερ­μα­νι­κὸ Ρο­μαν­τι­σμό. Ὑ­πο­στή­ρι­ξε ὅ­τι «δι­α­φαί­νε­ται ἡ πί­στη τῆς γε­νιᾶς τῶν νέ­ων συγ­γρα­φέ­ων στὶς δυ­να­τό­τη­τες δη­μι­ουρ­γί­ας σχέ­σε­ων ποι­κί­λων τύ­πων ἀ­νά­με­σα σὲ ἑ­τε­ρό­κλη­τα στοι­χεῖ­α. Μιὰ ἀ­νά­γλυ­φη ἐ­πι­θυ­μί­α νὰ ξα­να­χτι­στεῖ ὁ κό­σμος, ποὺ εὐ­θύ­νε­ται γιὰ τὸν χα­ρα­κτη­ρι­σμὸ αὐ­τῆς τῆς γε­νιᾶς ὡς “ἡ γε­νιὰ τοῦ Lego”». Ἔ­τσι ἐ­ξη­γεῖ­ται, με­ρι­κῶς, ἡ ἄ­πο­ψη ὅ­τι πρό­κει­ται γιὰ ἕ­να νέ­ο, ἀ­να­δυ­ό­με­νο, ὑ­βρι­δι­κὸ εἶ­δος, ποὺ κι­νεῖ­ται στὰ ὅ­ρια ἄλ­λων τα­ξι­νο­μη­μέ­νων εἰ­δῶν (μύ­θο, πα­ρα­βο­λή, ἐ­πί­γραμ­μα, χα­ϊ­κού, δι­ή­γη­μα, κ.ἄ.). Ὅ­τι, δηλ., δα­νεί­ζε­ται ἐ­πι­λε­κτι­κὰ στοι­χεῖ­α ἀ­πὸ πολ­λὰ εἴ­δη, ἐνῶ ἕ­να δεύ­τε­ρο κύ­ριο εἰ­δο­λο­γι­κὸ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του εἶ­ναι ἡ ἐγ­γε­νὴς τά­ση γιὰ ἐ­πι­λε­κτι­κὲς συγ­γέ­νει­ες ποὺ συ­νά­πτει μὲ αὐ­τά.        Τὸ 2008 δη­μο­σι­εύ­ον­ται δύ­ο ὑ­πο­δειγ­μα­τι­κὲς με­λέ­τες: τῆς Ν. Ἀ­φρι­κα­νῆς ποι­ή­τριας καὶ συγ­γρα­φέ­ως Liesl Jobson καὶ τοῦ Αὐ­στρια­κοῦ Peters Colin, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἑ­στιά­ζει στὴν κα­τη­γο­ρί­α τῆς ἰ­σπα­νό­φω­νης minificcion, καὶ ἀ­να­δει­κνύ­ει τὰ με­θο­δο­λο­γι­κὰ προ­βλή­μα­τα τῶν 3 ἐ­πι­κρα­τέ­στε­ρων τυ­πο­λο­γι­ῶν τῶν ἰ­σπα­νό­φω­νων θε­ω­ρη­τι­κῶν Zavala, Lagmanovich καὶ Koch. Ἡ τε­λευ­ταί­α, ὡ­στό­σο, ὑ­πῆρ­ξε πρω­το­πό­ρος στὴν με­λέ­τη τοῦ εἴ­δους, κα­θὼς ἐκ­πό­νη­σε τὴν πρώ­τη ἱ­στο­ρι­κὰ σχε­τι­κὴ ἔ­ρευ­να καὶ πα­ρου­σί­α­σε στὸ City University, στὴ Ν. Ὑ­όρ­κη τὸ 1981. To 2007 στὸ Πα­νε­πι­στή­μιο τοῦ Potsdam, ὁ Dr. Ette, εἰ­ση­γεῖ­ται τὴν ἵ­δρυ­ση νέ­ου ἐ­πι­στη­μο­νι­κοῦ πε­δί­ου Να­νο­φι­λο­λο­γί­ας, ἀ­φοῦ δι­α­πι­στώ­νει τὴν ἔλ­λει­ψη ἀ­νά­λο­γων με­θο­δο­λο­γι­κῶν ἐρ­γα­λεί­ων στὶς ὑ­πάρ­χου­σες γραμ­μα­το­λο­γι­κὲς σπου­δὲς καὶ στὶς ἀ­φη­γη­μα­το­λο­γι­κὲς θε­ω­ρί­ες. Οἱ προ­βλη­μα­τι­σμοὶ γιὰ τὴν ἱ­στο­ρι­κὴ κα­τα­γω­γὴ καὶ τὴν εἰ­δο­λο­γι­κὴ τα­ξι­νό­μη­ση ποὺ ἔ­χουν ἀ­να­κύ­ψει στὴ δι­ε­θνῆ πα­νε­πι­στη­μια­κὴ κοι­νό­τη­τα, ἀ­πα­σχό­λη­σαν καὶ τοὺς συμ­με­τέ­χον­τες (ἀ­πὸ Γαλ­λί­α, Σου­η­δί­α, Χὸνγκ Κόνγκ, κ.ἀ.) στὸ 5ο Δι­ε­θνὲς Συμ­πό­σιο Γε­νε­α­λο­γι­κῶν Σπου­δῶν (Βρα­ζι­λία, 2009), μὲ ση­μα­ντι­κό­τερη συμβολὴ τὴν πα­ρου­σί­α­ση τῆς με­λέ­της τοῦ J. Guimaraes. Τὸ 2010 ὁ ἰ­σπα­νὸς πα­νε­πι­στη­μια­κὸς καὶ συγ­γρα­φέ­ας David Roas, ἐ­πι­χει­ρεῖ τὴν πρώ­τη ποι­η­τι­κὴ τῆς σύγ­χρο­νης μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας (Poeticas del microrrelato), ἀ­π’ ὅ­που προ­κύ­πτει ὅ­τι, του­λά­χι­στον, ἡ ἰ­σπα­νό­φω­νη μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­α ρέ­πει πρὸς τὴ μι­κρό­τε­ρη δυ­να­τὴ ἔ­κτα­ση (λί­γων λέ­ξε­ων ἢ ἐ­λά­χι­στων γραμ­μῶν, συ­νή­θως μὲ τὸν ὅ­ρο minificcion), τό­σο ὅ­μως ὅ­σο νὰ δι­α­τη­ρεῖ τὴν ἀ­φη­γη­μα­τι­κή της ἀρ­τι­ό­τη­τα. Τὸ 2012 στὴ μο­νο­γρα­φί­α τῆς Ἰ­σπα­νί­δας Leticia Valbuena, με­λε­τῶν­ται ὅ­λες οἱ ἀν­θο­λο­γί­ες μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας σὲ ἠ­λε­κτρο­νι­κὴ κι ἔν­τυ­πη μορ­φὴ ποὺ δη­μο­σι­εύ­τη­καν στὴν Ἱ­σπα­νί­α ἀ­πὸ τὸ 1990 ἕ­ως τὸ 2011 καὶ προ­κύ­πτει ὅ­τι ἀ­ριθ­μοῦν πλέ­ον πολ­λὲς ἑ­κα­τον­τά­δες καὶ συ­νι­στοῦν μιὰ νέ­α λο­γο­τε­χνι­κή, ἐκ­δο­τι­κὴ καὶ ἀ­να­γνω­στι­κὴ κα­τη­γο­ρί­α. Τὴν ἴ­δια χρο­νιὰ (Μά­ι­ος 2012), στὴν Ἀγ­γλί­α ὁ Dr. Calum Kerr ἱ­δρύ­ει τὴ Δι­ε­θνῆ Ἡ­μέ­ρα Flash Fiction, ἐ­νῶ τὴν ἀ­μέ­σως ἑ­πό­με­νη, τὸν Μά­ι­ο τοῦ 2013 ἡ ἀ­με­ρι­κα­νί­δα Lydia Davis κερ­δί­ζει τὸ δι­ε­θνὲς λο­γο­τε­χνι­κὸ βρα­βεῖ­ο Τhe Man Booker Prize 2013. Ἡ Davis, καλ­λι­ερ­γεῖ συ­στη­μα­τι­κὰ αὐ­τὸ τὸ εἶ­δος πά­νω ἀ­πὸ 30 χρό­νια, ὑ­πῆρ­ξε πάν­το­τε ἀ­τα­ξι­νό­μη­τη καὶ ἀ­πο­τε­λεῖ μιὰ ἀ­πὸ τὶς ση­μαν­τι­κό­τε­ρες ἰ­δι­αί­τε­ρες φω­νὲς τῆς σύγ­χρο­νης ἀ­με­ρι­κα­νι­κῆς καὶ παγ­κό­σμιας λο­γο­τε­χνί­ας. Τὸν Ἰ­ού­νιο 2013, δι­ορ­γα­νώ­νε­ται τὸ Flash Mob 2013 μὲ πρω­το­φα­νῆ ἐ­πι­τυ­χί­α καὶ συμ­με­το­χὲς ἀ­πὸ τὴ Μ. Βρε­τα­νί­α ἕ­ως τὴ Ν.Ζη­λαν­δί­α. Πί­σω ἀ­πὸ ὅ­λα τα πα­ρα­πά­νω, ποὺ ἀ­πο­τε­λοῦν μό­νο ἐν­δει­κτι­κὰ στοι­χεῖ­α, δι­α­φαί­νε­ται ὅ­τι πα­ρὰ τὸ γε­γο­νὸς ὅ­τι σὲ δι­ε­θνὲς ἐ­πί­πε­δο ἡ συ­ζή­τη­ση πα­ρα­μέ­νει ἀ­νοι­χτὴ ὡς πρὸς ἕ­να κοι­νῶς ἀ­πο­δε­κτὸ ὄ­νο­μα, κοι­νὲς τυ­πο­λο­γί­ες καὶ με­θο­δο­λο­γί­ες προ­σέγ­γι­σης, ἡ σύγ­χρο­νη μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­α συ­νι­στᾶ:        * ἕ­να ἰ­δι­αί­τε­ρα ἀ­να­νε­ω­τι­κὸ ρεῦ­μα στὴν τέ­χνη τοῦ λό­γου καὶ στὴν τη­λε­ο­πτι­κὴ ἀν­τί­λη­ψη        * ἕ­να παγ­κό­σμιο φαι­νό­με­νο, κα­θὼς πρό­κει­ται γιὰ ἕ­ναν συμ­πυ­κνω­μέ­νο, ἀ­πο­σταγ­μα­τι­κὸ λό­γο δια­ρκῶς με­ταλ­λασ­σό­με­νο καὶ μὲ δι­α­φο­ρε­τι­κὴ μορ­φὴ ποὺ ἀ­να­πτύσ­σε­ται ταυ­τό­χρο­να στὴν ἔν­τυ­πη καὶ ἠ­λε­κτρο­νι­κὴ λο­γο­τε­χνί­α καὶ        * ἀλ­λα­γὴ στὴ σκέ­ψη. Ἐ­ξοῦ καὶ στὴ δι­ε­ρεύ­νη­σή της δι­α­πλέ­κον­ται ἡ ἀ­φη­γη­μα­τι­κή, λο­γο­τε­χνι­κὴ καὶ κοι­νω­νι­ο­λο­γι­κὴ κρι­τι­κή. Γε­γο­νὸς ποὺ συ­νά­δει μέ:        – τὸν ἐ­πα­να­προσ­δι­ο­ρι­σμὸ τῆς ἔν­νοι­ας τῆς δη­μι­ουρ­γι­κό­τη­τας ποὺ ἀ­πα­σχο­λεῖ τὶς ἀν­θρω­πι­στι­κὲς σπου­δὲς σή­με­ρα,        – τὸν ἀ­φη­γη­μα­τι­κὸ ἰμ­πε­ρι­α­λι­σμὸ ποὺ βι­ώ­νου­με, ὅ­που ἀ­πὸ τὴν ἰ­α­τρι­κὴ μέ­χρι τὶς δι­α­προ­σω­πι­κὲς σχέ­σεις τὰ πάν­τα εἶ­ναι μιὰ ἱ­στο­ρί­α, καὶ        – τὸ storytelling, ποὺ ἀ­πο­τε­λεῖ σή­με­ρα τὴν ἰ­σχυ­ρό­τε­ρη μη­χα­νὴ ποὺ κα­τα­σκευά­ζει ἱ­στο­ρί­ες καὶ χει­ρα­γω­γεῖ τὰ πνεύ­μα­τα. Αὐ­τὴ τὴ στιγ­μὴ ποὺ μι­λᾶ­με, μό­νο στὶς ΗΠΑ, λει­τουρ­γοῦν πε­ρὶ τὰ 900 προ­γράμ­μα­τα Δη­μι­ουρ­γι­κῆς Γρα­φῆς σὲ πα­νε­πι­στη­μια­κὸ ἐ­πί­πε­δο ὅ­που ἐ­ρευ­νᾶ­ται καὶ καλ­λι­ερ­γεῖ­ται συ­στη­μα­τι­κὰ μὲ ἐ­ξαί­ρε­τα δείγ­μα­τα γρα­φῆς. Με­τὰ ἀ­πὸ τρι­ε­τῆ ἐν­δε­λε­χῆ ἔ­ρευ­να, θε­ω­ρῶ ὅ­τι ἡ σύγ­χρο­νη μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­α ἀ­πο­τε­λεῖ δί­κτυ­ο καὶ μέ­σο δι­κτύ­ω­σης σὲ δι­α­φο­ρε­τι­κὰ ἐ­πί­πε­δα, ἐ­πι­στη­μο­νι­κὰ καὶ κοι­νω­νι­κὰ καὶ ἀ­πο­τε­λεῖ ἕ­ναν καί­ριο δεί­κτη τῆς στρο­φῆς στὴν πο­λυ­πλο­κό­τη­τα, ἀ­φή­νον­τας πί­σω μας σχε­δὸν ἕ­ναν αἰ­ώ­να ἀ­να­λυ­τι­κῆς σκέ­ψης.        Ἑ­πο­μέ­νως, ἡ ἀν­θο­λο­γί­α, ποὺ κρα­τᾶ­με ἀ­πό­ψε στὰ χέ­ρια μας, ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τῆς πο­λυ­ε­τοῦς συ­στη­μα­τι­κῆς με­λέ­της καὶ συλ­λο­γῆς τῶν ἐ­πι­με­λη­τῶν της μέ­σῳ τῆς ὑ­πο­δειγ­μα­τι­κῆς ἱ­στο­σε­λί­δας Ἱ­στο­ρί­ες Μπον­ζά­ι, μὲ συγ­κι­νεῖ ἰ­δι­αί­τε­ρα. Κα­λύ­πτει εὐ­ρὺ χρο­νο­λο­γι­κό, ὑ­φο­λο­γι­κὸ καὶ θε­μα­το­λο­γι­κὸ φά­σμα καὶ ἀ­πο­τε­λεῖ τὴν πρώ­τη ἑλ­λη­νι­κὴ προ­σπά­θεια σὲ ἔν­τυ­πη μορ­φή, μὲ φω­τει­νὴ ἐ­ξαί­ρε­ση τὶς δύ­ο ἀν­θο­λο­γί­ες τοῦ Κ. Πα­λαι­ο­λό­γου, ποὺ ἑ­στιά­ζουν στὸ ἱ­σπα­νό­φω­νο μι­κρο­δι­ή­γη­μα.        Αὐ­τὸ ποὺ θέ­λω κυ­ρί­ως νὰ ἐ­πι­ση­μά­νω εἶ­ναι ὅ­τι κα­τα­γρά­φον­τας κα­νεὶς σὲ χρο­νο­λο­γι­κὸ πί­να­κα τὶς 83 ἱ­στο­ρί­ες ποὺ συμ­πε­ρι­λαμ­βά­νον­ται στὴν ἀν­θο­λο­γί­α, δι­α­πι­στώ­νει ὅ­τι:        – στὶς 83 ἱ­στο­ρί­ες οἱ 48 ἀ­να­δει­κνύ­ουν ἑλ­λη­νι­κὲς φω­νές, γε­γο­νὸς ἰ­δι­αί­τε­ρης ση­μα­σί­ας, κα­θὼς ἀ­να­δει­κνύ­ε­ται ἡ ἑλ­λη­νι­κὴ πε­ρί­πτω­ση.        – ἀ­πὸ τὶς 48 ἑλ­λη­νι­κὲς φω­νές, οἱ πε­ρισ­σό­τε­ρες (17) εἶ­ναι ἱ­στο­ρί­ες νέ­ων στὸν ἐκ­δο­τι­κὸ στί­βο, οἱ 12 κα­τα­ξι­ω­μέ­νων, οἱ 11 πα­λαι­ό­τε­ρων δη­μι­ουρ­γῶν στὴν καρ­διὰ τοῦ 20οῦ αἰ., οἱ 5 συγ­γρα­φέ­ων ποὺ ἔ­ζη­σαν στὸ πέ­ρα­σμα ἀ­πὸ τὸν 19ο στὸν 20ὸ αἰ., μί­α τοῦ Λευ­κά­διου Χὲρν (19ος αἰ.) καὶ δύ­ο ἱ­στο­ρί­ες ἀ­πὸ τὸν Μό­σχο Ἰ­ω­άν­νη τὸν Εὐ­κρα­τᾶ καὶ τὸν Αἴ­σω­πο. Τε­λει­ώ­νον­τας, θέ­λω νὰ εὐ­χα­ρι­στή­σω καὶ ἀ­πὸ αὐ­τὴ τὴ θέ­ση τὴν Ἡ­ρὼ Νι­κο­πού­λου καὶ τὸν Γιά­ννη Πα­τί­λη γιὰ τὴν πο­λύ­τι­μη στή­ρι­ξη καὶ τὴ συ­νερ­γα­σί­α μας στὴν ἔ­ρευ­νά μου καὶ νὰ τοὺς εὐ­χη­θῶ κα­λὴ ἐ­πι­τυ­χί­α στὸ ἐγ­χεί­ρη­μά τους νὰ ση­μά­νουν τὴν ἔ­ναρ­ξη μιᾶς πο­λὺ ἐν­δι­α­φέ­ρου­σας πε­ρι­πλά­νη­σης στὸ θαυ­μα­στὸ κό­σμο τῆς σύγ­χρο­νης μι­κρο­μυ­θο­πλα­σί­ας. Πη­γή: Πρώ­τη δη­μο­σί­ευ­ση, ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ. Δή­μη­τρα Ι. Χρι­στο­δού­λου (Γι­ο­χά­νεσ­μπουρκ, 1971). Δι­ή­γη­μα, Με­τά­φρα­ση, Με­λέ­τη. Με­τα­πτυ­χια­κὴ εἰ­δί­κευ­ση στὴν Πο­λι­τι­στι­κὴ Δι­α­χεί­ρι­ση στὸ Παν­τεῖ­ο. Ἀ­πό­φοι­τη Ἱ­σπα­νι­κοῦ Πο­λι­τι­σμοῦ, Πα­νε­πι­στή­μιο Menendez Pelayo, Santander. Με­τα­φρά­στρια, Βρε­τα­νι­κὸ Συμ­βού­λιο καὶ Ἰν­στι­τοῦ­το Γλωσ­σο­λο­γί­ας, Λον­δί­νο.