ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ – ΞΕΠΕΡΑΣΜΕΝΕΣ Ή ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ;

 Της Σταυρούλας Κατσογιάννη

Γεωπόνου  – Αρχιτέκτονος  τοπίου

Στο μυαλό μας, όταν ακούμε αγροτικές φυλακές, ίσως μας έρχεται  η εικόνα των κρατουμένων που φορούν  ριγέ στολές, είναι δεμένοι  με βαριές αλυσίδες, δουλεύουν κάτω από το καυτό ήλιο και φυλάσσονται με το βούρδουλα.  Στερεότυπη αλήθεια που απέχει πολύ από τη σημερινή πραγματικότητα άλλα έχει μια ιστορική βάση.

Οι αγροτικές φυλακές διαφέρουν από τις συμβατικές και θεωρώ ότι το ζητούμενο, σε αυτού του τύπου φυλακές, δεν είναι ο εγκλεισμός και η τιμωρία αλλά ο σωφρονισμός και η επανένταξη.  Προσφέρουν απασχόληση, εργασιοθεραπεία, επαγγελματικό προσανατολισμό και διέξοδο, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι  οι αποδράσεις περιορίζονται, ελαχιστοποιούνται  τα πειθαρχικά παραπτώματα, μετά την αποφυλάκιση  μειώνονται  οι ποινικές υποτροπές .

Στην Ελλάδα ο θεσμός των αγροτικών φυλακών θεσπίστηκε το 1925. Από απαλλοτρίωση μοναστηριακών εκτάσεων και αγροκτημάτων δημιουργήθηκαν οι πρώτες αγροτικές φυλακές:

·         Τίρυνθας, Κασσαβέτειας, Βίδου (1925)

·         Άσσου (1927)

·         Αγιάς (1929)

·         Λειβαδίου (1931)

·         Κασσάνδρας (1930, απαλλοτρίωση του μετοχιού της μονής Σταυρονικήτα στο Αγ. Όρος)

    Ο γεωπόνος Γεώργιος Μαυρογένης αναφέρει στα απομνημονεύματα του, ότι στις αγροτικές φυλακές Αγυιάς Χανίων όπου υπηρέτησε το 1936, «είχαν  εκτάσεις που ανέρχονταν σε 800 περίπου στρέμματα, τα περισσότερα των οποίων ήταν ποτιστικά.

Εν όψει, αγροτικές φυλακές Τίρυνθας

Υπήρχε μικρή έκταση με καλλιέργεια αμπέλου Επιτραπέζιας ποικιλίας, μερική έκταση βοσκοτόπου και το υπόλοιπο για καλλιέργεια λίγων δημητριακών (σιτάρι, βρώμη, κριθάρι), αρκετών εσπεριδοειδών κ.λ.π. δένδρων και τα υπόλοιπα για λαχανοκομία. Εις τις φυλακές ήταν ανεπτυγμένη και η κτηνοτροφία, περί τα 100 πρόβατα, αγελάδες, χοίροι, κότες και κουνέλια». Τα προϊόντα που παράγονταν στις φυλακές χρησιμοποιούνταν κυρίως για την διατροφή του προσωπικού, των φυλακισμένων και των ζώων των φυλακών. 

Η υπηρεσία του άρεσε πολύ διότι είχε πλήρη ελευθερία για την εκλογή των καλλιεργειών. Φρόντιζε για την αντικατάσταση των ζώων δια νέων εξευγενισμένων ατόμων προς καλυτέρευση των υπαρχόντων.

Την χρονιά 1957-58,  σύμφωνα με στοιχεία, αγροτικά καταστήματα με 100 κρατούμενους παρήγαν σε οκάδες 511.000 δημητριακά, 11.000 ελαιόλαδο, 15.000 σταφύλια, 13.000 κρέας κλπ. Σύμφωνα με στοιχεία των Τριανταφυλλίδη – Κατωπόδη οι κρατούμενοι την ίδια χρονιά λάμβαναν χρηματική αμοιβή 5 δραχμές ημερησίως. 

Σήμερα λειτουργούν τα Αγροτικά καταστήματα Κράτησης:

·         Κασσάνδρας

·         Νέων Κασσαβέτειας

·         Τίρυνθας

·         Αγιάς

«Στις αγροτικές φυλακές ο χώρος και οι όροι διαβίωσης είναι διαφορετικοί. Εδώ είδα πράσινο, πουλιά, φύση. Η αυτοταπείνωση με τη συναναστροφή μου με τα ζώα με ελευθέρωσαν. Όταν γεννιούνται τα μικρά, τα φυσώ στο στόμα και το μοσχαράκι παίρνει τις πρώτες ανάσες από τις βλέννες που έχει. Έχω κάνει 136 γεννήσεις ζώων. Μοναδική εμπειρία...» τα παραπάνω είναι τα λεγόμενα ενός  φυλακισμένου στην αγροτική Φυλακή Κασσαβέτειας. όπως αναφέρεται  στη διδακτορική διατριβή του Παναγιώτη Σχίζα. 

Οι αγροτικές φυλακές Κασσάνδρας, σε συνεργασία  με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εφαρμόζουν  πρακτικές  εξοικονόμησης ενέργειας και  βελτίωσης στην αειφόρο χρήση ενέργειας. Για αυτές τις δράσεις  απέσπασαν το χάλκινο βραβείο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου «Ευρωπαϊκό βραβείο αειφόρου ενεργειακής ανάπτυξης σωφρονιστικών ιδρυμάτων- European Substainable Energy Awards for Prisons (E-SEAP)», όπως αναφέρει το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Οι Αγροτικές Φυλακές, όμως έχουν απαξιωθεί τα τελευταία χρόνια. Με το επιχείρημα της αποσυμφόρησης των υπόλοιπων φυλακών και στο όνομα της κρίσης, τμήματά τους μετατρέπονται σε κλειστές φυλακές, αγροτικές εκτάσεις που τους ανήκουν ξεπουλιούνται (915 στρέμματα στις φυλακές Κασσάνδρας).

Η αναβάθμιση των Αγροτικών φυλακών μπορεί να βοηθήσει στη κατεύθυνση μιας λογικής σωφρονισμού των κρατουμένων, να βοηθήσει οικονομικά τον κρατικό προϋπολογισμό,  αφού τις καθιστά αυτάρκεις διατροφικά και να μειώσει τα λειτουργικά τους έξοδα.  Πέρα όμως από τα οικονομικά οφέλη στις αγροτικές φυλακές ο κρατούμενος εκπαιδεύεται, δημιουργεί, παράγει, επεξεργάζεται τα προϊόντα, προσφέρει, συνεργάζεται, κοινωνικοποιείται, βάζει στόχους, ονειρεύεται, ελπίζει και φυσικά βγαίνει από τη φυλακή με άλλα εφόδια και άλλες προδιαγραφές ζωής.

Διεθνή παραδείγματα καλής διαχείρισης αγροτικών φυλακών είναι πάρα πολλά. Στο μεγαλύτερο σωφρονιστικό ίδρυμα του Μισισιπή, το «Parchman Farm», χρειάστηκαν 600.000 ανθρωποώρες το 2012 για να φυτευτούν  πάνω από 5.700 στρέμματα στα λαχανικά, ρύζι, καλαμπόκι, σιτάρι, σόγια  και να παράγουν πάνω από δύο τόνους λαχανικών αξίας άνω των $ 1.300.000 και σχεδόν μισό εκατομμύριο αυγά. Εξαιρετικά επίσης οργανωμένες οι αγροτικές φυλακές της Οκλαχόμα, παράγουν ή επεξεργάζονται  £ 723.000 του βοείου κρέατος, £ 115.000 από χοιρινό, £ 1.445.000 επεξεργασμένου κρέατος, και 568,000 γαλόνια γάλα, μαζί με 7.500 τόνους σανού και 4.500 τόνους ζωοτροφών, σε ένα τυπικό χρόνο. 

Η σύνταξη ενός προγράμματος εκμετάλλευσης των εκτάσεων σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση για να είναι βιώσιμο και επηρεάζεται πλήρως από την τοποθεσία, τους πόρους, τη ζήτηση, τη διάθεση των προϊόντων, το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό κλπ. Ο εκσυγχρονισμός της παραγωγής είναι επιβεβλημένος αλλά και η  στελέχωση των αγροτικών φυλακών με σοβαρές γεωτεχνικές υπηρεσίες μπορεί να οδηγήσουν σε παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας λαχανικά, φυτά μεγάλης καλλιέργειας, εναλλακτικές καλλιέργειες, δασικές καλλιέργειες, ζωικά προϊόντα, αλλά γιατί όχι  επεξεργασία και τυποποίηση των παραγόμενων προϊόντων.

 Τα παραπάνω μπορεί να φαίνονται ουτοπικά, αν το δει κανείς με μια λογική ισοπέδωσης, πιστέψτε με όμως δεν είναι. Μπορεί να μην έχει διαμορφωθεί στο δημόσιο τομέα αντίστοιχο μοντέλο διαχείρισης αγροτικής παραγωγής, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν είναι εφικτό. Η τεχνογνωσία υπάρχει, η οργάνωση αναγκαία, η πολιτική βούληση απόλυτα απαραίτητη. 

Η ιδέα των αγροτικών φυλακών ίσως να θεωρείται παρωχημένη  και να μην είναι το μοντέλο που θα βελτιώσει το σωφρονιστικό μας σύστημα, ίσως οι καλλιτεχνικές φυλακές ή οι φυλακές δεύτερης ευκαιρίας να μπορούσαν να φέρουν επίσης καλά αποτελέσματα. Δεν είμαι ειδική για να το κρίνω. Εκείνο όμως που δε χρειάζεται να είμαι ειδική για να το κρίνω, είναι ότι οι Φυλακές τύπου Γ, δεν αποτελούν ένα σύγχρονο μοντέλο σωφρονισμού και επανένταξης των κρατούμενων, μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσουν στην κοινωνία που ζούμε, μια κοινωνία που θα πρέπει να μάθει να σέβεται τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, για να μπορεί να το εισπράξει θετικά, ανταποδοτικά.

«Δεν μπορεί κανείς να εκπαιδεύει έναν άνθρωπο για την ελευθερία κάτω από συνθήκες εγκλεισμού»  Alexander Paterson