Carlos Fonseca: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

 

Ο Κάρλος Φονσέκα Σουάρες γεννήθηκε το 1987 στο Σαν Χοσέ της Κόστα Ρίκα. Πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας του στο Πουέρτο Ρίκο. Σπούδασε στις ΗΠΑ, αρχικά στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, απ’ όπου έλαβε το πτυχίο του στη Συγκριτική Λογοτεχνία. Ο επόμενος σταθμός στην ακαδημαϊκή του πορεία ήταν το Πανεπιστήμιο Πρίνστον και το διδακτορικό του πάνω στη Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία και Κουλτούρα. Σήμερα ζει στο Λονδίνο και εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί σε σημαντικά έντυπα του ισπανόφωνου και του αγγλόφωνου κόσμου. Το 2014 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο συνταγματάρχης δεν έχει πού να κλάψει (πρωτότυπος τίτλος: Coronel Lagrimas) και ο ίδιος έγινε ο νεότερος συγγραφέας που εξέδωσε ποτέ ο ποιοτικός οίκος Anagrama. Το 2017 βρέθηκε στην επίλεκτη λίστα Bogotá39 με τους καλύτερους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής κάτω των 40 ετών. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε το δεύτερο μυθιστόρημά του, Museo animal, που απέσπασε διθυραμβικές κριτικές.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Ο συνταγματάρχης δεν έχει πού να κλάψει;

Μια μέρα, καθώς δούλευα ένα άλλο βιβλίο ένιωσα ότι το στιλ που χρησιμοποιούσα με κούραζε κι αποφάσισα να πειραματιστώ με κάτι καινούργιο. Κάθισα στην καρέκλα μου, ήπια τρεις καφέδες και υπό την επίδρασή τους σκέφτηκα να δοκιμάσω τι θα συνέβαινε αν έγραφα απ’ τη σκοπιά ενός αφηγητή με πολλές οπτικές γωνίες. Προέκυψε μια παράγραφος όπου εστίαζα σε κάποιον πρωταγωνιστή κι αυτή η παράγραφος έγινε τελικά η πρώτη πρόταση της ιστορίας μου. Αισθάνθηκα ότι θα έπρεπε να ερευνήσω αυτόν τον τρόπο γραφής και ήξερα πώς θα πορευόμουν: θα χρησιμοποιούσα τη συναρπαστική ιστορία ενός μαθηματικού που πάντα με γοήτευε, του Alexander Grothendieck.

Θα λέγατε ότι το μυθιστόρημά σας αφορά την τακτοποίηση των λογαριασμών με τη συνείδησή μας;

Νομίζω ότι είναι ένα βιβλίο που αφορά το τέλος, την κατάληξη στις διάφορες εκδοχές της: τι συμβαίνει στο τέλος της ζωής, στο τέλος της ιστορίας; Ναι, είναι ένα αφήγημα σχετικά με την τακτοποίηση των λογαριασμών με τη συνείδησή μας, αυτό ακριβώς κάνει ο συνταγματάρχης, ρωτά τον εαυτό του τι θα γινόταν αν κάποια στιγμή διάλεγε τη γνώση και όχι την απόλαυση της ζωής, τα βιβλία και όχι τα κατά καιρούς πάθη του.

Ο συνταγματάρχης προσπαθεί να κάνει την αυτοκριτική του. Κατά πόσο μπορεί ο μέσος άνθρωπος να αναλάβει τις ευθύνες του ενώπιον των ίδιων του των αποφάσεων;

Νομίζω ότι αυτή ακριβώς η αντίληψη διαπερνά τις περισσότερες σελίδες του μυθιστορήματος: ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας απόφασης ζωτικής σημασίας και πώς μπορεί κάποιος να ζήσει μ’ αυτές; Ο συνταγματάρχης έχει λάβει μια απόφαση αυτού του είδους και τώρα πρέπει να ζήσει με τις επιπτώσεις της.

Ο ήρωάς σας γράφει και καπνίζει πολύ πίνοντας καφέ. Τι λέει γι’ αυτόν η καθημερινότητά του;

Ο συνταγματάρχης είναι αδηφάγος γενικώς, εκτός των άλλων πίνει τόνους καφέ καπνίζοντας κι αυτή η ακόρεστη επιθυμία του είναι ο τρόπος να μείνει δεμένος με τον κόσμο γύρω του. Νομίζω ότι καθώς έγραφα, είχα στον νου μου την καθημερινότητα του συγγραφέα που πρέπει να βγάλει στο κείμενό του όλα αυτά τα μικροπράματα, τους κώδικες που συνθέτουν τη ζωή. Στην πραγματικότητα, γύρω απ’ αυτή τη διαδικασία κινείται η σκέψη του συνταγματάρχη: προσπαθεί να κωδικοποιήσει τη ζωή του.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου κινούνται στο περιθώριο. Απόβλητοι, ξεχασμένοι. Ποιος από αυτούς τους χαρακτήρες σάς ενδιαφέρει πιο πολύ;

Πάντα με ενδιέφεραν οι χαρακτήρες που δραστηριοποιούνται στο περιθώριο, απόβλητοι, εκκεντρικοί, άνθρωποι ξεχασμένοι από όλους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μ’ ενδιέφερε ένας διάσημος μαθηματικός λόγω της απόφασής του να ζήσει σαν ερημίτης, η κίνησή του να αφοσιωθεί αποκλειστικά στον κόσμο της σκέψης μού έδωσε καταπληκτική έμπνευση.

Η γραφή σας είναι έτσι δομημένη, σαν να έχετε γράψει ένα βιβλίο γρίφου. Ποια η τεχνική σας, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να συναρμολογήσει τα κομμάτια του παζλ;

Το βιβλίο είναι πράγματι δομημένο σαν ένα είδος γρίφου, στον αναγνώστη δίνεται κάθε φορά ένα κομμάτι κι εκείνος καλείται να συναρμολογήσει τη συνολική εικόνα. Επιθυμία μου ήταν να αναμείξω το παρόν με το παρελθόν, την ιστορία μιας μέρας με την εξέλιξη της ζωής ενός ανθρώπου κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ήθελα να δω πώς μπορούν να συμπυκνωθούν σε μια μέρα όλα τα εγκλήματα του προηγούμενου αιώνα.

Παραφράζοντας το παλιό ρητό, θα έλεγα ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Ελλάδα.

Πώς ο Alexander Grothendieck βίωσε τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων εκατό χρόνων;

Αυτό που με τράβηξε στoν άνθρωπο αυτόν ήταν ότι βίωσε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα πιο σημαντικά γεγονότα των τελευταίων εκατό χρόνων. Οι γονείς του μετείχαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, αργότερα μετακόμισαν στην Ισπανία, πήραν μέρος στον Εμφύλιο και χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Ο ίδιος ο Grothendieck, ενθουσιασμένος από την τροπή του πολέμου του Βιετνάμ, πήρε μέρος στις διαμαρτυρίες εναντίον του φέρνοντας τους μαθητές του στο Ανόι, όπου τους δίδασκε μέσα στον καταιγισμό των βομβαρδισμών. Ύστερα από όλες αυτές τις περιπέτειες, αυτό που βασάνιζε το μυαλό μου ήταν: Πώς μπόρεσε ένας άνθρωπος τόσο αναμεμειγμένος στις υποθέσεις του καιρού του να τα παρατήσει όλα και να γίνει ερημίτης;

Για ποιο λόγο αποδίδετε στη μνήμη την πιο μεγάλη σημασία;

Ο ρόλος της μνήμης είναι ένα από τα βασικά θέματα του βιβλίου. Στον ψηφιακό μας κόσμο, μου προκαλούσε δέος η δυνατότητα αποθήκευσης της μνήμης του Σύμπαντος μέσα σε μια συσκευή USB, τέτοιες εξελίξεις εξασθενίζουν τη σημασία της μνήμης, τα πάντα μπορούν να εξωτερικευτούν κι η λειτουργία της μνήμης γίνεται όλο και λιγότερο χρήσιμη. Σ’ ένα περιβάλλον όπου η μνήμη των γεγονότων γίνεται όλο και πιο δύσκολη, o συνταγματάρχης παλεύει να θυμηθεί το πρόσωπο μιας γυναίκας που αγαπούσε κάποτε.

Ποια εργαλεία θα χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας να γράψει για ένα πρόσωπο που είναι δημιούργημα της φαντασίας και δεν το γνωρίζει ο μέσος αναγνώστης;

Νομίζω ότι αυτή είναι η δύναμη της λογοτεχνίας, να μην μπορείς να την ξεχωρίσεις από την πραγματικότητα, πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι η πραγματικότητα δεν έχει κανένα νόημα αν δεν αποτυπωθεί σε κάποιο βιβλίο. Στην περίπτωσή μου, η συγγραφή με βοήθησε να κατανοήσω για ποιο λόγο ένιωθα αυτή την έλξη προς τον Alexander Grothendieck, αυτό που αποκόμισα δεν θα μπορούσα να το βρω σε καμιά βιογραφία. Σε τελική ανάλυση, η λογοτεχνία είναι η δυνατότητα να δώσουμε ουσία στον κόσμο περιγράφοντάς τον.

Πρέπει ο συγγραφέας να ενημερώνεται για τα νέα βιβλία;

Πιστεύω ότι ο συγγραφέας πρέπει να έχει γνώση του περίγυρου και της εποχής του, όχι όμως κάποια δημοσιογραφική γνώση που του επιτρέπει να γράφει και να σχολιάζει ό,τι συμβαίνει. Θα πρέπει να μπορεί να συνδέει τις τάσεις του παρελθόντος με τις αναζητήσεις όσων αφηγούνται ιστορίες του σήμερα, χωρίς να ξεχνά ποτέ το ρητό του Νίτσε: «Πρέπει να είσαι πάντα λίγο έξω από τον τόπο κι απ’ την εποχή σου!»

Ποιοι είναι οι συγγραφείς που σας επηρέασαν;

Ο Γουίλιαμ Φόκνερ, ο Χουάν Ρούλφo, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Ζορζ Περέκ, η Κλαρίσε Λισπέκτορ, η Μαργκερίτ Ντιράς, ο Ντον Ντελίλο, ο Μασάντο ντε Ασίς, ο Β. Γκ. Ζέμπαλντ. Κι ακόμα, οι πιο κοντινοί μου: Μάρτα Απόντε, Λουίς Τσάβες, Κάρλος Κορτές και Ραφαέλ Ασεβέδο.

Στο μυθιστόρημα κάνετε αναφορές και στη χώρα μας. Τι σημαίνει για εσάς η Ελλάδα και ο πολιτισμός της;

Παραφράζοντας το παλιό ρητό, θα έλεγα ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Ελλάδα. Πραγματικά η χώρα σας είναι το μέρος όπου βρήκα τις ρίζες του πολιτισμού και ήρθα σε επαφή με αναγνώσματα όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, βιβλία που διαβάζαμε μικροί κι άναψαν μέσα μας τη φλόγα της φαντασίας και της λογοτεχνίας. Πολλά χρόνια αργότερα, η «Ιθάκη» του Καβάφη μού έδωσε την ιδέα για το δεύτερο βιβλίο μου, το Museo animal. Χωρίς αμφιβολία, η ψυχή της λογοτεχνίας βρίσκεται στην Ελλάδα.

Τι θα απευθύνατε στους νέους συγγραφείς που ξεκινούν την πορεία τους και θέλουν να εκδώσουν τα βιβλία τους;

Νομίζω ότι αυτή είναι η δύναμη της λογοτεχνίας, να μην μπορείς να την ξεχωρίσεις από την πραγματικότητα, πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι η πραγματικότητα δεν έχει κανένα νόημα αν δεν αποτυπωθεί σε κάποιο βιβλίο. Στην περίπτωσή μου, η συγγραφή με βοήθησε να κατανοήσω για ποιο λόγο ένιωθα αυτή την έλξη προς τον Alexander Grothendieck, αυτό που αποκόμισα δεν θα μπορούσα να το βρω σε καμιά βιογραφία. Σε τελική ανάλυση, η λογοτεχνία είναι η δυνατότητα να δώσουμε ουσία στον κόσμο περιγράφοντάς τον.

Πρέπει ο συγγραφέας να ενημερώνεται για τα νέα βιβλία;

Πιστεύω ότι ο συγγραφέας πρέπει να έχει γνώση του περίγυρου και της εποχής του, όχι όμως κάποια δημοσιογραφική γνώση που του επιτρέπει να γράφει και να σχολιάζει ό,τι συμβαίνει. Θα πρέπει να μπορεί να συνδέει τις τάσεις του παρελθόντος με τις αναζητήσεις όσων αφηγούνται ιστορίες του σήμερα, χωρίς να ξεχνά ποτέ το ρητό του Νίτσε: «Πρέπει να είσαι πάντα λίγο έξω από τον τόπο κι απ’ την εποχή σου!»

Ποιοι είναι οι συγγραφείς που σας επηρέασαν;

Ο Γουίλιαμ Φόκνερ, ο Χουάν Ρούλφo, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Ζορζ Περέκ, η Κλαρίσε Λισπέκτορ, η Μαργκερίτ Ντιράς, ο Ντον Ντελίλο, ο Μασάντο ντε Ασίς, ο Β. Γκ. Ζέμπαλντ. Κι ακόμα, οι πιο κοντινοί μου: Μάρτα Απόντε, Λουίς Τσάβες, Κάρλος Κορτές και Ραφαέλ Ασεβέδο.

Στο μυθιστόρημα κάνετε αναφορές και στη χώρα μας. Τι σημαίνει για εσάς η Ελλάδα και ο πολιτισμός της;

Παραφράζοντας το παλιό ρητό, θα έλεγα ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Ελλάδα. Πραγματικά η χώρα σας είναι το μέρος όπου βρήκα τις ρίζες του πολιτισμού και ήρθα σε επαφή με αναγνώσματα όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, βιβλία που διαβάζαμε μικροί κι άναψαν μέσα μας τη φλόγα της φαντασίας και της λογοτεχνίας. Πολλά χρόνια αργότερα, η «Ιθάκη» του Καβάφη μού έδωσε την ιδέα για το δεύτερο βιβλίο μου, το Museo animal. Χωρίς αμφιβολία, η ψυχή της λογοτεχνίας βρίσκεται στην Ελλάδα.

Τι θα απευθύνατε στους νέους συγγραφείς που ξεκινούν την πορεία τους και θέλουν να εκδώσουν τα βιβλία τους;

Διαβάστε! Το καλύτερο γραπτό βγαίνει από τους πιο καλούς αναγνώστες, κι ακόμα θα ήθελα να τους πω ότι η ζωή μας ολόκληρη έχει τη δομή ενός βιβλίου, μάλλον του πιο δύσκολου να διαβάσουμε.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης

Ο συνταγματάρχης δεν έχει πού να κλάψει
Κάρλος Φονσέκα
μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Εκδόσεις Καστανιώτη
176 σελ.
ISBN 978-960-03-6588-7
Τιμή €13,00

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζεμπέλης είναι συγγραφέας