Στα μονοπάτια του "άγνωστου" Γράμμου

Παρθένο φυσικό περιβάλλον, αλπικά τοπία, υδάτινα οικοσυστήματα στις βουνοκορφές, που συναρπάζουν τον επισκέπτη. Η  «εξερεύνηση» στον Γράμμο είναι πρόκληση.

Της Μαίρης Τζώρα

Στην Αετομηλίτσα

Στην παλιά εθνική οδό Ιωαννίνων-Κοζάνης  στο 110ο χιλιόμετρο η πινακίδα μας οδηγεί αριστερά, προς το ακριτικό χωριό των νομάδων κτηνοτρόφων, την Αετομηλίτσα, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου στα 1.480 μέτρα υψόμετρο. Το χωριό «κοιμάται» τον χειμώνα και «ζωντανεύει» την άνοιξη, τότε που επιστρέφουν στο βουνό από τα χειμαδιά οι κτηνοτρόφοι. Αφετηρία για συναρπαστικές ορειβατικές διαδρομές όλο το χρόνο, η Αετομηλίτσα διαθέτει καταφύγιο-ξενώνα, με θέα τους ανοιχτούς ορίζοντες.
Ένα χιλιόμετρο πριν τον οικισμό, ο χωματόδρομος που είναι κρυμμένος μέσα στις οξιές οδηγεί στις λίμνες Αρένες, που αποκαλύπτονται στα τελευταία μέτρα της διαδρομής, καθώς τις περιβάλλουν τα αιωνόβια δένδρα. Υψόμετρο 1.730 μέτρα. Τοπίο ήρεμο, σε γαληνεύει. Τα διάφανα νερά των δύο λιμνών, οι οποίες συγκοινωνούν με ένα ρυάκι, φιλοξενούν σπάνια αμφίβια  όπως τους αλπικούς τρίτωνες.
Καθώς οι λίμνες Αρένες έχουν σπουδαία οικολογική αξία, η περιοχή έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000. Οι Αρένες, αναφέρονται και ως Μουτσάλια. Και οι δύο ονομασίες έχουν βλάχικη προέλευση.
Η βλάχικη λέξη «μουτσάλι», σημαίνει «βρεγμένο», ενώ η ονομασία Αρένα προέρχεται από το επίσης βλάχικο και λατινικό, «aren», που σημαίνει «αμμουδερός τόπος».
Τα Μουτσάλια αποτελούν προορισμό όσων αναζητούν τη ζωή στη φύση και την περιπέτεια στο βουνό. Τους καλοκαιρινούς μήνες ακόμη και μέχρι τον Οκτώβριο θα συναντήσουμε αντίσκηνα στο ξέφωτο διπλά από τις λίμνες, καθώς ο τόπος προσφέρεται για πεζοπορία, ποδήλατο βουνού και άλλες δραστηριότητες.
Οι πιο τολμηροί, μπορούν να  συνεχίσουν την πλέον δύσκολη ανάβαση στον Γράμμο, μέσα από δύσβατα περάσματα, για να φτάσουν στην κορυφή την Άνω Αρένα, ένα όμορφο αλπικό τοπίο  στα 2.196 μέτρα υψόμετρο.
Στην άκρη του οικισμού στην Αετομηλίτσα υπάρχουν σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές. Προορισμός το  Μνημείο Εμφυλίου στα 2.520 μέτρα αλλά  και η μεγαλύτερη Δρακόλιμνη στην Ελλάδα, η Γκιστόβα στα 2.360 μέτρα υψόμετρο στην συνοριογραμμή με την Αλβανία.

Στα Μαστοροχώρια

Στη  διαδρομή για τις βουνοκορφές του Γράμμου, ξεφυτρώνουν τα γραφικά Μαστοροχώρια, σμιλεμένα με πέτρα και τέχνη. Καθώς κινούμαστε στην κοιλάδα του Σαρανταπόρου στην παλιά εθνική Κόνιτσας-Κοζάνης περίπου στο 29ο χιλιόμετρο, η πινακίδα προς Καστανέα, παλαιότερα Καστάνιανη, μας οδηγεί στον παραδοσιακό οικισμό.
Τρεχούμενα νερά, βρύσες, τέσσερα μονότοξα πέτρινα γεφύρια, λιθόστρωτα, αρχοντόσπιτα, δεκαεπτά εκκλησίες και ξωκλήσια, είναι τα «στολίδια» του χωριού.
Μία πινακίδα που βρίσκεται στον τοίχο του ιερού Ναού της Παναγίας στη συνοικία Γκάλινα, αναφέρει πως το χωριό, στη θέση που βρίσκεται σήμερα, κτίστηκε το 1018.
Τις συνοικίες του οικισμού, ενώνουν τα πέτρινα γεφύρια, τα οποία χτίστηκαν με μεράκι από τους τεχνίτες της πέτρας, τους μαστόρους του χωριού, οι οποίοι τις περασμένες εποχές αναλάμβαναν σπουδαία έργα, όπως το κτίσιμο του ρολογιού της κεντρικής πλατείας Ιωαννίνων.
Επιβλητικό, στο κέντρο του χωριού, στέκεται το διώροφο Δημοτικό Σχολείο από το 1894, ενώ εξαιρετικό ενδιαφέρον για τον επισκέπτη, έχουν οι παλαιότερες εκκλησίες  αλλά και το ξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στην ψηλότερη κορυφή του οικισμού.
Τα σπίτια είναι περίτεχνα φτιαγμένα από πέτρα. Είναι διώροφα με αυλή, ενώ στα δωμάτια υπάρχουν τζάκια,  με κυρίαρχο εκείνο, στον χώρο υποδοχής, που συνήθως φέρει ανάγλυφες παραστάσεις.
Από μίαν άκρη του χωριού, για όσους είναι λάτρεις της πεζοπορίας στο βουνό, ξεκινούν  μονοπάτια που οδηγούν στις κορυφές του Σμόλικα, τη Γύφτισα και την Μπολιάνα.
Η Καστανέα, μπορεί να γίνει και ορμητήριο για αποδράσεις στη γύρω περιοχή, καθώς διαθέτει ξενώνα και ταβερνάκια.

Στο έρημο χωριό Ζέρμα

Συνεχίζοντας κατά μήκος της κοιλάδας προς την Κοζάνη, 12 χιλιόμετρα μετά την Καστανέα ξεπροβάλει σε μία πλαγιά το χωριό- φάντασμα, η Ζέρμα. Ο οικισμός εγκαταλείφτηκε λόγω κατολισθήσεων στη δεκαετία του 1970. Εμφανή τα σημάδια. Μέσα στις ρεματιές οι τεράστιοι βράχοι που είχαν αποκολληθεί από το βουνό μαρτυρούν τον λόγο της ερήμωσης. Πετρόχτιστα σπίτια στέκουν ακόμη όρθια, κάποια άλλα έγιναν ερείπια, όμως αποτελούν ταυτότητα μιας ανθηρής εποχής. Μέσα στους ήχους της φύσης, το χωριό που είναι ανέγγιχτο από ανθρώπινη δραστηριότητα για δεκαετίες, συνθέτει ένα σπάνιο σκηνικό. Η Ζέρμα είχε αποτελέσει ένα μικρό κέντρο αγιογραφίας.
Απέναντι από τον οικισμό, χτισμένη δίπλα σε μια πηγή και πάνω σε ρεματιά αντιστέκεται στον χρόνο η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια στην Ήπειρο. Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πωγωνάτο (668-685 μ.Χ.) σε μια γειτονική τοποθεσία που ονομάζεται Παλαιομονάστηρο, ενώ τη σημερινή μορφή της απέκτησε το 1656, κατόπιν ανακαίνισης. Το καθολικό της Μονής, είναι μια τρίκλιτη βασιλική μοναδικής αρχιτεκτονικής στην Ήπειρο, με 3 τρούλους και ξεχωριστές τοιχογραφίες.
Η ωραία πύλη είναι μαρμάρινη με ανάγλυφες διακοσμήσεις. Η μονή υπέστη σοβαρές ζημιές, ειδικά στα κελιά, κατά τους πολέμους τον 20ο αιώνα, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που λεηλατήθηκε, αν και έχει χαρακτηριστεί, ως αρχαίο και προστατευόμενο ιστορικό μνημείο από το 1962.

---

.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
[τεύχος 104, 10 Ιανουαρίου 2019] – Δεκαπενθήμερη έκδοση του Αθηναϊκού & Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων