Εἰσαγωγικὸ
σημείωμα
Τί
εἶναι;
Μικρομυθοπλασία(1),
microfiction, flash fiction, minificción: εἶναι ἕνας τύπος σύντομου,
μυθοπλαστικοῦ κειμένου, τὸ ὁποῖο δὲ σχετίζεται ἀποκλειστικὰ
μὲ ἕνα λογοτεχνικὸ εἶδος καὶ δὲ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἕναν καθορισμένο
τρόπο ρηματικῆς ἔκφρασης (Rueda, ed., 2017: 12). Τὸ κατὰ πόσο εἶναι
ἢ δὲν εἶναι ἕνα νέο λογοτεχνικὸ εἶδος διερευνᾶται ἀκόμα.
Στὸ σύνολο τῆς διεθνοῦς βιβλιογραφίας προτείνεται ἡ διεπιστημονικὴ
προσέγγισή του ποὺ διαπλέκει τὴ λογοτεχνική, κοινωνιολογικὴ
καὶ ἀφηγηματολογικὴ κριτική.
Τί
κάνει;
Ἡ
πρωτεϊκῆς φύσης μικρομυθοπλασία συνδυάζει μὲ πρωτοφανῆ
τρόπο τὴν ἀφηγηματικὴ ἀρτιότητα μὲ τὴ συντομία. Καλλιεργεῖται
στὸν πυρήνα τῆς ἀφήγησης, τὸν πυρήνα τῶν ἄπειρων δυνατοτήτων.
Ἐκεῖ ποὺ εὐδοκιμεῖ τὸ τρίπτυχο κίνηση – λόγος – παιχνίδι καὶ
προσδίδει ἐλευθερία στὸ πεδίο τῆς σκέψης, σαφήνεια καὶ ψυχαγωγία
στὴ γλώσσα, ἀντίστοιχα.
Ἡ Δανέζα πανεπιστημιακὸς Gitte Mose, σὲ μελέτη
τῆς σχετικὰ μὲ τὴ σύγχρονη μικρομυθοπλασία στὴ Δανία(2),
χρησιμοποιεῖ τὸ παρακάτω σχῆμα τῶν ἐπιμελητῶν Jeppe
Brixvold καὶ Hans Otto Jørgensen τῆς ἀνθολογίας Antologi af dansk kortprosa
(1998) (*), στὸ ὁποῖο διαφαίνεται ἡ σχέση τῶν συγγενικῶν, ἤδη
ταξινομημένων εἰδῶν ποὺ συναπαρτίζουν τὸ γενεαλογικὸ πεδίο
(genrefelt) τῆς ἀταξινόμητης μικρομυθοπλασίας:
Τὸ
παραπάνω πεδίο μοιάζει μὲ μαγματικὸ θάλαμο ἑνὸς λογοτεχνικοῦ
ἡφαιστείου. Τὰ πολὺ σύντομα κείμενα ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τοὺς ἀμέτρητους
συνδυασμοὺς ἀνάμεσα στὰ συγγενικὰ εἴδη ποὺ τὸ ἀποτελοῦν, ἀνανεώνουν
ἀδιαμφισβήτητα τὴ σύγχρονη λογοτεχνικὴ παραγωγή.
Γιατί
μᾶς ἀφορᾶ;
Ἄνθρωπος
καὶ ἀφήγηση διαπλέκονται. Ἀποτελοῦμε μέρος τῆς ἀφήγησης,
ζοῦμε μέσα της, τὴ μετασχηματίζουμε καὶ μᾶς ἐπηρεάζει στὴν ἑρμηνεία
καὶ κατανόηση τοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἐαυτοῦ μας. Ἡ πολὺ σύντομη
πεζογραφικὴ φόρμα ἔχει μακρὰ παράδοση, ἀλλὰ ἡ σύγχρονη μικρομυθοπλασία
ἀνθεῖ διεθνῶς ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ ’80. Ἡ εὐρεία διάδοσή
της χαρακτηρίζει τὸν 21ο αἰ. τῶν ρευστῶν κοινωνικοπολιτικῶν
συνθηκῶν καὶ τῆς προηγμένης τεχνολογίας. Ἀποτελεῖ πολιτισμικὸ
φαινόμενο κι ἕνα σύγχρονο δείκτη δημιουργικότητας, ἡ ὁποία
στοχεύει στὴν καλλιέργεια τῆς νοημοσύνης (ἐνδοπροσωπική,
διαπροσωπική, λεκτική, χωρική, συναισθηματική). Ἡ διάδοσή
της ἀποτελεῖ μία ἀκόμα ἔνδειξη ἀλλαγῆς Παραδείγματος: τῆς
στροφῆς στὴν πολυπλοκότητα καὶ στὶς σύνθετες δυναμικὲς δομὲς
τῶν μικροσκοπικῶν φαινομένων, ποὺ ἐρευνῶνται τόσο στὴν κοινωνιολογικὴ
θεωρία, ὅσο καὶ στὶς θετικὲς ἐπιστῆμες, ποὺ ἀφήνουν πίσω
τους σχεδὸν ἕναν αἰώνα ἀναλυτικῆς σκέψης καὶ τὴν καθολικότητα
τοῦ νευτώνειου ἐπιστημονικοῦ προτύπου.
Ἡ σύνθετη φύση τῆς μικρομυθοπλασίας συσχετίζεται
μὲ τὴν ἀφηγηματικότητα ὡς κατάσταση (storytelling). Τὸ storytelling, ἡ
σύγχρονη τεχνικὴ ἐπικοινωνίας, ἐλέγχου κι ἐξουσίας, ἐφαρμόζεται
ἀπὸ τὴν πολιτικὴ καὶ τὴν ἰατρικὴ μέχρι τὶς εἰκαστικὲς τέχνες,
τὴν πὸπ κουλτούρα καὶ τὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις: τὰ πάντα εἶναι
μιὰ ἱστορία, ἰδανικὰ σαφής, πολυεπίπεδη καὶ ταυτόχρονα
μικρή, γιὰ νὰ χωράει στὸ μάτι (ἢ τὴν ὀθόνη).
Ἡ μικρομυθοπλασία θὰ ἐξετασθεῖ καὶ ὑπὸ
αὐτὸ τὸ πρίσμα στὸ προσεχὲς (10ο στὴ σειρὰ) διεθνὲς συνέδριο
ποὺ θὰ διεξαχθεῖ 21 -23 Ἰουνίου 2018 στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ St.
Gallen(4) τῆς Ἐλβετίας μὲ θέμα Vivir
lo breve: nanofilologia y microformatos en obras de arte (Βιώνοντας τὴ συντομία:
νανοφιλολογία καὶ μικρὲς φόρμες στὰ ἔργα τέχνης).
Ὁ νεοσύστατος ἐπιστημονικὸς κλάδος τῆς νανοφιλολογίας
δημιουργήθηκε προκειμένου νὰ ἑρμηνεύσει αὐτὸ τὸ φαινόμενο
καὶ νὰ ξεπεραστοῦν τὰ μεθοδολογικὰ καὶ τυπολογικὰ ἀδιέξοδα
στὰ ὁποῖα ὁδηγεῖ ἡ ἑρμηνεία, ἀνάλυση καὶ ταξινόμηση τῆς
σύνθετης φύσης τῆς μικρομυθοπλασίας μὲ βάση τὴν κλασικὴ ἢ/καὶ
μετὰ-κλασικὴ ἀφηγηματολογία. Ἡ νανοφιλολογία ἀναφέρεται
σὲ μιὰ διαθεματικὴ σύζευξη ἀνάμεσα στὶς γραμματολογικὲς
σπουδὲς καὶ τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες, τὴν ὁποία εἰσηγήθηκε ὁ
Ottmar Ette τὸ 2007 καὶ σχεδιάστηκε γιὰ τὴ μελέτη τῆς ὑπερμικρῆς
ἀφήγησης: ἑνὸς νέου τύπου λογοτεχνικῶν κειμένων μὲ ὑψηλὸ
βαθμὸ εἰκονοποιΐας (Rueda, ed., 2017: 17), ποὺ ἐντοπίζονται
ταυτόχρονα σὲ ἔντυπη καὶ ψηφιακὴ μορφή, ὡς ἀφηγήματα ρηματικῆς
καὶ ἄλλης φύσης (ἦχος, εἰκόνα). Ἰδιαίτερα ἡ εἰκόνα συμβάλλει
στὴ συνοχὴ καὶ τὴν κλιμάκωση καὶ ἀποτελεῖ σύμβαση στὴ μικρομυθοπλασία
πάνω στὴν ὁποία θεμελιώνεται ἡ ἐπικοινωνία.
Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ σύνθετο λογοτεχνικὸ οἰκοσύστημα
ποὺ ἀναπτύσσεται γύρω καὶ διὰ μέσου τῆς μικρομυθοπλασίας, ἡ
ἀγγλόφωνη καὶ ἱσπανόφωνη λογοτεχνικὴ παραγωγὴ διατηροῦν
σημαντικὸ προβάδισμα. Ὡστόσο, ἐξαιρετικὸ ἐπιστημονικὸ ἐνδιαφέρον
παρουσιάζουν σύγχρονες, ἀνεξερεύνητες ἐθνικὲς λογοτεχνίες,
ὅπως ἡ ἑλληνική, ὡς ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ τὴν ποίηση καὶ τὴν
(πολὺ) σύντομη ἔμμετρη καὶ πεζογραφικὴ φόρμα (ἐπίγραμμα,
μύθος, διήγημα), ἡ ὁποία παρουσιάζει μεγάλη ὑφολογικὴ καὶ
θεματικὴ ποικιλομορφία στὴ χώρα μας.
Ἡ
μικρομυθοπλασία παντοῦ:
Ἡ
μικρομυθοπλασία δὲν εἶναι ἐφήμερη τάση, ἀλλὰ ἐπίτευγμα τῆς
ἀνθρώπινης νόησης. Δὲν εἶναι μόνο τρόπος γραφῆς, ἀλλὰ καὶ τρόπος
σκέψης ποὺ προέρχεται
ἀπὸ τὴ διαχρονικὴ ἰδέα τῆς συντομίας, τῆς εὐγλωττίας, τοῦ ἐλλειπτικοῦ
λόγου, τῆς σιωπῆς ὡς δομικὸ στοιχεῖο του καὶ κυρίως τῆς ἀφηγηματικῆς
οἰκονομίας, ποὺ διέπεται ἀπὸ τὴν ἀριστοτελικὴ αἰσθητικὴ
ἀρχὴ «κατὰ τὸ εἰκὸς
καὶ ἀναγκαῖον»,
καὶ πηγάζει
ἀπὸ τὸν σύγχρονο τρόπο ἐπικοινωνίας στὴν ψηφιακὴ ἐποχή. Ἔτσι,
τοποθετεῖ τὴ λογοτεχνία στὴν καθημερινὴ ζωή, ὅπου ἐπικρατεῖ
ἡ ἀφηγηματικὴ κατάσταση.
Παράλληλα, ἀποτελεῖ πρόβλημα στὴν ἀφήγηση
ἐφόσον μεταλλάσσεται διαρκῶς λόγῳ τῶν σχέσεων ποὺ συνάπτει
μὲ τὰ ἄλλα ταξινομημένα εἴδη κι ἀντιστέκεται μὲ πρωτοφανῆ
τρόπο στὸ νὰ ὁριστεῖ καὶ νὰ ἀποκτήσει ἕνα κοινῶς ἀποδεκτὸ ὄνομα.
Ἀπέχει ἀπὸ τὴν αὐτοαναφορικότητα, τὴ μεταμυθοπλασία καὶ
τὴ μορφὴ κειμένου – παιχνίδι τοῦ Μοντερνισμοῦ. Εἶναι ἕνα ἰδιαίτερα
σύντομο κείμενο-κόσμος ποὺ δὲν περιγράφει, ἀλλὰ κάνει μὲ ἐξπρεσιονιστικὸ
τρόπο ἐνδοσκόπηση στὴ σύγχρονη ἀνθρώπινη κατάσταση, ἑστιάζοντας
στὸ χρόνο τῆς ἐμπειρίας τοῦ κειμένου. Εἶναι ἕνα ἄνοιγμα καὶ
κλείσιμο στὸ χρόνο, συνηθέστερα μὲ ἀρχή, μέση καὶ κλειστὸ τέλος,
ὑψηλὸ βαθμὸ διακειμενικότητας καὶ συμμετοχικῆς ἀνάγνωσης
καὶ μὲ τὴ δεύτερη μεταβλητὴ πεδίου, τὸ χῶρο (τόπο), νὰ εἶναι
σπάνια διακριτός· συχνὰ νὰ ὑπονοεῖ ἕνα στενὸ ψυχικὸ παρὰ
φυσικὸ χῶρο (Nelles, 2012: 91). Οἱ συνήθως ἀνώνυμες ἡρωίδες
καὶ ἥρωες τῶν κειμένων τοῦ εἴδους φαίνεται νὰ ἀναστοχάζονται
πάνω στὸ γνωστικὸ καρτεσιανὸ ὑποκείμενο, περνώντας στὴ μετακαρτεσιανὴ
ρητορική: μὲ τὴ μικρομυθοπλασία κλονίζεται ξανὰ ἡ σταθερὴ
θέση τοῦ Ἐγὼ ποὺ κατεῖχε τὸ καρτεσιανὸ ὑποκείμενο. Ἀναδεικνύεται
ἡ ρωγμὴ στὴν ἀντικειμενικὴ γνώση καὶ τὸν ἐργαλειακὸ λόγο, ποὺ
ἐπικράτησαν ὡς προτάγματα τοῦ Διαφωτισμοῦ.
Οἱ μικροσκοπικὲς ἀφηγήσεις ποὺ ἐντοπίζονται
παντοῦ συνιστοῦν ἕνα ἀνεξερεύνητο καὶ διαρκῶς διαστελλόμενο
σύμπαν ἀπὸ αὐτόφωτες, ὁλοκληρωμένες ἱστορίες, μὲ τὰ παραπάνω
ἰδιαίτερα ποιοτικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς μικρομυθοπλασίας,
ποὺ ἀμφισβητοῦν τὸ πλατωνικὸ φῶς, τὴν τελικὴ ἐνόραση, τὴ μία
καὶ μοναδικὴ ἀλήθεια κι ἐπανεξετάζουν τὴν πλατωνικὴ ἔννοια
τοῦ μικροῦ καὶ τοῦ μεγάλου.
Μάϊος,
2018
(*) Σ.τ.Ἐ. Τρία ἀπὸ τὰ
περιλαμβανόμενα στὴν ἐν λόγῳ ἀνθολογία διηγήματα μπορεῖ
νὰ διαβάσει ὁ ἀναγνώστης στὸ ἱστολόγιό μας μεταφρασμένα ἀπὸ τὸ πρωτότυπο στὰ ἑλληνικὰ
ἀπὸ τὴν συνεργάτιδά μας Εὔη Ξηρομερίτη.
Ὑποσημειώσεις
(1) Προτείνω τὸ σύνθετο ὄρο «μικρομυθοπλασία», ὡς πλησιέστερο
στὸν ἀντίστοιχο ἀγγλικὸ καὶ ἱσπανικὸ microfiction –
minificcion, τοὺς ὁποίους θεωρῶ πιθανότερους νὰ ἐπικρατήσουν
καὶ ὡς πληρέστερο γιὰ τὸν τύπο αὐτῶν τῶν κειμένων.
(2) Mose Gitte, Danish
Short Shorts in the 1990s and the Jena-Romantic Fragments,
στὸ Winther Per, Lothe Jakob, Skei Hans H. (eds), The Art of Brevity: Excursions
in Short Fiction Theory and Analysis, Columbia: University
of South Carolina Press, 2004.
(3) Ἡ προσθήκη τῆς λέξης microfiction στὴν κορυφὴ τοῦ σχήματος
εἶναι δική μου.
Βιβλιογραφία
1. Mose Gitte, Danish Short Shorts in the
1990s and the Jena-Romantic Fragments, στὸ Winther Per,
Lothe Jakob, Skei Hans H. (eds), The
Art of Brevity: Excursions in Short Fiction Theory and Analysis,
Columbia: University of South Carolina Press, 2004.
2. Nelles Williams, Microfiction: what makes a
very short story very short?, vol.20, n.1, The Ohio
University Press, January, 2012.
3. Rueda Ana, (ed.), Minificción
y nanofilología: latitudes de la hiperbrevedad, Madrid:
Iberoamericana, 2017.
Πηγή: Πρώτη δημοσίευση.
Δήμητρα
Ἰ. Χριστοδούλου (Γιοχάνεσμπουρκ, 1971). Διήγημα, Μετάφραση, Μελέτη. Μεταπτυχιακὴ
εἰδίκευση στὴν Πολιτιστικὴ Διαχείριση στὸ Παντεῖο. Ἀπόφοιτη
Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ, Τμῆμα Ἀνθρωπιστικῶν Σπουδῶν, ΕΑΠ. Ἀπόφοιτη
Ἰσπανικοῦ Πολιτισμοῦ, Πανεπιστήμιο Menendez Pelayo,
Santander. Μεταφράστρια, Βρετανικὸ Συμβούλιο καὶ Ἰνστιτοῦτο
Γλωσσολογίας, Λονδίνο.
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου