Γιάννη Καστρίτση : Η αισθητική του τοπίου

 

(Επιστολή του εικαστικού Γιάννη Καστρίτση, με αφορμή τα αιολικά στα Άγραφα)

Αλήθεια ποιον ενδιαφέρει στις μέρες μας η ακεραιότητα της φύσης και πολύ περισσότερο αυτό που θα λέγαμε η αισθητική του τοπίου; Η αισθητική ανάγνωση της φύσης είναι ιστορικά και ιδεολογικά προσδιορισμένη και ξεκινά όταν ο άνθρωπος αποδεσμευμένος από τον καθημερινό πρακτικό βίο της επιβίωσής έχει την δυνατότητα να ατενίσει την φύση χωρίς καμιά σκοπιμότητα και κέρδος παρά μόνο την αισθητική απόλαυση και την εσωτερική του πληρότητα.

Η πλειονότητα των ανθρώπων που έζησαν και ζουν μέσα στην φύση την προσλαμβάνουν με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο από αυτόν του αποστασιοποιημένου επισκέπτη- παρατηρητή. Για αυτούς η φύση ήταν μέρος της καθημερινότητας τους και έπρεπε εκ των πραγμάτων να συνεργάζονται μαζί της, αν ήθελαν να επιβιώσουν.

Το αποτέλεσμα αυτής της αμοιβαιότητας ήταν ο άνθρωπος να ζήσει στην μακραίωνη ιστορία του με μια ισορροπημένη σχέση με το φυσικό του περιβάλλον.

Σημαντικό στοιχείο του τοπίου είναι ότι έχει τη δυνατότητα διαρκώς να μεταμορφώνεται, να μας εκπλήσσει. Το ίδιο τοπίο δεν μπορούμε να το ξαναδούμε ποτέ. Τ’ Άγραφα κάθε μέρα είναι και διαφορετικά, άλλα βουνά, για αυτό μας γεννάται και μας ξαναγεννάται η επιθυμία να ανεβαίνουμε για να τα απολαύσουμε. Σαν έναν πίνακα ζωγραφικής που θέλουμε να τον ξαναβλέπουμε ή ένα καλό τραγούδι που θέλουμε να το ξανακούμε.

Το βουνό, οι κορφές πάντα περιείχαν έναν συμβολισμό για τον άνθρωπο. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές θρησκείες ήταν τόπος κατοικίας των θεών. Περιείχαν μυστήριο, ήταν το απόρθητο σημείο, ένας τόπος προσκυνήματος.

Ηταν ο συμβολικός στόχος της πνευματικής προσωπικής και συλλογικής ανύψωσης. Για να φτάσει κανείς στην κορφή έπρεπε σωματικά και πνευματικά να κοπιάσει, να κάνει θυσίες να αποδεχτεί την θνητότητά του.

Στα δημοτικά μας τραγούδια οι κορφές είναι ο προνομιακός τόπος των αετών, το σημείο που ο άνθρωπος πάντα ζηλεύει και προσδοκά να φτάσει. Στερώντας από τον αετό την κορφή του ο άνθρωπος αυτοτραυματίζεται και ο ίδιος.

Ο πληγωμένος αετός των δημοτικών τραγουδιών είναι ταυτόχρονα και ο τραυματισμένος, έκπτωτος άνθρωπος.

Για αυτό οι κορφές πρέπει να μένουν αλώβητες στους αιώνες, σημεία προς μια εν δυνάμει κατάκτηση.

Με την τοποθέτηση σιδερένιων τεράτων στις κορφές των βουνών, άνω των εκατό μέτρων χάνεται το μέτρο, η κλίμακα, απομαγεύονται οι κορφές, ο άνθρωπος υποβιβάζεται σε κηλίδα.

Ο άνθρωπος των ημερών μας στο όνομα της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης της φύσης χωρίς μέτρο και σχέδιο, θεωρεί ότι η φύση είναι χειραγωγήσιμη και ότι έχει την απόλυτη κυριαρχία. Ομως τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Για αιώνες ο άνθρωπος έζησε σε μια σχέση συνεργασίας και αμοιβαιότητας με το φυσικό του περιβάλλον.

Οι άνθρωποι που έζησαν στον ορεινό όγκο των Αγράφων, αγάπησαν και συνεργάστηκαν με αυτόν τον σκληροτράχηλο τόπο. Τον τόπο τους τον έκαναν τραγούδια για να απαλύνουν τον κόπο και τον πόνο τους και μας τον παρέδωσαν ακέραιο. Σήμερα για γνωστούς λόγους που δεν είναι του παρόντος ο θνήσκων αυτός τόπος ρήμαξε. Κάποιοι αποφάσισαν τώρα που είναι ευάλωτος να τον βγάλουν στο σφυρί, να τον ξεπουλήσουν, πράγμα που δεν το αποτολμούσαν χρόνια πριν όταν ο τόπος ήταν ζωντανός.

Όταν ο πατέρας μου στα 88 χρόνια για πρώτη φορά μπήκε στο νοσοκομείο για μια επέμβαση μου είπε ότι ήθελε να φύγει, να ξαναεπιστρέψει στον τόπο του, στο χωριό, εκεί που τον γνωρίζουν οι πέτρες και τα δένδρα.

Εμείς τι θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές που θα θελήσουν να επιστρέψουν,να κατοικήσουν ή να επισκεφτούν αυτόν τον τόπο; Σιδερένια κουφάρια στις κορφές των βουνών!

Η απόφαση της κυβέρνησης και του πρώην Δημάρχου Αγράφων να υπογράψουν την τοποθέτηση ανεμογεννητριών στα αλπικά τοπία των Αγράφων, δηλαδή να καταστρέψουν έναν μοναδικό τόπο, γεννά πολλά ερωτηματικά.

Ας μην αφήσουμε «τους καλοθελητές της πράσινης ανάπτυξης» να μείνουν στην ιστορία για την καταστροφή για πάντα ενός μοναδικού οικοσυστήματος, ενός από τα σημαντικότερα αλπικά τοπία και πολιτισμικά περιβάλλοντα της Ελλάδας αλλά και του κόσμου. Στον τόπο που άφησαν τα ίχνη τους ο Ευγένιος ο Αιτωλός, ο Κατσαντώνης, τον τόπο της Αντίστασης και της Ελεύθερης Ελλάδας αλλά και το πιο σημαντικό τον τόπο των πατεράδων μας, του αγροτοποιμενικού πολιτισμού που μας τον παρέδωσαν ακέραιο. Είναι ιεροσυλία,ένα εν εξελίξει έγκλημα στην μνήμη όλων αυτών των ανθρώπων.

Τα Άγραφα ανήκουν σε όλο τον κόσμο και κανείς δεν έχει κάποιο προνομιακό ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Ακόμη και αν το όφελος για τον Δήμο είναι μεγάλο, οφείλει να διαφυλάξει αυτή την κληρονομιά.

Ας μου επιτραπεί να μιλήσω με τη διττή ιδιότητά μου, ως δημότης Δάφνης που έζησε και μεγάλωσε σε αυτόν τον τόπο, αλλά και ως ζωγράφος που αργότερα προσπάθησε με κάθε τρόπο, μέσα από το έργο του να αναδείξει αυτόν τον τόπο και να τιμήσει τους ανθρώπους του. Με αυτή την διπλή ιδιότητα θα ήθελα να απευθύνω έκκληση στο νυν δήμαρχο και στο δημοτικό συμβούλιο Αγράφων να πάρουν σαφή θέση ενάντια στο σχεδιαζόμενο έγκλημα.

Υπάρχουν και άλλοι τρόποι ανάπτυξης ενός τόπου.

Τα Άγραφα που δημιουργήθηκαν πριν από τριάντα πέντε εκατομμύρια χρόνια πρέπει να μείνουν όπως είναι και να κρατήσουν ακέραια την μορφολογία που ο χρόνος σμίλεψε.

Είναι πολύ πιο δύσκολο να δημιουργείς από το να καταστρέφεις!

Το τοπίο που αντικρίζουμε απέναντί μας έχει τις ίδιες αναλογίες με αυτό που έχουμε μέσα μας.

Αν το καταστρέψουμε κάτι θα αλλάξει και εντός μας, αλλά τότε θα είναι πολύ αργά...

Γιάννης Καστρίτσης

(Ο Γ. Κ. είναι δημότης Δάφνης Αγράφων και είναι Επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας- στην εικόνα σχέδιο του ιδίου: "Άγραφα")

*Πρωτοδημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2018 ως επιστολή στα Ευρυτανικά Νέα (φαίνεται να μην είναι πλέον διαθέσιμο το άρθρο- πηγή ανάρτησης: https://www.enallaktikos.gr/.../h-aisthhtikh-toy-topioy...)