ΟΙ ΝΕΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ

 

του Χρίστου Δάλκου

Τά μέλη τοῦ ἐρευνητικοῦ προσωπικοῦ τοῦ Ἰνστιτούτου Νεοελληνικῶν Σπουδῶν (Ἱδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη) ἔνιωσαν πρόσφατα τήν ἀνάγκη νά παρέμβουν στήν συζήτηση πού διεξάγεται γιά τήν εἰσβολή ἀμετάφραστων ξενικῶν ὅρων στήν γλῶσσα μας. Γράφουν: «Τα μέλη του ερευνητικού προσωπικού του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη), θέλοντας να συμβάλουμε στη συζήτηση που διεξάγεται το τελευταίο διάστημα, κάποτε και με όρους υπερβολής, για τη χρήση ξένων λέξεων στη γλώσσα μας, παραπέμπουμε σε ένα κλασικό – και δυστυχώς όχι ευρέως γνωστό – κείμενο του Μ. Τριανταφυλλίδη, με τίτλο «Ξενηλασία ή ισοτέλεια: μελέτη περί των ξένων λέξεων της νέας ελληνικής», το οποίο είναι αναρτημένο στον ιστότοπο του Ινστιτούτου.

Δημοσιευμένη εδώ και 115 (!) χρόνια, η μελέτη αυτή του Μ. Τριανταφυλλίδη δίνει νηφάλιες απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που μας απασχολούν ακόμα ως κοινωνία και στα οποία η κοινότητα των φιλολόγων και των γλωσσολόγων καλείται να συνεισφέρει με την επιστημονική της γνώση και γνώμη. Δεν απευθύνεται μόνο στον ειδικό – αν και οι ειδικοί οφείλουν να την έχουν υπόψη τους –, αλλά και σε όποιον γυρεύει την αλήθεια μέσα στην πραγματικότητα και δεν καταφεύγει στην εύκολη λύση της συνθηματολογίας.»

Ἐπειδή συμφωνοῦμε ὅτι πρέπει νά γυρεύουμε τήν ἀλήθεια «μέσα στήν πραγματικότητα» καί νά μήν καταφεύγουμε «στήν εὔκολη λύση τῆς συνθηματολογίας» θέλουμε νά ρωτήσουμε τούς καλούς συναδέλφους: Ἔχει ἡ πραγματικότητα πού ἀντιμετώπιζε ὁ Τριανταφυλλίδης καμμιά σχέση μέ τήν πραγματικότητα πού ἀντιμετωπίζουμε σήμερα ἐμεῖς;

Ὁ Τριανταφυλλίδης, ἀναφερόμενος στό γλωσσικό αἴσθημα τοῦ ἀπαιδεύτου, «τοῦ μή γνωρίζοντος ξένας γλώσσας», παρατηροῦσε ὅτι «Κάθε λέξις ποὺ μεταχειρίζεται ὁμιλῶν, ξένης καταγωγῆς ἢ ὄχι, ἀφομοιωμένη τυπικῶς καὶ φωνητικῶς μὲ τὰς ἐπιλοίπους λέξεις τῆς γλώσσης του, εἶναι ἰσότιμον μέλος τοῦ λεκτικοῦ του θησαυροῦ.»

Ἔχουμε σήμερα νά κάνουμε μέ τόν ἀπαίδευτο τοῦ 1905, τόν μή γνωρίζοντα ξένας γλώσσας; Προφανῶς ὄχι. Ποιός λίγο, ποιός πολύ, τά κουτσοαγγλικούλια του τά ξέρει, μέ τήν εἰσαγωγή μάλιστα τοῦ μαθήματος τῆς ἀγγλικῆς ἤδη ἀπό τό Δημοτικό ἡ κατάσταση πού θά δημιουργηθῇ δέν θά ἔχῃ καμμιά ἀπολύτως σχέση μέ τήν πραγματικότητα στήν ὁποία ἀναφέρεται ὁ Τριανταφυλλίδης.

Ὁ Τριανταφυλλίδης ἀναφέρεται σέ λέξεις ξένης καταγωγῆς, ἀφομοιωμένες  «τυπικῶς καὶ φωνητικῶς μὲ τὰς ἐπιλοίπους λέξεις τῆς γλώσσης». Μά εἶναι οἱ ξένες λέξεις πού εἰσβάλλουν καθημερινά στήν γλῶσσα μας ἀφομοιωμένες  «τυπικῶς καὶ φωνητικῶς μὲ τὰς ἐπιλοίπους λέξεις τῆς γλώσσης»; Προφανῶς ὄχι. Καί μόνο τά «lockdown» καί τά «clickaway» νά λάβῃ ὑπόψη του κανείς, ἀντιλαμβάνεται ὅτι ὄχι μόνο δέν ὑπάρχει μορφολογική ἤ φωνητική ἀφομοίωση ἀλλά οὔτε κἄν «ἀλφαβητική», ἀφοῦ οἱ λέξεις αὐτές καταγράφονται αὐτούσιες στό λατινικό ἀλφάβητο. Καμμιά σχέση λοιπόν δέν ἔχουν οἱ σημερινές εἰσαγόμενες λέξεις μέ αὐτές τοῦ παρελθόντος πού «ἐξελληνισθεῖσαι παρουσιάζουν τὰ ἴδια φαινόμενα μὲ τὰς γνησίας ἑλληνικὰς λέξεις καὶ δι᾿ αὐτὸ εἶναι ἑλληνικαί.»

Καί ἐπειδή ἡ τριανταφυλλιδική «ξενηλασία» ἀναφέρεται στήν συνειδητή προσπάθεια τῶν λογίων τοῦ καιροῦ του νά ἐκδιώξουν τίς ξένες λέξεις, θά μποροῦσαν νά μᾶς ἐξηγήσουν οἱ καλοί συνάδελφοι ἄν ἡ ἐπιβολή τῶν ὅρων «SuperLeague» καί «FootballLeague» ἀντί τῶν ἀντίστοιχων ἑλληνικῶν «Πρωτάθλημα Α΄ / Β΄ Ἐθνικῆς Κατηγορίας» συνιστᾷ «ξενηλασία» ἤ «ἑλληνελασία»; Γιατί ἐμεῖς νομίζουμε ὅτι συμβαίνει τό δεύτερο καί ὄχι τό πρῶτο. Οὔτε κι ἐδῶ ἑπομένως τά σημερινά φαινόμενα ἔχουν νά κάνουν μέ αὐτά στά ὁποῖα ἀναφέρεται ὁ Τριανταφυλλίδης.

Ἐπί πλέον, ὅταν ὁ Τριανταφυλλίδης ἀναφέρεται στήν σταδιακή εἰσαγωγή ξένων λέξεων, μιλάει γιά μιά μακρόχρονη καί ἀσυνείδητη διαδικασία στήν ὁποία συμμετέχει τό ἀνώνυμο πλῆθος τῶν ἰθαγενῶν ὁμιλητῶν. Ἔχουν αὐτές οἱ ἐξελίξεις ὁποιαδήποτε ὁμοιότητα μέ τίς σημερινές καταστάσεις, ὅπου ἐλάχιστοι ἄνθρωποι, κατέχοντες τά παντοδύναμα Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης, προβαίνουν συνειδητά καί καθόλου αὐθόρμητα στήν συστηματική ἀλλοίωση τοῦ γλωσσικοῦ αἰσθήματος τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ; Ὄχι, βέβαια∙ καί μόνο τά ὀνόματα τῶν ἰδιωτικῶν τηλεοπτικῶν καναλιῶν ἀποτελοῦν ἔμπρακτη ἀπόδειξη τῶν προθέσεων τῶν κάθε εἴδους καναλαρχῶν: Alpha, Antenna (: eimasteena), ΣΚΑΪ (Sky), Open, Star, Mega κ.λπ.

Θά μποροῦσε κανείς νά ἀναφερθῇ καί στίς εὐθύνες τῶν πολιτικῶν, τῶν διαφημιστῶν, τῶν πληροφορικάριων κ.λπ. γιά νά δείξῃ ὅτι οἱ ὑποβαλλόμενες ὡς «αὐθόρμητες» γλωσσικές ἐπιλογές εἶναι ἀπόλυτα συνειδητές καί μεθοδευμένες, ἀλλά σταματᾶμε ἐδῶ γιά νά συνοψίσουμε: Οἱ σύγχρονες πραγματικότητες ἐλάχιστη σχέση ἔχουν μέ αὐτές στίς ὁποῖες ἀναφέρονταν ὁ Τριανταφυλλίδης.

Ἄν, ἑπομένως, ὁρισμένοι διατείνωνται  ὅτι τίποτα δέν ἔχει ἀλλάξει, καί ἐπιμένουν νά σκιαμαχοῦν μέ «γλωσσαμυντορικούς» ἀνεμόμυλους, ἤ ἀπατῶνται ἤ ἀπατοῦν.