Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς, του Antonio Iturbe

 της Κατερίνας Βασιλάκου

Μου αρέσουν τα βιβλία που μιλάνε για βιβλία. Κι όταν από το παράθεμα ενός βιβλίου του Μανγκέλ[1] ξεκινάει μια δημοσιογραφική έρευνα που οδηγεί στο ζοφερό στρατόπεδο του Άουσβιτς, για να καταλήξει ο συγγραφέας μέσα από ζιγκ ζαγκ γνωστών ιστορικών προσώπων να συναντηθεί με την υπερήλικη πλέον ηρωίδα του, στην πραγματική ιστορία της οποίας βασίζει την ιστορία του, τότε πραγματικά η μετάφραση αρχίζει και γίνεται γρίφος. Γιατί θεωρητικά τα έχεις όλα: το Άουσβιτς, τις μνήμες, τις φωτογραφίες, τα ντοκουμέντα, τα πλάνα από τις ταινίες (βλέπε Ο γιος του Σαούλ, Η εκλογή της Σόφι, Η ζωή είναι ωραία...) και, πια, τι μένει στις λέξεις που καλούνται να υφάνουνε το κείμενο;

Η ευκολία ή η δυσκολία της μαρτυρίας της δεκατετράχρονης τότε Ντίτα Κράους και της μυθιστορηματικής της ζωής ως βιβλιοθηκάριου του Άουσβιτς συνίστατο ακριβώς σ’ αυτό. Τα είχε όλα μέσα σ’ ένα τέλειο κάδρο, σαν τις φωτογραφίες του Μπερνάρ Πλοσί. Είναι όλα εκεί· οι ματιές, τα σύννεφα, η ακινησία, ακόμα και η σιωπή. Αλλά είναι δύσκολο να τα περιγράψεις. Να βρεις τον σωστό τόνο...

Το βιβλίο του Ιτούρμπε το μετέφρασα κανονικά από τη μια γλώσσα στην άλλη, επιβεβαίωσα τα πραγματολογικά και αναρωτήθηκα:

Πώς συνεχίζω; Απέφυγα το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Στάθηκα στο σχολείο που έκτισε μυστικά ο Φρέντι Χιρς στο παιδικό μπλοκ 31 – με τη μικρότερη, κρυμμένη, παράνομη δημόσια βιβλιοθήκη που υπήρξε ποτέ. Εκεί, ανάμεσα στα 521 παιδιά, στα έξι «ομιλούντα» βιβλία και τα οχτώ τυπωμένα που η νεαρή Ντίτα έκρυβε κάτω από το φόρεμά της με κίνδυνο της ζωής της, ανακάλυψα την έμπνευση του συγγραφέα στο πρόσωπο του «τρελού» καθηγητή Μόργκενστερν. Σ’ αυτή τη δονκιχωτική ποιητική φιγούρα που κυνηγάει με μια απόχη για πεταλούδες νιφάδες χιονιού στην έρημη lagerstrasse του Άουσβιτς-Μπιρκενάου και σαν ηθοποιός εγκαταλείπει τη σκηνή στο τέλος της παράστασης, αποχαιρετώντας το κοινό με μια βαθιά υπόκλιση που κάνει τα παιδιά να γελούν, ενώ ξέρουν πως προορισμός τους είναι η τελική εξόντωση, βρήκα το κλειδί της μετάφρασης. Ήταν κρυμμένο στην ποίηση, στην παντομίμα, εκεί που...

Είναι όλα εκεί· οι ματιές, τα σύννεφα, η ακινησία, ακόμα και η σιωπή. Αλλά είναι δύσκολο να τα περιγράψεις. Να βρεις τον σωστό τόνο...

...οι αίθουσες διδασκαλίας δεν είναι τίποτε άλλο από μικρές νησίδες παιδιών πάνω σε σκαμπό μέσα σ’ ένα ξύλινο παράπηγμα. Τοίχοι δεν υπάρχουν, οι πίνακες είναι επίσης αόρατοι και οι δάσκαλοι σχεδιάζουν στον αέρα ισοσκελή τρίγωνα, περισπωμένες, ακόμη και τον ρου των ποταμών της Ευρώπης μ’ ένα νεύμα μόνο του χεριού. Υπάρχουν γύρω στις είκοσι ομάδες παιδιών, καθεμιά με τον παιδαγωγό της, τόσο κοντά μεταξύ τους ώστε οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διδάσκουν τα μαθήματα ψιθυριστά για να μην μπλέκεται η ιστορία των δέκα πληγών του Φαραώ με τη μουσική του πίνακα του πολλαπλασιασμού...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Όσο κράτησε, το μπλοκ 31 (στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς) στέγασε πεντακόσια παιδιά μαζί με κάποιους κρατούμενους, τους ονομαζόμενους «συμβούλους» και, παρά την αυστηρή επιτήρηση στην οποία υποβάλλονταν, ενάντια σε κάθε προγνωστικό, περιελάμβανε και μία μυστική παιδική βιβλιοθήκη. Ελάχιστη: αποτελείτο από οκτώ όλα κι όλα βιβλία, ανάμεσα στα οποία η Σύντομη ιστορία του κόσμου του Χ. Τζ. Γουέλς, ένα βιβλίο με ρωσικό κείμενο και ένα άλλο αναλυτικής γεωμετρίας [...]. Στο τέλος της μέρας, τα βιβλία, μαζί με άλλους θησαυρούς, όπως φάρμακα και κάποια τρόφιμα, τα εμπιστεύονταν σ’ ένα από τα μεγαλύτερα κορίτσια, της οποίας η αποστολή συνίστατο στο να τα κρύβει κάθε βράδυ και σε διαφορετικό μέρος. (Alberto Manguel, Η βιβλιοθήκη της νύχτας)

Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς
Antonio G. Iturbe
μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Κλειδάριθμος
528 σελ.
ISBN 978-960-645-043-3
Τιμή €17,70