Οτράντο, η γέφυρα του Ιονίου

του Γιάννη Ζήβα

Απέραντοι  ελαιώνες  με  γέρικες  ελιές  που  χαϊδεύονται  από  το  αγέρι  του  Ιονίου  και  της  Αδριατικής, αμπέλια  που  λαμποκοπούν  κάτω  από  τον  Μεσογειακό  Αφέντη  Ήλιο, κάστρα  νορμανδικά , χωριά  με  σπίτια  που  παραπέμπουν  στους  οικισμούς  των  ελληνικών  νησιών  του  Ιονίου, ακτές  αλλού  βραχώδεις  και  αλλού  ήπιες , δύο αδελφές  λίμνες  και  πάμπολλες  εκκλησιές  με  πλειοψηφούσες  τις  αφιερωμένες  στην  Παναγία  και  τον  Ιωάννη  τον  Βαπτιστή. Αυτή  είναι  η  γή  του  Otranto, της  «Πόλης-Πύλης», της  ανατολικότερης  πόλης  της  Ιταλίας  και  σημαντικότερου  λιμανιού  του  Salento. Με  καθαρή  ατμόσφαιρα  αντικρύζεις  προς  Ανατολάς   το  περίγραμμα  των  βουνών  της  Αλβανίας , εκεί  που  ενώνονται  τα  νερά  του  Ιονίου  με  τα  νερά  της  Αδριατικής, αφού   μόνο  40  ναυτικά  μίλια  ή  70  χιλιόμετρα  χωρίζουν  την  Ιταλία  από  την  Αλβανία.

Το  Σαλέντο  προβάλλει  σαν  ένα  τεράστιο  τακούνι  στην  Ιταλική  χερσόνησο  που  μοιάζει  γεωμορφολογικά  σαν  μία  τεράστια  μπότα. Σ’ αυτήν την  επαρχία  της  Απουλίας ( Puglia), με  πρωτεύουσα  το  Λέτσε ( Lecce), ξαφνιάζεσαι  όταν  θα  ακούσεις  κάτι  γνώριμο  στην  ομιλία  των  ντόπιων. Δεν  είναι  άλλο  από  το  γκρίκο ή  τα  λεγόμενα  γκρεκάνικα (grico) , την  επιζήσασα  ελληνική  γλώσσα , που  επί  αιώνες  ομιλείται  εδώ, με  μείξη  πολλών  ιταλικών  στοιχείων. Η  άλλη  περιοχή  με  ελληνόφωνα  χωριά  στην  νότια  Ιταλία , την  επονομαζόμενη  Μεγάλη  Ελλάδα (Magna  Grecia ), βρίσκεται  στον  νότο  της  Καλαβρίας.

Τα   ελληνόφωνα  χωριά  και  κωμοπόλεις  του  Σαλέντο  ( Καλημέρα, Μαρτάνο, Τζολλίνο, Στερνατία κ.ά.) βρίσκονται  διάσπαρτα  σ’ αυτήν  την  στενή , επίπεδη  χερσόνησο. Είναι  συγκινητική  η  στιγμή  που  ως  έλληνας  περιηγητής  συναντιέσαι  και  προσκαλείσαι  στην  αυλή  ενός  ελληνόφωνου  κατοίκου, για  να  ακούσεις  ιστορίες  από  τους  παππούδες  και  τις  γιαγιάδες , αλλά  και  υπέροχα  γκρεκάνικα  τραγούδια, για  την  αγάπη , την  Παναγία, την  γή  και  την  μετανάστευση. Άν  έχεις  επισκεφθεί  τα  χωριά  των  Επτανήσων, θα  διαπιστώσεις  πολλά  κοινά  λαογραφικά  στοιχεία  και  συνήθειες  με  τους  ανθρώπους  των  ελληνόφωνων  χωριών.

Άς  επιστρέψουμε  όμως  στο  λιμάνι  που  καταπλεύσαμε, στο  μαγικό  Ότραντο. Η  λέξη  Ότραντο  είναι  ελληνικής  προέλευσης  και  προέρχεται  από  την  λέξη  Υδρούς, που  αργότερα  στην  ρωμαϊκή  περίοδο  και  στον  Μεσαίωνα  ως  λατινική  μεταμορφώθηκε  σε  Hidruntum , για  να  εξελιχθεί  σε  Otranto. Αποτελούσε  ναυτικό  κόμβο  και  λιμάνι  εισόδου  στην  Αδριατική  επί  αρκετούς  αιώνες. Υπήρξε   μήλο  της  έριδος  πολλών  κατακτητών, αλλά  εκείνοι  που  άφησαν  έντονο  το  ίχνος  τους  ήταν  οι  Νορμανδοί  και  οι  Αραγωνέζοι  της  Ισπανίας.  Εκείνο  που  αμέσως  σε  εντυπωσιάζει  είναι  το  τεραστίων  διαστάσεων  φρούριο  που  κυριαρχεί  πάνω  από  το  λιμάνι. Πρόκειται  για  κτίσμα  του  15^ου   αιώνα , από  την  εποχή  που  η  περιοχή  ήταν  υπό  την  κατοχή  των  βασιλέων  της  Αραγωνίας . Εκτός  από  το  κυρίως  κτήριο  με  τις  δεξαμενές , τα  οικήματα, τα  οπλοστάσια  κλπ.  αυτό  που  εντυπωσιάζει  είναι  οι  τεράστιοι  προμαχώνες . Περιδιαβαίνοντας  το  ιστορικό  κέντρο  του  Ότραντο, συναντούμε  λίγο  πιό  πέρα  την  μικρή  αλλά  πανέμορφη  βυζαντινή  εκκλησία  του  Αγίου  Πέτρου. Είναι  γραφικότατα  τα  στενά  δρομάκια  που  διασχίζουν  οριζόντια  και  κάθετα  την  πόλη  και  θυμίζουν  τα  καντούνια  των  Επτανήσων. Ξαφνικά  σε  μία  γωνία  του  δρόμου , βγαίνουμε  σε  ένα  τεράστιο  πλακόστρωτο  αίθριο, όπου  δεσπόζει  ο  καθεδρικός  ναός  της  πόλης, αφιερωμένος  στον  Ευαγγελισμό  της  Θεοτόκου, κτίσμα  του  11^ου  αιώνα  και  συγκεκριμένα  του  1088. Η  πρόσοψη  του  ναού, απέριττη  κατά  τα  άλλα, κοσμείται  στο  αέτωμά  της  από  ένα  θαυμάσιο  ρόδακα, με  ρωμανικά , νορμανδικά  και  αραβικά  στοιχεία. Ο  ναός  διαιρείται  σε  τρία  μεγάλα  κλίτη, με  υπέροχους  κίονες  και  κιονόκρανα .  Εκείνο  όμως  που  εντυπωσιάζει  τον  επισκέπτη  είναι  το  δάπεδο  του  ναού, που  όμοιό  του  σπάνια  μπορείς  να  συναντήσεις. Όλο  το  δάπεδο  είναι  μωσαϊκό    με  παραστάσεις  από  τον  Ζωδιακό  Κύκλο  και  την  Παλαιά  Διαθήκη. Ένα  άλλο  στοιχείο  που  αποτελεί  ιδιαιτερότητα  για  έναν  ναό, είναι  οι  κατακόρυφες  προθήκες  κάτω  από  τα  φατνώματα . Σ’ αυτές  αντικρύζουμε  το  μακάβριο  θέαμα  νεκροκεφαλών  και  άλλων  λειψάνων. Με  τί  να  συνδέεται  άραγε  αυτό  το  έκθεμα ; Ξεφυλλίζοντας  την  τοπική  ιστορία  θα  σταθούμε  σε  ένα  κομβικό  γεγονός  που  συντάραξε  την  πόλη  αυτή  του  Σαλέντο. Ήταν  το  μοιραίο  1480, και  συγκεκριμένα  το  καλοκαίρι  εκείνης  της  χρονιάς , όταν  ένας  στόλος  τουρκικών  πλοίων , με  πολλές  χιλιάδες  στρατού  υπό  την  διοίκηση  του  Αχμέτ  Πασά, επεχείρησε  εισβολή  που  κατέληξε  σε  σφαγή  μεγάλου  μέρους  του  πληθυσμού. Ένα  μέρος  από  τους  ηρωικούς  κατοίκους  του  Ότραντο  απομονώθηκε  και  υποβλήθηκε  από  τα  τουρκικά  στρατεύματα  στον  εκβιασμό  της  αλλαγής  πίστης, Κανένας  από  τους  800  εκείνους  μάρτυρες  δεν  κάμφθηκε  με  αποτέλεσμα  να  αποκεφαλισθούν  άπαντες. Η  τελική  αυτή  σφαγή  έλαβε  χώρα  λίγο  έξω  από  το  Ότραντο , στον  Λόφο  της  Μινέρβα. Οι  επιζήσαντες  μετά  από  μερικά  χρόνια  συνέλεξαν  πολλά  από  αυτά  τα  λείψανα  και  τα  εναπέθεσαν  στον  ναό  του  Ευαγγελισμού  για  να  εκτεθούν  εν  συνεχεία  στις  προθήκες  που  προαναφέραμε. Σε  ανάμνηση  της  θυσίας  αυτής, πολλοί  κάτοικοι  βαπτίζονταν  από  τότε  και  εφεξής  φέροντες  το  όνομα  «Μάρτυρας».

Η  περιήγησή  μας  συνεχίζεται  για  να  μας  οδηγήσει  λίγο  έξω  από  τα  τείχη  του  ιστορικού  κέντρου, στην  μεγάλη  πλατεία  των  Μαρτύρων. Από  την  πλατεία  αυτή  έχουμε  πλήρη  θέα  της  θάλασσας  και  των  ωραίων  ακτών  που  περιβάλλουν  το  λιμάνι. Στο  Ότραντο  διοργανώνονται  πολλές  γιορτές, με  σημαντικότερη  την  εορτή του  Δεκαπενταύγουστου, όπου  πλήθος  κόσμου  συνοδεύει  σε  λιτανεία  τα  αγάλματα  της  Παναγίας  , ακολουθούμενα  από  τις  παραδοσιακές  μπάντες . Όμως  κατά  το  Δεκαπενταύγουστο  δεν  λαμβάνουν  χώρα  μόνο  οι  λιτανείες  στους  δρόμους  της  πόλης, αλλά  και  στην  θάλασσα. Οι  λιτανείες  της  θάλασσας  διεξάγονται  με  αφετηρία  το  λιμάνι  και  οι  βάρκες  και  μικρά  πλοιάρια  καταστόλιστα   με  γιορντάνια, κορδέλες  και  μικρά  αγαλμάτια  της  Παναγίας  ακολουθούν  μία  λατρευτική , θρησκευτική   πορεία  εξαγνισμού  στις  ακτές   γύρω  από  την  πόλη.

Άν  βγούμε  λίγο  έξω  από  την  πόλη  προς  βορράν  θα   συναντήσουμε  τις  γραφικές  δίδυμες  λίμνες  Αλίμινι (Laghi  Alimini), την  μικρή  αρχικά  και  βορειότερα  την  μεγάλη. Οι  ακτές  που  βρίσκονται  κοντά  στις  λίμνες  είναι  εξαίσιες, με  λεπτή  άμμο  και  ψιλό  χαλικάκι.

Δυτικά  του  Ότραντο  σε  μικρή  απόσταση  συναντούμε  την  πόλη  Μάλιε (Maglie), πατρίδα  του  μεγάλου  ιταλού  πολιτικού  Άλντο  Μόρο, του  ανθρώπου  που  χριστιανοδημοκράτης  ών , προσπάθησε  να  έλθει  σε  πολιτική  συνεννόηση  με  την  Αριστερά  κατά  την  δεκαετία  του  ’70, αλλά  το  εγχείρημά  του  διακόπηκε  βίαια  από  την  απαγωγή  του  και  την  άγρια  δολοφονία  του  από  τις  Ερυθρές  Ταξιαρχίες.

Η  γή  του  Ότραντο  όμως  έχει  και  άλλες  όψεις  όπως  η  μαγειρική  της.Η  ντόπια  κουζίνα  στηρίζεται  στα  ντόπια  προϊόντα ( υπέροχες  ντομάτες, λάδι  και  κρασί) και  φυσικά  στο  ψάρι. Δεν λείπουν  ποτέ   από  το  σαλεντίνικο  τραπέζι  οι  ελιές  και  τα  ποικίλα  ζυμαρικά, με  προεξάρχοντα  τα  «αυτάκια», (orecchiette), δηλαδή  ζυμαρικά  σε  σχήμα  μικρού  αυτιού. Ακόμη  ένα  χαρακτηριστικό  πιάτο  της  γής  του   Ότραντο  είναι  το  χταπόδι  σε  διάφορες  παραλλαγές.

Με  τις  ντόπιες  γεύσεις  έντονες  τόσο  στο  στόμα  όσο  και  στο  νού  και  στην  καρδιά  αφήνουμε  πίσω  μας  την  Πόλη- Πύλη  της  γείτονος  Ιταλίας  και  ανανεώνουμε  το  ραντεβού  μας  για  μία  καλύτερη  γνωριμία  με  το  ελληνόφωνο  στοιχείο  της  ευρύτερης  περιοχής.