Αξιοποίηση δημοτικής περιουσίας με γήπεδα γκολφ;

Της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη*

ΜΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Το άρθρο «Οι δήμοι αναζητούν επενδυτές για τουριστική αξιοποίηση εκτάσεων» (Καθημερινή 25/10/2015) αναφέρει: «Στο Ρέθυμνο ο δήμος σκοπεύει να προχωρήσει, σε συνεργασία με ιδιώτες, στην αξιοποίηση δύο μεγάλων εκτάσεων για τη δημιουργία δύο γηπέδων γκολφ». Η είδηση δεν είναι καινούργια. Η συζήτηση άρχισε προ δεκαετίας, σε μια περίοδο που είχε επανέλθειστο προσκήνιο η δημιουργία γηπέδων και θερέτρων γκολφ για την ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος της χώρας και διαμορφώθηκε το πρώτο Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο Τουρισμού με άξονα τα σύνθετα τουριστικά συγκροτήματα και θέρετρα γκολφ κατά το ‘Ισπανικό μοντέλο’. Η αναβίωσή του στην τρέχουσα περίοδο της βαθιάς και αδιέξοδης κρίσης της χώρας και των υπερ-χρεωμένων Δήμων δημιουργεί σοβαρό προβληματισμό σε όσους έχουν σφαιρική και σε βάθος γνώση του θέματος, των μονομερών προσεγγίσεων που έχουν υιοθετηθεί, των ενστάσεων και των αντιπαραθέσεων που έχουν εκδηλωθεί, της έλλειψης πλήρων και αμερόληπτων τεκμηρίων, των ιδιαιτεροτήτων της επιστημονικής ανάλυσης καθώς και των προβλημάτων που έχουν καταγραφεί στις χώρες που έχουν εφαρμόσει τη ‘συνταγή γκολφ’. Με βάση την πολύχρονη επιστημονική ενασχόλησή μου με την τουριστική ανάπτυξη γενικά και το θέματων θερέτρων και γηπέδων γκολφ ειδικότερα, επισημαίνω επιλεγμένα σημεία ελπίζοντας να συμβάλω εποικοδομητικά στη συζήτηση μιας τόσο σοβαρής και μακρόπνοης απόφασης.

Τα κύρια επιχειρήματα για τη δημιουργία γηπέδων και θερέτρων γκολφ ήταν και είναι ότι συμβάλλουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και στην αύξηση της ζήτησης από τουρίστες υψηλών εισοδημάτων. Έτσι, μετά τη δεκαετία του 1970, αλλά κυρίως μετά το 1990, ο Ευρωπαϊκός Νότος (Ισπανία, Πορτογαλία), η Ιρλανδία και η Τουρκία κατακλύσθηκαν από εκατοντάδες γήπεδα γκολφ ως εξαρτήματα της κτηματαγοράς, δηλαδή ,της ανάπτυξης τουριστικής και παραθεριστικής κατοικίας. Η παγκόσμια αγορά – με πάνω από 32000 γήπεδα– θεωρείται από καιρό κορεσμένη και ο ανταγωνισμός είναι οξύς. Τα γήπεδα γκολφ δεν είναι πλέον "νέο προϊόν", πολλά δε από αυτά υπολειτουργούν ή είναι άδεια σύμφωνα με επίσημες μαρτυρίες.
Τα θέρετρα και γήπεδα γκολφ είναι επενδύσεις υψηλού ρίσκου γιατί εξαρτώνται από τις ευμετάβλητες κλιματικές συνθήκες, το αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον (χρέος) και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη ζήτηση για τουρισμό καθώς και για τουριστική και παραθεριστική κατοικία. Αφενός, αλλάζουν οι προτιμήσεις και η εισοδηματική κατάσταση των τουριστών και αφετέρου, η προσφορά, άρα και ο ανταγωνισμός από φθηνούς προορισμούς, είναι υψηλά. Το γκολφ γενικά βρίσκεται σε κάμψη την τελευταία δεκαετία γιατί έχει αλλάξει ο τρόπος ζωής και η τεχνολογία και έχουν αναπτυχθεί πολλές άλλες εναλλακτικές ψυχαγωγίας και άθλησης. Οι πτωχεύσεις και η υποτίμηση της αξίας των γηπέδων γκολφ είναι συχνές όπως αποκαλύπτουν οι ειδικοί σύμβουλοι.

Ένα γήπεδο γκολφ είναι ουσιαστικά ένα τεχνικό έργο από την κατασκευή και λειτουργία του οποίου επηρεάζονται σημαντικά ζωτικοί πόροι μιας περιοχής (αλλά και άλλων περιοχών) οι οποίοι εκτρέπονται από άλλες παραγωγικές χρήσεις για τις οποίες μπορεί να είναι καταλληλότεροι (π.χ. γη υψηλής παραγωγικότητας). Η απαιτούμενη έκταση για το κλασικό γήπεδο 18 οπών είναι 550 στρέμματα κατ’ ελάχιστον αλλά το σύνολο, μαζί με τις βοηθητικές εγκαταστάσεις και τους δρόμους, φτάνει και τα 1000 στρέμματα. Η κατανάλωση νερού παραμένει η ‘καυτή πατάτα’ και μια από τις κύριες αιτίες οικονομικών προβλημάτων των γηπέδων και ανταγωνισμού τους με άλλες χρήσεις γης (γεωργία, κ.ά.). Ένα γήπεδο 18 οπών απαιτεί περί το ένα εκατομμύριο κ.μ. νερού το χρόνο σε Μεσογειακές, ξηροθερμικές συνθήκες, όσο μια πόλη 10000 κατοίκων. Οι τεχνολογικές λύσεις που έχουν προταθεί (αφαλάτωση, επεξεργασία υγρών αποβλήτων) δεν λύνουν τα προβλήματα και δημιουργούν άλλα. Η κατάσταση επιδεινώνεται σε περιόδους ξηρασίας, όπως αυτή που έπληξε την Ισπανία το 2005-2008 και αυτή που πλήττει την Καλιφόρνια από το 2014 και μετά. Τα γήπεδα γκολφ ήταν οι πρώτοι στόχοι στους οποίους απαγορεύθηκε ή περιορίσθηκε δραματικά η χρήση νερού. Παρόμοιες είναι και οι αναμενόμενες επιπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Το έδαφος επηρεάζεται επίσης τόσο από τα χωματουργικά και άλλα έργα διαμόρφωσης του γηπέδου όσο και από τα αγροχημικά που χρησιμοποιούνται για τους χλοοτάπητες. Σε περίπτωση που το τοπικό έδαφος δεν είναι κατάλληλο, μεταφέρεται από άλλη περιοχή προκαλώντας αλλού επιπτώσεις.

Η χρήση αγροχημικών (φυτοφάρμακα και φυτοβελτιωτικά) είναι εντονότατη αν το γήπεδο πρόκειται να διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση και να πληροί τις αυστηρές προδιαγραφές του παιχνιδιού. Οι επιπτώσεις στο έδαφος, τα υπόγεια νερά, στην τοπική βιοποικιλότητα αλλά και στην ανθρώπινη υγεία (παίκτες και εργαζόμενοι) είναι σοβαρές ιδιαίτερα σε περίπτωση πλημμελούς διαχείρισης.Οι επιπτώσεις στην τοπική βιοποικιλότητα συχνά προβάλλονται ως θετικές αλλά βασίζονται σε μελέτες σε περιοχές με χαμηλή βιοποικιλότητα, αγνοούν ότι την υψηλότατη και σπάνια βιοποικιλότητα της Ελλάδας και αποσιωπούν τις αρνητικές επιπτώσεις των αγροχημικών και των εισαγόμενων ποικιλιών χλοοτάπητα.

Οι συνολικές επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους είναι πολύ μεγαλύτερες δεδομένου ότι τα γήπεδα γκολφ ελκύουν οικιστική και τουριστική ανάπτυξη που, στην περίπτωση υψηλών εισοδημάτων, καταναλώνει επίσης αρκετούς πόρους. Για παράδειγμα, ένας κάτοικος καταναλώνει 150-200 λίτρα νερό την ημέρα ενώ ένας τουρίστας, ανάλογα με το εισόδημα, 400-800 λίτρα. Οι συνήθεις συγκρίσεις κατανάλωσης πόρων των γηπέδων/θερέτρων γκολφ με άλλες χρήσεις γης δεν έχουν νόημα γιατί εξυπηρετούν διαφορετικούς αναπτυξιακούς στόχους.

Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις των γηπέδων/θερέτρων γκολφ, στο εισόδημα, την απασχόληση και την ευημερία των περιοχών υποδοχής, καθώς και τα πολλαπλασιαστικά τους οφέλη, θεωρούνται εξ ορισμού θετικά. Η πραγματικότητα, όμως, διαφέρει κατά περίπτωση ανάλογα με το βαθμό διασύνδεσής τους με άλλες τοπικές και υπερτοπικές δραστηριότητες και λόγω του υψηλού ρίσκου και της αβεβαιότητας αυτών των επενδύσεων. Στις κορεσμένες περιοχές η πολιτισμική αλλοίωση είναι εμφανής με γνωστό το παράδειγμα της Κόστα ντελ Σολ στην Ισπανία που τώρα είναι γνωστή ως Κόστα ντελ Γκολφ.

Η χρηματοδότηση της κατασκευής και λειτουργίας των γηπέδων γκολφ είναι απαιτητική και αποτελεί παράγοντα δυσλειτουργίας τους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πλειονότητα των γηπέδων στα κράτη-μέλη έχει χρηματοδοτηθεί από Κοινοτικούς πόρους, όπως επισημαίνουν και υποδεικνύουν οι ειδικοί σύμβουλοι. Αρκετά λειτουργικά τους έξοδα χρηματοδοτούνται επίσης με διάφορους τρόπους από Κοινοτικούς πόρους.

Οι επιπτώσεις των γηπέδων/θερέτρων γκολφ στην τοπική, περιφερειακή και εθνική ανάπτυξη εκτιμώνται δύσκολα μια που δεν μπορούν να απομονωθούν από τις επιπτώσεις όλων των άλλων δραστηριοτήτων. Παρ’ όλα ταύτα, πλήθος μελετών επισημαίνει την αποτυχία του ‘Ισπανικού μοντέλου’ τόσο από άποψη καταστροφής του περιβάλλοντος, του τοπίου και του πολιτισμού των περιοχών υποδοχής όσο και από οικονομική άποψη. Συντέλεσε σημαντικά στην οικονομική κρίση του 2008 και συμπαρέσυρε πολλούς κλάδους της Ισπανικής οικονομίας, όπως συνέβη και στην Ιρλανδία. Τα τρία από τα τέσσερα περίφημα PIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία) που ακολούθησαν το Ισπανικό μοντέλο και διαθέτουν πλήθος γηπέδων γκολφ πέρασαν και περνούν, ως γνωστόν, οικονομική κρίση, έχουν προβλήματα χρέους σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και ποσοστά ανεργίας άνω του 20%... Τα σχόλια περιττεύουν.

Τελειώνοντας, και υποθέτοντας ότι κύριος σκοπός και επιδίωξη της αξιοποίησης της δημοτικής περιουσίας του Δ. Ρεθύμνου είναι η αύξηση των εσόδων του, εγείρονται τα παρακάτω ερωτήματα.Έχουν γίνει μελέτες αξιοποίησης της περιουσίας με εξέταση μιας σειράς εναλλακτικών με στόχο τη βιωσιμότητα τους υπό συνθήκες αβεβαιότητας και μέσα στα πλαίσια του ευρύτερου αναπτυξιακού και χωρικού σχεδιασμού του Δ. Ρεθύμνου; Έχει αποφασισθεί συλλογικά ότι προέχει η ενίσχυση της τουριστικής δραστηριότητας και άρα αποτελεί την κύρια εναλλακτική επιλογή; Έχουν αναλυθεί ενδελεχώς και αξιόπιστα (ανάλυση κόστους-οφέλους και επικινδυνότητας) εναλλακτικές τουριστικές χρήσεις που έδειξαν ότι η βέλτιστη επιλογή είναι η κατασκευή γηπέδων γκολφ; Ο λόγος είναι ότι, ακόμα κι αν περιοριστεί η επιλογή στην τουριστική χρήση, υπάρχουν πολλές άλλες, πιο πρωτότυπες, αποδοτικές και λιγότερο ριψοκίνδυνες επιλογές για τον Δήμο που επιτυγχάνουν τόσο τους τουριστικούς στόχους (επιμήκυνση τουριστικής περιόδου και τόνωση της ζήτησης υψηλών εισοδημάτων) όσο και την αύξηση των εσόδων του στο διηνεκές και ιδιαίτερα στην παρούσα χαλεπή περίοδο που δοκιμάζει τα όρια της σύνεσης.

Σημείωση: Για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη παραθέτω μια σειρά άρθρων που έχω γράψει για το θέμα.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Μπριασούλη, Ε (2003) Τουρισμός και γκολφ: οι αθέατες πλευρές του φεγγαριού. Γεωγραφίες, 6: 90-94.
Μπριασούλη, Ε (2005) Τουρισμός και γήπεδα γκολφ: Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός ....http://www.ekke.gr/estia/gr_pages/gr_index.htm
Μπριασούλη, Ε (2005) Γήπεδα γκολφ και ανάπτυξη. Ορατές και αόρατες πτυχές της σχέσης τουςhttp://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1528&Itemid=0
Μπριασούλη, Ε (2006) Θέρετρα γκολφ και τοπικές κοινωνίες: προϋποθέσεις βιώσιμης συνύπαρξης http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=2197&Itemid=0
Μπριασούλη, Ε (2007) Γήπεδα και θέρετρα γκολφ:Ανατομία της υπεράσπισης.
http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=3874&Itemid=85
Μπριασούλη, Ε (2008)Γιατί δεν είναι “ευκαιρία η αξιοποίηση της αγοράς γκολφ”http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=4947&Itemid=0
Μπριασούλη, Ε (2009) Η Ελλάδα τους η Κρήτης τους.
http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=6102&Itemid=0
Μπριασούλη, Ε (2011) Σύνθετα τουριστικά καταλύματα και γήπεδα γκολφ: Τι είπαν τα τρία γουρουνάκια στο τέταρτο. Δαίμονας της Οικολογίας 22/5/2011.
Briassoulis, H (2007) Golf-centered developmentin coastal Mediterranean Europe:a soft sustainability test». Journal of Sustainable Tourism 15(5): 441-462.
Briassoulis, H (2011) Opposition to golf-related tourism development: An interpretivist analysis of an on-line petition,Journal of Sustainable Tourism19(6): 673-693.

Τα θέρετρα και γήπεδα γκολφ ΔΕΝ είναι ‘νέα τουριστικά προϊόντα’. Υπάρχουν πάμπολλα κυρίως σε Πορτογαλία, Ισπανία, στον ευρύτερο Μεσογειακό Νότο και στην υπόλοιπη Ευρώπη ήδη από τη δεκαετία του 1960.

Το γκολφ σαν ‘εξάρτημα’ τουριστικής ανάπτυξης είναι ‘παλιά τεχνολογία’ που σταδιακά αποσύρεται γιατί το γκολφ σαν παιχνίδι δεν είναι μόδα πια.

Το γκολφ, όπως όλα τα παιχνίδια, έκανε τον κύκλο του και φθίνει. Και είτε μεταλλάσσεται είτε αντικαθίσταται από άλλα παιχνίδια ή δραστηριότητες αναψυχής.

Η μειωμένη δημοτικότητα του οφείλεται κυρίως σε έλλειψη χρόνου (ένα πλήρες παιχνίδι απαιτεί τέσσερις ώρες) και χρήματος (μείωση εισοδημάτων και ατόμων υψηλών εισοδημάτων), αλλαγή συνηθειών, χρήση υπολογιστών και διαδικτύου, και στο ότι το γκολφ έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό θέαμα όπως πολλά άλλα σπορ.
Πολλοί άλλοι προορισμοί αναπτύσσουν ΤΩΡΑ θέρετρα και γήπεδα γκολφ (όπου επίσης διαφημίζονται σαν ‘νέο’ προϊόν) όπως ομολογεί και η τουριστική ηγεσία της χώρας («….στις γειτονικές μας χώρες αναπτύσσεται διαρκώς αυτή η αγορά»).
Για τα 50 εκατομμύρια γκόλφερ που συχνά αναφέρονται ποτέ δεν μαθεύτηκε πως υπολογίσθηκαν, πως εξακριβώνονται, και για πόσο θα ισχύουν (οι γκόλφερ δεν είναι παντοτινοί …). Ακόμα και καταγεγραμμένοι να είναι δεν σημαίνει ότι παίζουν πάντα γκολφ (όπως δεν ψηφίζουν πάντα όλοι οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι …). Αν σ’ αυτά προστεθούν πυκνές μαρτυρίες κατοίκων της Ισπανίας και Πορτογαλίας για άδεια γήπεδα γκολφ και αραιή χρήση γίνεται περισσότερο κατανοητό το μεταβλητό και φευγαλέο των «ευκαιριών».

Το δίπολο ‘ήλιος-θάλασσα’ ΔΕΝ έφτασε ΟΥΤΕ θα φτάσει στα όρια του
Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου επιτυγχάνεται με πολλούς άλλους τρόπους, και πολύ καλύτερα, παρά μέσα από διαδρομές γκολφ.

Της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη
Καθηγήτριας Τμήματος Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr

Πίσω