Ρίο ντε Τζανέιρο : μια πόλη εκκωφαντικών αντιθέσεων.

Της Μαρίλιας Καίσαρ

Το Ρίο ντε Τζανέιρο είναι μια πόλη των αντιθέσεων. Τροπικό δάσος και πολυώροφοι ουρανοξύστες, φαβέλες και gated communities, μικροί στενοί χωματόδρομοι και γιγαντιαίες λεωφόροι, μικροσκοπικά μίνι μάρκετ και γιγαντιώδη mall, άνθρωποι όλων των χρωμάτων και οικονομικών στρωμάτων συνυπάρχουν σε αυτή την πόλη που μοιάζει με τον μπάσταρδο τέκνο της Ευρώπης, με την εκσυγχρονισμένη Αμερική και την ζούγκλα του Αμαζονίου. Μέσα σε μια  γιγαντιώδη πόλη, με τόσες απόκρυφες και απαγορευμένες γωνιές που σηματοδοτούνται από ένα τερατώδες οικονομικό χάσμα,  δεν μπορεί κάποιος να πει με σιγουριά πως έχει πλήρως αντιληφτεί την γεμάτη αντιθέσεις εκρηκτική αστική ανάπτυξη.
 

Προοπτική του οικισμού San Corado, απο την Rocigna.

 

Το Ρίο δεν αποτελείτε μόνο από το πολύβουο κέντρο του, τα διάσημα μουσεία , την αρχιτεκτονική του Niemeyer, το οικονομικό κέντρο,  την σάμπα της Lapa  και τις  παραλίες όπως η Ιπανεμα και η Κοπακαμπανα που εκτείνονται  σε δεκάδες χιλιόμετρα.
Στις παρυφές της πόλης  πότε σε φαβέλες και πότε σε gated communities, στεγάζεται αποκομμένο το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Τα  υψηλότερα στρώματα της κοινωνίας διαμένουν συνήθως σε περιφραγμένα οικιστικά σύνολα, με φρουρούς , κοινωνικούς χώρους, γήπεδα, χώρους αθλητισμού, εστιατόρια και μπαρ, πεζοδρόμους και ποδηλατοδρόμους   τα οποία εκτείνονται στις εξόδους των μεγάλων  αυτοκινητόδρομων. Η συνταγή είναι απλή , μερικοί 20οροφοι ουρανοξύστες και υπόγεια παρκινγκ , επιτρέπουν την κύρια επιφάνεια του εδάφους να παραμένει ακάλυπτη και να αποδίδεται ως κοινωνικός χώρος της γειτονίας. Αν μπορεί κάποιος να αποκαλέσει γειτονία έναν οικισμό των 80.000 κατοίκων, που μοιάζει περισσότερο με μια πανομοιότυπη και ανεφ οποιασδήποτε αρχιτεκτονικής ποικιλίας οικιστικό σύνολο. Τα gated communities διαθέτουν ειδικό  λεωφορείο  που διασφαλίζει την ασφαλή μετακίνηση των κατοίκων στα περιαστικά κέντρα του καπιταλισμού (mall), καθώς και  και μαγνητικές  κάρτες εισόδου και εξόδου για όλους τους χώρους. Όποιος δεν διαθέτει την αντίστοιχη κάρτα κατοίκου, απαγορεύεται να εισαχθεί στο μαντρωμένο ζωολογικό κήπο των ανώτερων οικονομικών στρωμάτων. Η απόσταση από το κέντρο του Ρίο δεν επιτρέπει στους κατοίκους να το επισκέπτονται,  παρά μόνο με τα αυτοκίνητα τους, αν είναι ικανή να ανεχτούν την τρομακτική κυκλοφοριακή συμφόρηση που προκύπτει από το μακρόστενο σχήμα της πόλης.

 

Cidade Jardim, Barra de Tijuca.

 

Ως ελληνίδα δεν είχα ποτέ ξανά την ευκαιρία να βρεθώ σε κάποιον τόσο μεγάλο οικισμό, χωρίς αρχιτεκτονική ποικιλία, τόσο πανομοιότυπα  και ενδελεχώς σχεδιασμένο. Τέσσερις πανομοιότυποι ουρανοξύστες περικλείουν ένα μεγάλο κήπο με  πισίνα, παιδική χαρά, pool bar και σπα. , τον οποίον μοιράζονται. Το σχήμα αυτό επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές με τα πανύψηλα πανομοιότυπα, δίχως ταυτότητα κτίσματα να κατακλύζουν τον ορίζοντα. Ο αδαής κάτοικος  δεν θα μπορούσε καν να ξεχωρίσει  σε ποιόν ουρανοξύστη διαμένει, αν δεν υπήρχαν οι ταμπέλες με τις ονομασίες στις εισόδους των επιμέρους χώρων. Όλοι οι όγκοι  που συντελούν στην ενιαία αυτή μικρή κοινωνία, μοιράζονται δυο μικρές κεντρικές πλατειές που διαθέτουν το απόλυτα απαραίτητο εμπόριο για την διαβίωση τους. Αν χρειάζονται κάτι παραπάνω μπορούν με ευκολία να καταφύγουν με το λεωφορείακι της κοινότητας στο κοντινότερο mall "Barra Shopping" , που εκτείνει τις επιλογές του για καταναλωτικά όργια στα 5.000 τμ της έκτασης του.  Συνεπώς έχουμε να κάνουμε με ένα σχετικά ευκατάστατο τμήμα του πλυθησμου, το οποίο ζει απομονωμένο σε ένα περίκλειστο οικιστικό "ίδρυμα" χωρίς καμία αρχιτεκτονική ταυτότητα, και χωρίς καμία ευκαιρία να έρθει σε επαφή με την υπόλοιπη πόλη.

 

Cidade Jardim, Barra de Tijuca,φωτογραφία 4: Rocigna, η μεγαλύτερη φαβέλλα του Ριο)

 

Λίγο πιο πέρα, στις παρυφές τις πόλεις , πίσω από το glamour των ουρανοξυστών, τα γήπεδα του γκολφ και την χαλαρή ζωή στις παραλίες, εκτείνονται οι εκατοντάδες φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο. Οι φαβελες πρωτοεμφανιστηκαν το στο τέλος του 1800, οταν 20.000 βετεράνοι στρατιώτες, έφτασαν από τη Μπαχία στο Ρίο ντε Τζανέιρο, χωρίς κανένα μέρος να ζήσουν. Εκεί έστησαν τους ευτελής οικισμούς τους, ονοματίζοντας την περιοχή Φαβελλα, μια ονομασία από ένα δέντρο που δημιουργεί ερεθισμούς στο δέρμα που συναντάται συχνά στην περιοχή της Μπαχια. Με το τέλος της σκλαβοκρατίας, αυξάνονται σημαντικά η αστική ανάπτυξη στις πόλεις της Λατινικής Αμερικής, και μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού , εγκαθίσταται στο Ρίο. Αυτοί οι νέοι φτωχοί μετανάστες, αναζητούσαν δουλειά στην πόλη με λίγα ή χωρίς καθόλου χρήματα και δεν μπορούσαν να διαθέσουν χρήματα για να ζήσουν στις αστικές κατοικίες. Το 1920 , οι φαβέλες αυξάνονται σε τέτοιο βαθμό, που αρχίζουν να μετατρέπονται σε μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Από την εποχή που πρωτοδημιουργηθήκαν οι οικισμοί αυτοί ήταν μια έκφανση της μεγάλης οικονομική ψαλίδας ανάμεσα στα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Εκατοντάδες φαβέλες υπάρχουν στη Βραζιλία με πάνω από 600 να κατακλύζουν τις παρυφές του Ρίο Ντε Τζανέιρο. Οι φαβέλες αυξάνονταν με μεγαλύτερο ρυθμό από την ίδια την πόλη . Η εκρηκτική αυτή αύξηση, οδήγησε σε το κράτος σε εκστρατείες αφαίρεσης των φαβελών. Το 1940, το πρόγραμμα " Parque Proletário", γκρέμισε ορισμένες από τις κατοικίες και μετακίνησε τους κατοίκους σε εργατικές κατοικίες στα περίχωρα της πόλης. Λίγο αργότερα οι περιοχές γύρω από τις εργατικές κατοικίες μετατράπηκαν και αυτές σε φαβέλλες. Ακόμα και σήμερα, η αστυνομία δεν έχει κανένα έλεγχο , καθώς συμμορίες με όπλα διακινούν ελευθέρα ναρκωτικά και η εγκληματικότητα έχει φτάσει σε νέα ύψη.

 

Rocigna.

 

Από αρχιτεκτονικής απόψεως , έχουμε να κάνουμε με έναν άναρχα δομημένο οικισμό, με μικρές κατοικίες από ευτελή υλικά που έχουν χτιστεί από τους ίδιους τους κατοίκους. Καμία πολεοδομική οργάνωση δεν φαίνεται να έχει κατορθώσει να επιρέασει τις φαβέλες που σκαρφαλώνουν πάνω στους λόφους του Ρίο, ένα τελευταίο σύνορο ανάμεσα στην πόλη και την πυκνή βλάστηση των προστατευόμενων δασών του Αμαζονίου.  Ένας περίπατος στη φαβέλα, θυμίζει με μια βόλτα σε ένα πίνακα του M.S Esther, με χιλιάδες σκάλες να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν προς κάθε κατεύθυνση. Τα μικρά στενά δρομάκια, με τα ηλεκτρικά καλώδια να κρέμονται δυσοίωνα πάνω από τα κεφάλια των κατοίκων και τις αποχετεύσεις ανοιχτές λίγο παραδίπλα, δημιουργούν έναν τεράστιο δαιδαλώδη λαβύρινθο. Ο προσανατολισμός μέσα στη φαβέλα, με τα όμοια πλινθόκτιστα σπίτια είναι εξαιρετικά δύσκολος, ενώ  είναι εξαιρετικά εύκολο να χαθείς ή και να βρεθείς στο λάθος μέρος την λάθος στιγμή.

 

Οδοιπορώντας στη Rocigna.

 

Συνοψίζοντας, το Ρίο είναι μια πόλη των διαφορών και των εντυπώσεων. Η ζούγκλα ενώνεται με τους ουρανοξύστες του κέντρου, μέσα  από τις φαβέλλες, ενώ η θάλασσα γλείφεται από τεράστια κτίρια και πολύβουες λεωφόρους. Οι διαφορές είναι παντού κραυγαλέες και η μια δίπλα στην άλλη είτε πρόκειται για  τα οικονομικά στρώματα , είτε τα ανθρωπινά δέρματα, είτε την ίδια την δόμηση της πόλης που από τον απολυταρχικό σχεδιασμό ξεφεύγει στο απόλυτο χάος της φαβέλας .Μια ποικιλία διαφορετικών στυλ , διαφορετικών μορφών και διαφορετικών υλικοτήτων συνθέτουν αυτό το απρόσμενο κράμα δόμηση του Ρίο. Τελικά συναντάμε μια πόλη γεμάτη αντιθέσεις και δυνατότητες ,μια πολυπολιτισμική μητρόπολη των έξι εκατομμυρίων όπου κάθε μορφή κτιρίου μπορεί να βρει μια γωνία για να τοποθετηθεί, διανθίζοντας έτσι αυτήν την ποικιλία από αστικά "ξαφνιάσματα".
ΠΗΓΗ Greekarchitects.gr