Αλέξανδρος Ίσαρης : Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Αλέξανδρος Ίσαρης (1941) είναι συγγραφέας, μεταφραστής, ζωγράφος, γραφίστας και φωτογράφος. Γεννήθηκε στις Σέρρες και είναι εγκατεστημένος στην Αθήνα από το 1978. Έχει εκδώσει πέντε ποιητικές συλλογές: Όμιλος Φίλων Θαλάσσης – ο Ισορροπιστής (1976), Οι παρενέργειες της σιωπής (1984), Οι Τριστάνοι (1992), Θα επιστρέψω φωτεινός (2000) και Εγώ ένας ξένος (2013). Έχουν κυκλοφορήσει και δύο βιβλία του με διηγήματα: Ανάμεσά τους η μουσική (1991 και 1998) και Βίνκελμαν ή το πεπρωμένο (2010). Έχει εκδώσει επίσης μία μελέτη για τον Ρ. Μ. Ρίλκε με τον τίτλο Κάτω από τα βλέφαρα, καθώς και ένα βιβλίο με χειρόγραφα του Γιώργου Χειμωνά που βρίσκονται στο αρχείο του. Το 1998 κυκλοφόρησε ένα φωτογραφικό λεύκωμα με τον τίτλο Πρόσωπα μιας εικοσαετίας. Έχει μεταφράσει πάνω από τριάντα βιβλία και έχει τιμηθεί με τα εξής βραβεία: Βραβείο Μαρίας Ράλλη (1977), Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για το Μπετόν του Τόμας Μπέρνχαρντ (1977) και δύο βραβεία του ΕΚΕΜΕΛ για το βιβλίο του Λούντβιχ Τικ Ο ξανθός Έκμπερτ – Το Ρούρενμπεργκ (2007) καθώς και για τα Γράμματα σε έναν νεαρό ποιητή του Ράινερ Μαρία Ρίλκε (2011). Το 2014 τιμήθηκε με το βραβείο του Public για το βιβλίο Εγώ ένας ξένος. Τον Οκτώβριο του 2017 πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση φωτογραφίας με τον τίτλο Εικόνες μιας ζωής.

Αλήθεια, πώς ξεκίνησε η ιδέα της έκδοσης του βιβλίου με τον τίτλο Ονειρολόγιο;

Το 1981, μια σημαδιακή χρονιά για τη ζωή μου και την καλλιτεχνική μου πορεία, άρχισα να γράφω σε ένα δεμένο τετράδιο των εκατό σελίδων όλα τα γεγονότα της ημέρας, καθώς και τα όνειρα της νύχτας. Αυτό, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, με βοήθησε να ξεπεράσω τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα που προκλήθηκαν από απρόβλεπτα γεγονότα και καταστάσεις. Αυτό το Ημερολόγιο, που σήμερα αποτελείται από 1.800 σελίδες, περιέχει και πολλά ενύπνια που κατέγραφα επί τριάντα έξι χρόνια με κάθε λεπτομέρεια. Όταν πριν από έναν χρόνο ανέφερα στην εκδότρια του Στερεώματος Λίζα Σιόλα το γεγονός της ύπαρξης ενός Ημερολογίου, μου προτεινε να συγκεντρώσω τα όνειρά μου και να της τα πάω για να τα εκδώσει στη σειρά Ελληνική Λογοτεχνία. Έτσι προέκυψε το Ονειρολόγιο, που κυκλοφόρησε πριν από έναν μήνα περίπου.

Η καταγραφή των ονείρων σε ένα τετράδιο δείχνει και την πορεία σας μέσα σε δεκαετίες. Αυτή η δημιουργική πορεία κατά πόσο επηρεάστηκε από αυτά τα όνειρα;

Τα όνειρα με βοήθησαν να δω από διαφορετική σκοπιά τη ζωή μου, τον εαυτό μου και τους άλλους. Επηρέασαν σημαντικά τη λογοτεχνική μου παραγωγή, κι έτσι το ονειρικό στοιχείο ανιχνεύεται εύκολα στον πυρήνα της ποίησης και της πεζογραφίας μου.

Πέρα από τη συγγραφή των ονείρων, μπορεί να γίνει και μια απεικόνισή τους μέσω της ζωγραφικής;

Η ζωγραφική μου βρίθει από ονειρικές συνθέσεις, από ονειρικά μοτίβα, αλλά και από κοιμισμένους ανθρώπους που ονειρεύονται. Αυτή η ατμόσφαιρα, που εμφανίζεται συχνά στους πίνακές μου, παραπλάνησε τους τεχνοκριτικούς και τους ιστορικούς της Τέχνης, που με κατέταξαν στους σουρεαλιστές, πράγμα που δεν ευσταθεί. Μπορεί να υπάρχουν πολλά σουρεαλιστικά στοιχεία στη δουλειά μου, που παρ’ όλ’ αυτά εντάσσεται μάλλον στον χώρο του φανταστικού ρεαλισμού.

Τι είδους όνειρα υπάρχουν;

Υπάρχουν όνειρα ευχάριστα, δυσάρεστα, ασπρόμαυρα, έγχρωμα, τρομαχτικά, διεγερτικά, ερωτικά και συγκινητικά. Πολλές φορές ξυπνάω κλαίγοντας γοερά, επειδή ονειρεύτηκα κάτι συγκινητικό ή επειδή εμφανίστηκε στον ύπνο μου κάποιο πρόσωπο που αγαπούσα κάποτε πολύ… Εγώ πιστεύω πως υπάρχουν και όνειρα προφητικά, παρόλο που οι ορθολογιστές και οι υλιστές το αμφισβητούν σθεναρά αυτό. Στο Ημερολόγιό μου υπάρχουν πολλά προφητικά όνειρα, που με προετοίμασαν για κάποιο σημαντικό γεγονός. Στη λογοτεχνία και στο θέατρο συναντούμε συχνά τέτοια όνειρα από τον Όμηρο και τους αρχαίους τραγικούς ώς τον Σαίξπηρ και τους σύγχρονους συγγραφείς.

Πότε το όνειρο μπορεί να μετατραπεί σε εφιάλτη;

Δεν γνωρίζω πότε, αλλά υποθέτω πως όλοι οι άνθρωποι βλέπουν εφιάλτες στον ύπνο τους. Εγώ βλέπω συχνά όνειρα εφιαλτικά. Άγνωστοι άνθρωποι εισβάλλουν στο σπίτι μου, με χτυπούν αλύπητα και καταστρέφουν ό,τι βρουν μπροστά τους. Άλλοτε με πετούν από έναν γκρεμό, από μια ταράτσα ή από μια γέφυρα σε κάποιο ποτάμι. Έχω δει πολλές φορές ότι μπαίνω στο σπίτι μου, κλειδώνω την είσοδο, και εντελώς απρόσμενα διαπιστώνω ότι δίπλα μου στέκεται ένας ογκώδης, μαυριδερός, τριχωτός άνδρας, που ετοιμάζεται να με δολοφονήσει. Καμιά φορά βλέπω ότι τρέχουν νερά από το ταβάνι, που θα καταστρέψουν τα έργα μου!

Στο Ονειρολόγιο κάνετε συχνά αναφορές σε Έλληνες αλλά και ξένους συγγραφείς. Πώς σας κερδίζει ένας συγγραφέας από την πρώτη ανάγνωση των βιβλίων του;

Αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Όταν πρωτοδιάβασα Προυστ σε νεαρή ηλικία, μου φάνηκε βαρετός, δύσβατος, φλύαρος και νοσηρός. Ύστερα από μια δεκαετία έκανα μια νέα προσπάθεια να τον προσεγγίσω, και τελικά τον αγάπησα τόσο πολύ, που μετέφρασα δύο εκτενείς μελέτες που αφορούσαν τη ζωή και το έργο του. Αντίθετα, ο Τόμας Μαν, ο Χειμωνάς, ο Μούζιλ, ο Πεντζίκης και ο Βιζυηνός με κέρδισαν από την πρώτη στιγμή. Τα τελευταία χρόνια όλη η αγάπη και ο θαυμασμός μου έχουν στραφεί σχεδόν αποκλειστικά στον Μαξ Ζέμπαλντ, του οποίου τα μυθιστορήματα, τις νουβέλες, τα ποιήματα και τα δοκίμια καταβροχθίζω με μεγάλη βουλιμία. Πιστεύω πως αυτός ο σεμνός, ντροπαλός, εσωστρεφής Γερμανός που απαρνήθηκε τη Γερμανία ήταν και παραμένει ο μεγαλύτερος Ευρωπαίος συγγραφέας του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Σ’ αυτόν άλλωστε είναι αφιερωμένο και το καινούριο μου βιβλίο.

Με εντυπωσίασε πολύ το όνειρο με τον Κάφκα. Τον έχουν συλλάβει οι Γερμανοί και, αφού τον ανακρίνουν, τον δολοφονούν μ’ ένα μαχαίρι. Γιατί τα ολοκληρωτικά καθεστώτα φοβούνται τους διανοούμενους και καταδιώκουν τους συγγραφείς;

Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα μισούν και φοβούνται τους διανοούμενους και τους συγγραφείς, των οποίων τα βιβλία καίνε και απαγορεύουν, γιατί αυτά τα φωτισμένα, θαρραλέα πνεύματα δεν διστάζουν να πουν την αλήθεια σε ό,τι αφορά την ελεύθερη έκφραση των ανθρώπων. Οι διάφοροι τύραννοι και δικτάτορες είναι συνήθως άνθρωποι μεγαλομανείς, μικρονοϊκοί ή διαταραγμένοι, που βασίζουν τις «θεωρίες» τους σε ασύστολα και απλοϊκά ψεύδη. Γι’ αυτό και όλες οι δικτατορίες καταρρέουν κάποτε σαν τραπουλόχαρτα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Πριν από λίγα χρόνια διάβασα κάπου ότι οι τρεις αγαπημένες αδερφές του Φραντς Κάφκα, η Έλλι, η Βάλλι και η Όττλα πέθαναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η μικρότερη, η Όττλα, πέθανε στο Άουσβιτς το 1943. Από τότε βλέπω όνειρα με τον Κάφκα, όπου τον ταπεινώνουν, τον ανακρίνουν, τον βασανίζουν ή τον σκοτώνουν τα γερμανικά κτήνη των Ες Ες. Σκέφτομαι πως αυτός ο μεγάλος συγγραφέας, ο μεγαλύτερος πεζογράφος του 20ού αιώνα, ήταν κατά κάποιο τρόπο πολύ τυχερός που πέθανε το 1924, δηλαδή εννιά χρόνια πριν ανέλθει ο Χίτλερ στην εξουσία, γιατί σίγουρα θα είχε την τύχη των αδελφών του...

Στα γραπτά σας είναι έντονη η παρουσία της μουσικής. Πολλά απ’ αυτά θυμίζουν μουσικές παρτιτούρες. Ποια είναι η σχέση σας με τη μουσική;

Από μικρό παιδί ασχολούμαι με τη μουσική. Η μητέρα μου έπαιζε εκπληκτικά βιολί και μαντολίνο. Τα καλοκαίρια, όταν είχε φεγγάρι, μου έπαιζε τα βράδια κλασικά κομμάτια στο βιολί. Δεν ξεχνώ ποτέ αυτές τις στιγμές που την άκουγα μαγεμένος δίπλα στη θάλασσα. Θυμάμαι απ’ έξω τα νανουρίσματα του Μπραμς και του Μότσαρτ που μου τραγουδούσε τις νύχτες πριν αποκοιμηθώ. Δεν έχω μουσικές γνώσεις, αλλά είμαι φανατικός ακροατής όλων των ειδών της μουσικής. Όταν σπούδαζα στην Αυστρία πήγαινα σχεδόν κάθε βδομάδα στην όπερα και στις αίθουσες συναυλιών, διάβαζα περιοδικά για τη μουσική και ξόδευα πολλά χρήματα για ν’ αγοράζω δίσκους… Στον ύπνο μου τραγουδώ πολλές φορές και όποτε συμβαίνει αυτό, μια μελωδία που τραγούδησα καθώς κοιμόμουν, με ακολουθεί όλη την υπόλοιπη ημέρα. Μην ξεχνάτε ότι έχω μεταφράσει πολλά λιμπρέτα από όπερες, πολλά ορατόρια και πολλούς κύκλους τραγουδιών. Είναι λοιπόν φυσικό να υπάρχει αυτή η μουσικότητα στα κείμενά μου, αφού όλη μου η ύπαρξη συνδέεται άρρηκτα με τη μουσική. Το πρώτο πεζογραφικό μου βιβλίο είχε τον χαρακτηριστικό τίτλο Ανάμεσά τους η μουσική.

Τα όνειρα με βοήθησαν να δω από διαφορετική σκοπιά τη ζωή μου, τον εαυτό μου και τους άλλους. Επηρέασαν σημαντικά τη λογοτεχνική μου παραγωγή, κι έτσι το ονειρικό στοιχείο ανιχνεύεται εύκολα στον πυρήνα της ποίησης και της πεζογραφίας μου.

Είστε ποιητής και ζωγράφος. Συνεργάζονται αυτές οι δύο ιδιότητες μεταξύ τους;

Η ποίηση επηρεάζει τη ζωγραφική μου και η ζωγραφική μου είναι έντονα παρούσα στα ποιήματά μου. Νομίζω πως από τη συνύπαρξη αυτών των δύο κερδίζουν σε βάθος και τα ποιήματα που γράφω και οι πίνακες που δημιουργώ. Η μία τέχνη θα ήταν φτωχότερη χωρίς την άλλη. Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο που μπορώ να εκφράζομαι με διάφορους τρόπους. Διαθέτοντας πολλά ταλέντα και δημιουργώντας συγχρόνως σε πολλούς τομείς της Τέχνης και του λόγου, ζω πολλές παράλληλες ζωές. Σας υπενθυμίζω πως είμαι και φωτογράφος και γραφίστας.

Με εντυπωσιάζει η κουλτούρα που έχετε από την κεντρική Ευρώπη. Ποιοι ήταν οι λόγοι που ασχοληθήκατε με τη μετάφραση τόσων σημαντικών συγγραφέων στην ελληνική γλώσσα;

Το πιο αξιοσημείωτο γεγονός της ζωής μου ήταν πως έφυγα πολύ νέος από το επαρχιακό, ασφυκτικό περιβάλλον μιας περιορισμένης κοινωνίας για να βρεθώ στην καρδιά της Ευρώπης. Ήμουν δεκαεφτά χρονών όταν άρχισα να σπουδάζω Αρχιτεκτονική στο Γκρατς, σε ένα από τα παλαιότερα πολυτεχνεία της Ευρώπης. Η επαφή μου με τη γερμανική γλώσσα προκάλεσε μια τεράστια έκρηξη στο μυαλό μου. Η γλώσσα αυτή, η τόσο πλούσια και δυσφημισμένη λόγω των ναζί, άλλαξε τη σκέψη και διεύρυνε τη ματιά μου. Κάθε τόσο ανακάλυπτα καινούρια ονόματα, καινούρια ακούσματα, καινούρια αριστουργήματα. Αυτά τα χρόνια που έζησα στην Αυστρία ήταν τα πιο πλούσια σε πνευματικές αναζητήσεις και σε νέους ορίζοντες. Εκείνη την περίοδο ανακάλυψα τον Ρόμπερτ Μούζιλ, τον Φραντς Κάφκα, τον Χέρμαν Μπροχ, τον Χούγκο φον Χόφμανσταλ, τον Χαίλντερλιν, τον Κλάιστ… Ήμουν ολομόναχος, δεν είχα φίλους ούτε ερωτική ζωή και κολυμπούσα σε έναν πολύχρωμο ωκεανό συνθέσεων, λογοτεχνίας, ζωγραφικής και φιλοσοφίας. Άρχισα να μεταφράζω γερμανόφωνη λογοτεχνία και μέχρι σήμερα μετέφρασα 35 βιβλία. Με την έκδοση του μοναδικού μυθιστορήματος που έγραψε ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, τις Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε, που θα κυκλοφορήσει σε έναν μήνα από την Κίχλη, αναχωρώ οριστικά από τη χώρα και τον χώρο των μεταφράσεων για να ασχοληθώ αποκλειστικά με τα δικά μου κείμενα. Σε λίγες ημέρες γίνομαι 77 χρονών και στο μικρό διάστημα που μου απομένει θέλω να αφοσιωθώ στις δικές μου δημιουργίες. Πάντως, παρά τις αμέτρητες δυσκολίες, τις ματαιώσεις, τις αδικίες και τις ασθένειες, ήταν ωραίο το ταξίδι...

Ποιοι από τους συγγραφείς που μεταφράσατε σας επηρέασαν στο έργο σας;

Είναι πολλοί εκείνοι που με επηρέασαν: Ο Μούζιλ, ο Ρίλκε, ο Μαν, καθώς και ένας που δεν ήταν συγγραφέας αλλά σκηνοθέτης του κινηματογράφου: Ο Αντρέι Ταρκόφσκι, του οποίου μετέφρασα το Μαρτυρολόγιο. Ο Ταρκόφσκι υπήρξε για μένα αδερφός, φίλος, συνοδοιπόρος, ένας άγιος, ένας μάρτυρας, ένας καλλιτέχνης που οδηγούσε πάντοτε τα βήματά μου. Η αγάπη που νιώθω γι’ αυτόν τον μεγάλο δημιουργό, παραμένει αναλλοίωτη εδώ και δεκαετίες.

Σε μια ζωή απρόβλεπτη και αστάθμητη πώς μπορούμε να ονειρευόμαστε ενώ ξέρουμε ότι η πραγματικότητα είναι απογοητευτική;

Διαφωνώ ριζικά μαζί σας. Η ζωή δεν είναι μόνο απογοητευτική. Είναι και συναρπαστική και απρόβλεπτη, γεμάτη με μικρά θαύματα. Για να μη χάσει κανείς το κουράγιο και την αισιοδοξία του, πρέπει να εστιάζει διαρκώς την προσοχή του στα θετικά πράγματα που προσφέρει: Σε ένα ηλιόλουστο πρωινό, σε μια καλή ταινία, σε έναν περίπατο γύρω από την Ακρόπολη, σε μια εκδρομή, σε ένα καλό βιβλίο, στο τηλεφώνημα ενός αγαπημένου φίλου. Από τότε που με αποχαιρέτησαν οι έρωτες οριστικά, χαίρομαι με τα μικρά δώρα που μου προσφέρει η κάθε μέρα. Χθες είδα στο Μέγαρο Μουσικής το Kreatur της Γερμανίδας Σάσα Βαλτς. Ήμουν τόσο ενθουσιασμένος, που βγαίνοντας από το Μέγαρο ήθελα να φωνάξω, να τραγουδήσω, να κλάψω. Και λίγο πριν κοιμηθώ, σκέφτηκα πόσο τυχερός είμαι που μπόρεσα να απολαύσω αυτό το θέαμα. Εγώ κάνω διαρκώς όνειρα. Και αυτό με κρατάει ζωντανό...

Ονειρολόγιο
Όνειρα 1981-2017
Αλέξανδρος Ίσαρης
Στερέωμα
136 σελ.
ISBN 978-960-8061-56-9
Τιμή: €12,00