Εντυπώσεις από ένα ταξίδι στην Ρωσία

του Γιώργου Παπαγιαννόπουλου 

 H προβλήτα του ερειπωμένου Γκουλάγκ στην νήσο Olkhon, Λίμνη Βαϊκάλη

Το φθινόπωρο του 2017, κατά την διάρκεια των μηνών Σεπτέμβρη και Οκτώβρη, μια ομάδα ταξιδιωτών συμπατριωτών επισκεφτήκαμε ένα μεγάλο γεωγραφικά κομμάτι της σημερινής Ρωσικής Ομοσπονδίας. Φτάσαμε ανατολικά ως το Βλαδιβοστόκ, στον Ειρηνικό ωκεανό και βόρεια, στην Ευρωπαϊκή Ρωσία, στην πιο βόρεια κατοικημένη ευρωπαϊκή πόλη, το Μουρμάνσκ. Ως μεταφορικά μέσα χρησιμοποιήσαμε τα πάντα: Αεροπλάνα, τρένα (τον «Υπερσιβηρικό» και άλλα), βανάκια και στρατιωτικά τζιπ για την μεταφορά του «γκρουπ» μας, πλοία και πλοιάρια, ταξί, λεωφορεία.

Επισκεφτήκαμε οτιδήποτε είχε ενδιαφέρον- αναλόγως του χρόνου που είχαμε στην διάθεσή μας προφανώς. Βουδιστικούς και Ορθόδοξους ναούς, Μοναστήρια, σημεία Σαμανιστικών συναντήσεων. Μουσεία, πάρκα. Παλάτια. Παραδοσιακά τμήματα των πόλεων, εμπορικά κέντρα, λαϊκές αγορές. Πόλεις και νησιά.

Εστιατόρια, καφέ, ντόπιο φαγητό σε σπίτια που μας παρείχαν «φιλοξενία». Βότκα εν αφθονία αλλά και πιό οικία σε μας: μπύρες, κρασιά, αναψυκτικά. Διασχίσαμε μεγάλες εκτάσεις, συνήθως δασωμένες, επισκεφθήκαμε και διανυκτερεύσαμε σε νησιά.

Από όλη αυτή την πρωτόγνωρη εμπειρία, θα αναφερθώ εδώ σε ορισμένα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση και θεωρώ ότι ενδιαφέρουν και τους αναγνώστες μας.

Στην Ρωσία του 2017, η σημερινή Ηγεσία της Χώρας φαίνεται πως κατόρθωσε το χθεσινό «ακατόρθωτο». Αφενός, δόθηκαν πίσω οι Ορθόδοξοι Ναοί, οι οποίοι –όπως και η θρησκεία ως «όπιο του Λαού», είχαν κυνηγηθεί και εκδιωχθεί από το κομμουνιστικό καθεστώς καθ όλη την περίοδο μέχρι τον Γκορμπατσώφ, προεξαρχούσης -ποιας άλλης;- της σταλινικής περιόδου. Αφετέρου, εξέλειπαν τα μνημεία και οι εικόνες του Πατερούλη Στάλιν, πλην όμως λάμπουν δια της παρουσίας τους παντού οι Λένιν και Μαρξ: Οι κεντρικές Λεωφόροι σε όλες τις πόλεις έχουν τα ονόματα Λένιν και Μαρξ. Επίσης, όλες οι στήλες πεσόντων με το σφυροδρέπανο συνήθως στην κορυφή παραμένουν στην θέση τους. Όλα τα μνημεία πεσόντων του «Μεγάλου Πατριωτικού πολέμου» (Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου) –και τα αντίστοιχα μουσεία- είναι σε κεντρικά σημεία, καθαρά και επισκέψιμα. Με την γραμμή «τιμάμε την Ιστορία μας», η αρχική Κομμουνιστική Λενινιστική περίοδος αλλά και ο «Μεγάλος Πατριωτικός πόλεμος» (επί Στάλιν), έχουν ΕΝΣΩΜΑΤΩΘΕΙ στο σύγχρονο ΑΦΗΓΗΜΑ. Ορθοδοξία αφενός, Κομμουνιστική Λενινιστική περίοδος από την άλλη, σταυροί και σφυροδρέπανα (η αεροπορική εταιρεία Aeroflot έχει ακόμη τα σφυροδρέπανα κεντημένα επάνω στις στολές των πληρωμάτων της, όπως υπάρχουν στους σιδηροδρομικούς συρμούς και σε αρκετά Δημόσια κτίρια, όπως τα ρώσικα Ταχυδρομεία). Φαίνεται λοιπόν πως το ΡΩΣΙΚΟ ΕΘΝΟΣ μπήκε δυνατά στον 21ο αιώνα, αφού ισορρόπησε τις δύο κυρίαρχες αντίθετες απόψεις που είχε εντός του τον 20^ό αι. και φαίνεται να τις ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΕ σε ενιαίο «αφήγημα».

Τα αγάλματα σε όλη αυτή την τεράστια επικράτεια είναι αφορμή για κουβέντα ή σχόλια, «δείχνουν» και τις υπάρχουσες προτιμήσεις/τάσεις. Πρώτος σε λαοφιλία, μας λένε οι κατά τόπους ξεναγοί μας είναι ο Πούσκιν με ευρεία λαϊκή αποδοχή, ο Ντοστογιέφσκι έπεται, ίσως επειδή μίλησε για τα σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης ψυχής, μετά ακολουθεί ο Τολστόι. Προφανώς, πολλά αγάλματα του Μεγάλου Πέτρου και της Μεγάλης Αικατερίνης. Προτομές του Μαρξ και του Λένιν. Πολλά αγάλματα επίσης στον σχετικά άγνωστο σε μας Κύρωφ (Κίροφ), καμία σχέση με τα μπαλέτα, εκ των πρωταγωνιστών της Οκτωβριανής επανάστασης που η δολοφονία αποτέλεσε την αφορμή για τις μεγάλες διώξεις επί Σταλινισμού (από το 1934 και μετά). Σε κάποιες πόλεις αγάλματα στρατηγών, κάποιοι από τους οποίους «λευκοί» στον Ρώσικο/σοβιετικό στον εμφύλιο 1917-1920. (Εδώ, δεν διανοήθηκε κανείς να τα μουτζουρώσει ή καταστρέψει….).

Όσον αφορά την αρχιτεκτονική, συναντήσαμε «πολλών λογιών». Από των Μέσων Χρόνων μοναστήρια και ναούς, την Ρώσικη «Αναγεννησιακή» του Μεγάλου Πέτρου στην Βαλτική, το Μπαρόκ, ξύλινα λαϊκά παραδοσιακά μέχρι τα σύγχρονα σημερινά. Είδαμε κατοικημένες τις πολυκατοικίες της Σταλινικής περιόδου, της χρουστσωφικής, της μπρεζνιεφικής. Συναντήσαμε στην Αγία Πετρούπολη (Λένινγκραντ) τον Σοβιετικό Κονστρουκτιβισμό.

Σε όλη την Σιβηρία, η ώρα στους Κεντρικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς και σε όσα ξενοδοχεία διανυκτερεύσαμε είναι σε τέσσερα ρολόγια: Το ένα έχει ώρα Μόσχας, το άλλο ώρα Πεκίνου, το τρίτο ώρα Σεούλ και το τέταρτο την τοπική.. Δείγμα του προσανατολισμού της Χώρας. Επίσης, σε όλη την Ρώσικη Ομοσπονδία, στα αεροδρόμια και στους σιδηροδρομικούς σταθμούς: οι αφίξεις και οι αναχωρήσεις στα «ταμπλό» είναι σε τρεις γλώσσες: στην Κυριλλική, στην Κινεζική και στα Λατινικά/αγγλικά (συνήθως με την σειρά που τα γράφω)..

Από όλα τα μέρη που επισκεφθήκαμε, θα αναφερθώ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΑ και λίγο «αυθαίρετα» σε κάποια που είχαν μια ιδιαίτερη σημασία για μένα:

1. Στη Σιβηρία: Λίμνη Βαϊκάλη, τέλος Σεπτέμβρη, λίγο πριν την έναρξη του χειμώνα . Φτάσαμε στην λίμνη Βαϊκάλη προερχόμενοι από το Ulan Ude, την κύρια πόλη της Δημοκρατίας της Μπουρατίας, της οποίας η πλειοψηφία των κατοίκων είναι Μογγόλοι (στο θρήσκευμα είτε βουδιστές, είτε Σαμανιστές). Ταξιδεύαμε με βανάκι νοικιασμένο από μας. Αφού κάναμε μεσημεριανό σε παραδοσιακή ταβέρνα στον δρόμο, μεταφερθήκαμε στο Ουστ Μπαργκουζίν, όπου είχαμε διανυκτέρευση σε ενοικιαζόμενα σπιτάκια ρώσικης οικογένειας. Γευτήκαμε εκεί το βράδυ το σπιτικό φαγητό, με πολλά προϊόντα, ζαρζαβατικά και κηπευτικά από τον κήπο τους.

Την επομένη, πήγαμε στο Εθνικό Πάρκο του Μπαργκουζίν, βόλτα στη Λίμνη Βαϊκάλη με δύο πλοία, είχαμε μεσημεριανό μέσα στο πλοίο. Επίσκεψη στα θερμά λουτρά Shake, όπου οι περισσότερες κοπέλες της ομάδας έκαναν μπάνιο στην Θέρμη και εν συνεχεία βούτηξαν στην παγωμένη Θάλασσα! Η λίμνη είναι τεράστιας έκτασης, πεντακάθαρη, το νερό της είναι πόσιμο!

Την επομένη φεύγουμε με μεγαλύτερα πλοία, μας δίνουν καμπίνες, πάμε στο Αρχιπέλαγος Ουσκάνι, τρώμε πρωινό και μεσημεριανό στο πλοίο, κάνουμε μια διαδρομή 5 ωρών ως το νησί που είναι υπό προστασία οι φώκιες, ένα μοναδικό είδος που ζει μόνο στην Βαϊκάλη. Παρά το κύμα και τον δυνατό αέρα, διακρίνουμε τα κεφάλια τους, διότι κάθε τόσο βγαίνουν στην επιφάνεια για να αναπνεύσουν, τις αποθανατίζουμε φωτογραφικώς. Στην συνέχεια, κατευθυνόμαστε προς την νήσο Όλχον (Olkhon), καταλύουμε στο ξενοδοχείο στο χωριό Khuzir, όπου κάναμε δύο διανυκτερεύσεις.

Την επομένη πάμε στο βόρειο τμήμα του νησιού. Συναντάμε εδώ ένα διαλυμένο στρατόπεδο εργασίας (Γκουλάγκ) –ένα από τα τρία που συναντήσαμε στο ταξίδι μας: ένα εδώ, ένα στο Βλαδιβοστόκ και ένα τρίτο στη νήσο Solovetsky, στη Βόρεια Θάλασσα. Εδώ το στρατόπεδο, παρήγαγε ψάρια. Λειτούργησε στις δεκαετίες του ’30 έως και του ’50 με Πολωνούς εξόριστους. Την τελευταία περίοδο λειτουργίας του από ανδρών, έγινε Γκουλάγκ γυναικών. Μια διαλυμένη ξύλινη εξέδρα με κατάληξη στη Λίμνη, δείχνει το σημείο φορτοεκφόρτωσης των ψαριών.

Υπάρχει νεκροταφείο Πολωνών στην αρχή του χωριού όπου βρίσκεται το Γκουλάγκ. Πολλοί Πολωνοί και Πολωνίδες έμειναν εδώ ως τώρα, μετά την διάλυση του στρατοπέδου, κάποιοι έκαναν οικογένειες εδώ. Μικτός πληθυσμός στο νησί: Μογγόλοι, Ρώσοι, εξόριστοι. Για παράδειγμα: ο σημερινός οδηγός του ενός τζιπ μας, είναι από μικτό γάμο: από πατέρα Τάταρο και μητέρα Πολωνίδα εξόριστη.

Επόμενο σημείο η κορυφή στην άκρη του νησιού της ετήσιας συνάντησης των Σαμάνων, με τα χαρακτηριστικά πολύχρωμα κορδελάκια να κρέμονται παντού. Ο δυνατός αέρας μας εμποδίζει, φτάνουμε με δυσκολία στο σημείο της ετήσιας συνάντησης των Σαμάνων από όλο τον Κόσμο. Έρχονται και Ινδιάνοι από την Αμερική!

Μετά την τετραήμερη περιήγηση στην τεράστια λίμνη Βαϊκάλη, παίρνουμε τον δρόμο διασχίζοντας το νησί προς την αντίθετη κατεύθυνση, νοτίως. Φεύγουμε με πλοίο και βανάκι προς λευκή/ ρώσικη Σιβηρία πάμε για το –πασίγνωστο από τον «Μιχαήλ Στρογγώφ» του Ιουλίου Βέρν- Ιρκούτσκ («Sibirian Paris»).

Τεριμπέρκα, σαν κινηματογραφικό σκηνικό

2. Στην ευρωπαϊκή Ρωσία:

Α.Τεριμπέρκα, σε απόσταση 160 χλμ. από το Μουρμάνσκ, τα τελευταία 42 χιλιόμετρα είναι χωματόδρομος, κάνουμε την απόσταση σε τρεισήμισι ώρες. Η Τεριμπέρκα βρίσκεται στην θάλασσα του Μπάρεντς, το σκηνικό εδώ είναι διαφορετικό, κινηματογραφικό θα έλεγα. Εδώ γυρίστηκε η ταινία «Λεβιάθαν», το σκηνικό με την φάλαινα όμως έχει αποσυρθεί ένα μόλις μήνα πριν, κρίμα… Ήλιος λαμπερός, μόλις βραδιάζει υγρασία. Το χωριό αποτελείτε από δύο οικισμούς, σύνολο κατοίκων 900. Παλιά είχε βιομηχανία και εμπορικό λιμάνι, η ανάπτυξη του Μουρνμάσκ, του οποίου το λιμάνι είναι μέσα σε φιορδ και δεν πιάνει πάγο ποτέ, οδήγησε αντίστοιχα σε μαρασμό το λιμάνι της Τεριμπέρκα. Έχει ερειπωμένα βιομηχανικά κτίρια, δημοτικό σχολείο εν λειτουργία, ένα μετα-βιομηχανικό «φουτουριστικό» πλάνο. Οι κάτοικοι του σήμερα είναι είτε ψαράδες είτε άνεργοι. Εκεί, στην θάλασσα του Μπάρεντς, τρώμε το βράδυ στο μοναδικό εστιατόριο του χωριού όλοι παρέα, σολομό και θαλασσινά, πίνουμε μπύρες. Σκεφτόμαστε πόσο τυχεροί είμαστε που φτάσαμε ως εδώ.

Β. Νόβγκοροντ, μία από τις τέσσερις πρωτεύουσες της Ρωσίας: Κίεβο, Αγία Πετρούπολη, Νόβγκοροντ, Μόσχα. Στην ευρωπαϊκή Ρωσία, γεωγραφικά μεταξύ Αγίας Πετρούπολης (Λένινγκραντ) και Μόσχας. Συναντάει κανείς εδώ έντονες επιρροές Βυζαντίου, αναφορές στις δύο δυναστείες των Τσάρων της Ρωσίας: των Ρούρικ, που έμεναν εδώ και των Ρωμανόφ. Μοναστήρια και ναοί 11^ου και 13^ου αιώνα. Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, στην λίμνη Βόλχοφ που εκβάλλει το ομώνυμο ποτάμι και άλλα 52 ποτάμια!, με εικόνες στην ελληνική γραφή (προφανώς). Η εκκλησία «Μεταμόρφωση Σωτήρος» , του 1374, έχει μέσα ‘έργα του ο Θεοφάνης ο Κρης, δάσκαλος του Ρουμπλιώφ. (τα έργα του οποίου είναι στη Μόσχα), ένα κομμάτι της διαβρωμένο από την υγρασία- οποία βρίσκεται υπό ανακαίνιση. Η επιβλητική εκκλησία Αγία Σοφία Εντός βρίσκονται τα λείψανα του Θεόδωρου, αδελφού του Αλέξανδρου Νιέφσκι. Υπάρχει εδώ θαυματουργός εικόνα της Παναγίας. Η συντριπτική πλειονότητα των εικόνων είναι στην ελληνική γλώσσα. Ένα κάστρο πλάι στο ποτάμι, που περιλαμβάνει Κρεμλίνο και άλλα μεγαλειώδη κτήρια. Ένα Ρωσο-βυζαντινό συναπάντημα.

Η Ρωσική Ομοσπονδία είναι μια τεράστια χώρα. Από όλες τις απόψεις. Πέραν του γεγονότος ότι είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα του πλανήτη, είναι επίσης μεγάλη πληθυσμιακά, από άποψη πλούτου, από φυσικό περιβάλλον, Πολιτισμό κ.λπ. Επιστρέφοντας από το ταξίδι, με κυνηγούσε η απορία πως είναι δυνατόν να προσπαθούν να περιορίσουν την συμμετοχή της στα τεκταινόμενα του πλανήτη…