Ο Ελληνας που δεν αλλάζει ποτέ

Του Νίκου Βατόπουλου

από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΕΝΤΜΟΝΤ ΑΜΠΟΥ
Η Ελλάδα του Οθωνα
μτφρ.: Αριστέα Κομνηνέλλη
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 442

Από τον βαθύ 19ο αιώνα μας έρχεται η «Σύγχρονος Ελλάς» του Εδμόνδου Αμπού. Αυτή η μαρτυρία του ευρυμαθούς και οξυδερκούς Γάλλου συγγραφέα και δημοσιογράφου είναι εκ πρώτης όψεως οι εντυπώσεις του από το «μικρόν βασίλειον» στη δεκαετία του 1850, εντυπώσεις που εν πολλοίς πίκραναν πολλούς Ελληνες της εποχής (αλλά και αργότερα) για τον απλούστατο λόγο ότι ο χαρακτήρας του Αμπού διακρίνεται για την ευθύτητα και τον ρεαλισμό του. Εδωσε, με άλλα λόγια, τη δική του ακτινογραφία του Ελληνα, της χώρας, της πρωτεύουσας, των θεσμών, της κοινωνίας, των εθίμων, του τρόπου ζωής. Αν και εξαίρει σε πολλά το πνεύμα ελευθερίας των Ελλήνων, εντούτοις, ο Αμπού βλέπει όλα όσα διαχρονικά συνοδεύουν τον «ελληνικό τρόπο».

Η Αθήνα το 1862 από τον Ελβετό φωτογράφο Gabriel de Rumine.

Η νέα έκδοση αυτών των περιηγητικών εντυπώσεων κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Αριστέας Κομνηνέλλη, πρόλογο του Τάκη Θεοδωρόπουλου και τίτλο «Η Ελλάδα του Οθωνα» (καθώς ένας τίτλος πιστός στον πρωτότυπο «Η σύγχρονη Ελλάδα» θα δημιουργούσε πιθανώς σύγχυση).

Ο Αμπού, ως απόγονος των περιηγητών του 18ου αιώνα αλλά και ως ένας Ευρωπαίος της εποχής του, έχει πνεύμα διψασμένο για γνώση. Μετά τη «Σύγχρονη Ελλάδα», το πασίγνωστο μυθιστόρημά του «Ο βασιλεύς των ορέων» (1857) είχε προκαλέσει την μήνιν πολλών Ελλήνων, καθώς ο ήρωας, ένας ληστής, έμελλε να διεκδικεί το υπουργείο Δικαιοσύνης. Το σατιρικό, σπινθηροβόλο, ειρωνικό και διεισδυτικό βλέμμα του Εδμόνδου Αμπού δεν ήταν κατανοητό, ούτε ευπρόσδεκτο. Λίγοι είδαν, τότε, τον «ανήσυχο» Γάλλο που κινήθηκε από πηγαίο ενδιαφέρον να «κατανοήσει».

Βρείτε τη σελίδα 69 στην «Ελλάδα του Οθωνα», και θα διαπιστώσετε τη διαχρονικότητα της κριτικής του Αμπού. Λέει ότι οι Ελληνες «τυφλώνονται κατά τρόπο περίεργο σχετικά με τη σπουδαιότητα της Ελλάδας. Κατά τη γνώμη τους όλα τα γεγονότα της Ευρώπης έχουν για επίκεντρο και σκοπό την Ελλάδα. Αν η Αγγλία κάνει διεθνή έκθεση, ο λόγος είναι για να προβληθούν τα προϊόντα της Ελλάδας. Αν η Γαλλία κάνει επανάσταση, ο λόγος είναι για να τροφοδοτήσει τις αθηναϊκές εφημερίδες με ενδιαφέροντα άρθρα (...). Ο Σηκουάνας και ο Τάμεσης είναι υπόγειοι παραπόταμοι του Ιλισού και του Κηφισού». Η ειρωνεία του «μισέλληνα» (για τους πολλούς Ελληνες) Αμπού δεν είναι μονομανής. Βλέπει πολλά θετικά, αλλά δεν εθελοτυφλεί.

Η Αθήνα το 1869 από τον Αμερικανό φωτογράφο William James Stillman.

Προερχόμενος από τη Γαλλία που ζει τα πρώτα πομπώδη χρόνια της Β΄ Γαλλικής Αυτοκρατορίας υπό τον Ναπολέοντα Γ΄, ο Αμπού έρχεται στη φτωχή Αθήνα του Οθωνα που είναι ακόμη περιορισμένη γύρω από την Ομόνοια και το Σύνταγμα. Για τα ευρωπαϊκά μέτρα, η ζωή στην Ελλάδα είναι πρωτόγονη αλλά σαφώς γοητευτική και εξωτική. Το πορτρέτο της Αθήνας όπως το δίνει ο Αμπού είναι πολύτιμο, διασκεδαστικό και με όλη την πρώτη ύλη για αυτογνωσία διαρκώς επίκαιρη.