Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

του Αντωνιου Β. Καπετάνιου

 Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος

         Ο κορμός της ελιάς αποτελεί εν εργαστήρι τέχνης, καθώς εκεί συντελείται μια φυσική καλλιτεχνική δημιουργία, που δίνει τα μοναδικά έργα τέχνης της ελιάς: τους υπέροχους κορμούς της, τους διαμορφωμένους θαρρείς από εμπνευσμένο γλύπτη, μα μολοντούτο αποτελούν προϊόν φυσικής δημιουργίας, αποτέλεσμα λειτουργίας της ίδιας της ελιάς. Δέστε πώς: 

         Ο κορμός της ελιάς περιλαμβάνει σχετικά ανεξάρτητα αγγειακά συστήματα, που συνδέουν τους βραχίονες με τις αντίστοιχες ρίζες. Γι’ αυτό και παρουσιάζει ασύμετρη ανάπτυξη προς διάφορες κατευθύνσεις, εξαρτώμενη από τον ταχύτερο ή βραδύτερο ρυθμό ανάπτυξης των διαφόρων βραχιόνων και των αντίστοιχων ριζών. Ο ρυθμός όμως αυτός επηρεάζεται τόσο από την έκθεση και υγιεινή κατάσταση του βραχίονα, όσο και από το δυναμικό θρέψης (νερό, στοιχεία), που εξασφαλίζει ο εδαφικός ορίζοντας των αντίστοιχων ριζών. Ο τύπος αυτός της ανάπτυξης οδηγεί τελικά στο σχηματισμό ενός κορμού στριφτού με αυλακώσεις κι ανώμαλο ανάγλυφο, που αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ελαιοδένδρων. Το ανάγλυφο αυτό, αρκετές φορές, παρουσιάζει μιαν ιδιαίτερη αισθητική σχηματίζοντας αλλόκοτες μορφές, που άλλοτε μοιάζουν με ανθρώπινα μέλη κι άλλοτε θυμίζουν θαυμάσια αφηρημένη τέχνη. Η ελιά, έτσι, διαμορφούμενη καλλιτεχνείται, γενόμενη η ίδια, βάσει των συνθηκών και των δυνατοτήτων της, τεχνίτης της, κατά το αυτοδημιούργητό της…

ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ελιά σφιχταγκαλιάζει την αρχαία κολώνα (Γόρτυνα Κρήτης 1960). Το στοιχείο της ζωής και της φύσης του Έλληνα, η ελιά, δεμένη με το στοιχείο του πολιτισμού του Έλληνα και της διασύνδεσής του με το παρελθόν του, το αρχαίο μνημείο. Μιαν ενότητα θεμελιακή, σύστολη και διαιώνια, που ο χρόνος δεν την κάμπτει, τουναντίον της δίδει βάθος και νόημα.

Σπηλαίωση

       Η κουφάλα της ελιάς (η “σπηλαίωση”, όπως λέγεται επιστημονικά), είναι αποτέλεσμα της φυσικής διεργασίας σήψης του κορμού, όταν πληγώσεις, σπασίματα κ.ά. εκκινούν διαδικασία σήψης του εσωτερικού νεκρού ξύλου του δένδρου, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μιαν αποκάλυψη της ψυχής του δένδρου, το οποίο, γυμνωμένο από την περιττή (τη νεκρή) μάζα του, αφήνεται με την ψυχή του ζωισμένο, και στήνεται ψυχωμένο. 

                 Το φαινόμενο των σπηλαιώσεων δεν επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη και παραγωγή του δένδρου, αφού αυτό, σκεφτόμενοι λυρικά, πάγει με την “ψυχή του”, όμως κυριολεκτικά τούτο συμβαίνει: ότι η ανάπτυξή του συνεχίζεται από τις νεότερες στοιβάδες κυττάρων, που βρίσκονται κάτω από τον φλοιό (το κάμβιο). Η ελιά συνεχίζει τη ζωή της έχοντας αφαιρέσει τα περιττά της (τη νεκρή της ύλη), μένοντας με τη λεπτή τού φλοιού, πούναι η ζωντανή της, το δυνάμενό της, η ψυχή της. Είναι, φανταστείτε, κείνο που απομένει στον καθένα όταν από τη ζωή του αφαιρέσει τα περιττά, όλα που τον βαραίνουν και τον κάμνουν δυστυχή, και μείνει με την ψυχή του να τον κινεί και να του δίνει νόημα και δύναμη ζωής, να του δίνει την αψηλοσύνη, τη ζωντάνια που δεν έβλεπε όντας χαμένος στα νεκρά, στ’ άχρηστα, που σκληρωτικά τον βάραιναν και ανεπίγνωστα τον καταπίεζαν…Η κουφάλα της ελιάς (η “σπηλαίωση”, όπως λέγεται επιστημονικά), είναι αποτέλεσμα της φυσικής διεργασίας σήψης του κορμού, όταν πληγώσεις, σπασίματα κ.ά. εκκινούν διαδικασία σήψης του εσωτερικού νεκρού ξύλου του δένδρου, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μιαν αποκάλυψη της ψυχής του δένδρου, το οποίο, γυμνωμένο από την περιττή (τη νεκρή) μάζα του, αφήνεται με την ψυχή του ζωισμένο, και στήνεται ψυχωμένο. 

        Το φαινόμενο των σπηλαιώσεων δεν επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη και παραγωγή του δένδρου, αφού αυτό, σκεφτόμενοι λυρικά, πάγει με την “ψυχή του”, όμως κυριολεκτικά τούτο συμβαίνει: ότι η ανάπτυξή του συνεχίζεται από τις νεότερες στοιβάδες κυττάρων, που βρίσκονται κάτω από τον φλοιό (το κάμβιο). Η ελιά συνεχίζει τη ζωή της έχοντας αφαιρέσει τα περιττά της (τη νεκρή της ύλη), μένοντας με τη λεπτή τού φλοιού, πούναι η ζωντανή της, το δυνάμενό της, η ψυχή της. Είναι, φανταστείτε, κείνο που απομένει στον καθένα όταν από τη ζωή του αφαιρέσει τα περιττά, όλα που τον βαραίνουν και τον κάμνουν δυστυχή, και μείνει με την ψυχή του να τον κινεί και να του δίνει νόημα και δύναμη ζωής, να του δίνει την αψηλοσύνη, τη ζωντάνια που δεν έβλεπε όντας χαμένος στα νεκρά, στ’ άχρηστα, που σκληρωτικά τον βάραιναν και ανεπίγνωστα τον καταπίεζαν…

ΟΙ ΜΥΚΟΡΡΙΖΕΣ ΤΩΝ ΕΛΑΙΟΔΕΝΡΩΝ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

        Οι μυκόρριζες είναι μύκητες του εδάφους που έχουν την ικανότητα ν’ αναπτύσσουν συμβιωτική κι αμοιβαία ωφέλιμη σχέση με τις ρίζες των περισσότερων φυτών. Κατά τη συμβίωση, το φυτό παρέχει υδατάνθρακες στο μύκητα και αυτός, μέσω του εκτεταμένου εδαφικού μυκηλίου, παρέχει στο φυτό θρεπτικά στοιχεία και ιδιαίτερα φώσφορο. Επίσης οι μυκόρριζες παρέχουν προστασία στα φυτά στις περιπτώσεις ξηρασίας, φτωχότητας του εδάφους ή αλατότητας αυτού. Η ύπαρξη μυκορριζών στα φυτά θεωρείται δείκτης φυσικότητας και ισόρροπης λειτουργίας στο φυσικό τους σύστημα. Γι’ αυτό και κατά βάσιν συναντώνται στα δασικά, τα λιβαδικά και τ’ αμμοθινικά οικοσυστήματα, όμως τις βρίσκουμε και στα γεωργικά, εκεί που η διατάραξη λόγω της καλλιέργειας δεν είναι ισχυρή και το αγροτικό σύστημα εμφανίζει ισόρροπη και μη δυναμική διαχείριση (επί δενδροκαλλιεργειών κατά βάσιν). Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν οι βιολογικές καλλιέργειες, αλλά κυρίως οι ελαιώνες, περισσότερο οι παλιοί ή αυτοί που επιβιώνουν σε συνθήκες οριακής γονιμότητας, μ’ ελάχιστες έως καθόλου εδαφικές εισροές για δεκαετίες -θυμούμαι τον πατέρα που στον ορεινό επικλινή ελαιώνα μας μούδειχνε την “απράδα” (όπως αποκαλούσε τη μυκόρριζα) της ρίζας της ελιάς, όταν φορές βάθαινε ο κασμάς και το τσαπί στη διαμόρφωση του αύλακα (της βαθμίδας) για τη συγκέντρωση σε αυτόν που βρόχινου νερού, για το πότισμα φυσικώς του δένδρου, θεωρώντας την ως καλό για το δένδρο.

           
Είναι το λοιπόν οι παραδοσιακοί ελληνικοί ελαιώνες, οι καταφρονημένοι για την οριακότητα και τη μη παραγωγικότητά τους, φυσικά συστήματα που έχουν τα χαρακτηριστικά και τα στοιχεία που τους δηλοποιούν ως τέτοια, καθώς και τις λειτουργίες αυτών. Οι “αφανείς” μυκόρριζές τους τούς δηλοποιούν φυσικώς, όμως η γενικότερη παρουσία τους στην ελληνική ύπαιθρο, δικαίως προσδίδει σε αυτούς το χαρακτηρισμό “δάσος ελαιών”, καθώς αλλιώς δε θα ημπορούσε ν’ αποδοθεί η φυσικότητα των συστημάτων του δένδρου του Έλληνα, της ελιάς, του δένδρου που αυτός φύτεψε και δημιούργησε την υπαίθρια φύση του…

ΠΗΓΗ  ΠΕΕΓΕΠ