Ένα φόρουμ για το ταξίδι

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Χθες το βράδι πήρα μέρος σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στον Ελεύθερο κοινωνικό χώρο Αλιμούρα με θέμα «Για μια κριτική στον σύγχρονο τουρισμό». Αφορμή ήταν η έκδοση του τέταρτου τεύχους του περιοδικού Kaboom, το οποίο φιλοξενεί και σχετικό αφιέρωμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του κινήματος στην πόλη, που επιχειρείται μια συζήτηση για την ουσία του τουρισμού κεντραρισμένη στη βασική διάκριση μεταξύ ταξιδιώτη και τουρίστα. Στα πλαίσια του Κοινωνικού Φόρουμ Ιωαννίνων είχαμε επιχειρήσει τη δεκαετία του 2000 να ανοίξουμε το θέμα, έχω διασώσει μάλιστα το κείμενό μου, που φιλοδοξούσε να έχει χαρακτήρα εισήγησης. Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι μερικά χρόνια αργότερα επιχειρήσαμε και έμπρακτα μια «εναλλακτική» εκδρομή στη γειτονική Αλβανία, στο Βουθρωτό και το Αργυρόκαστρο. Όσο κι' αν μια δεκαετία μνημονίων έχει περιορίσει δραματικά τη δυνατότητα των περισσοτέρων να ταξιδεύουμε, θεωρώ ότι το κείμενο εκείνο διατηρεί την επικαιρότητά του και το δημοσιεύω αυτούσιο.

  --- 

Γνωρίζω κάποιους ανθρώπους σ’ αυτή την πόλη, που συμμερίζονται την αγάπη μου για τα ταξίδια. Με εξαίρεση όμως ορισμένες πολύ ειδικές μορφές διοργάνωσης «ταξιδιών» (λ.χ. οι εκδρομές του ορειβατικού συλλόγου) ή κάποιες ιδιωτικές συζητήσεις, η οποιαδήποτε συζήτηση και κυρίως η οποιαδήποτε πρακτική οργανωμένου ταξιδιού χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των τουριστικών πρακτορείων, την εμπορευματοποίηση της ταξιδιωτικής εμπειρίας και την τυποποίησή της στα χαμηλότερα δυνατά ποιοτικά επίπεδα.

Η βιομηχανία της τουριστικής αναψυχής ανήκει στις λεγόμενες βιομηχανίες του ελεύθερου χρόνου. Ο ελεύθερος χρόνος, αν και στις μέρες μας υπάρχει σε ιστορικά πρωτοφανείς ποσότητες για όλους και για τα λαϊκά στρώματα, εντούτοις στραγγαλίζεται από τα νεοφιλελεύθερα προτάγματα του ανταγωνισμού, θυσιάζεται στο βωμό της «επιτυχίας» και των δημοσίων σχέσεων και διαστρέφεται από τον καταναλωτισμό. Παρ’ όλα αυτά θεωρώ ότι η διαχείριση και η ανάκτηση του ελεύθερου χρόνου είναι πεδίο πάλης για την κοινωνική αλλαγή και μάλιστα με όρους συγκριτικά καλύτερους από οποιοδήποτε άλλο μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης.

Επιστρέφοντας ξανά στο ταξίδι, οι ομάδες και τα άτομα, που, περισσότερο ή λιγότερο, απαγκιστρώνονται από τα κυρίαρχα πρότυπα αναψυχής, επιβάλλεται να μην περιοριστούν σ’ ένα περιθωριακό ρόλο «πρότυπου ταξιδευτή» αλλά να λειτουργήσουν παιδευτικά, να παρέμβουν δηλ. πολιτικά ενάντια στο σημερινό σύστημα αναψυχής, την μετατροπή των πολιτών σε καταναλωτές και την αδιαφορία για τα (οποιαδήποτε) κοινά. Με επίγνωση ότι η αλλαγή των τουριστικών στερεοτύπων από μόνη της δεν σημαίνει άρνηση της εμπορευματοποίησης - αντίθετα πολλές φορές οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι απλώς η εμπροσθοφυλακή του μαζικού τουριστικού ρεύματος -, εντούτοις μπορεί να συμβάλει στην πολιτιστική ανάταση και στην αυτοκριτική στάση των υποψήφιων ταξιδιωτών. Θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμη τη διαμόρφωση στην πόλη μας ενός δημόσιου χώρου ανταλλαγής απόψεων και οργάνωσης προτάσεων για το ταξίδι, που ίσως να αποτελέσει μια εναλλακτική επιλογή και διέξοδο για, περισσότερους από όσους αυτή τη στιγμή φανταζόμαστε, ανθρώπους.

Ορισμένοι κοινοί τόποι της συνεύρεσης αυτής θα μπορούσαν να είναι :

- η θεώρηση του ταξιδιού ως ουσιαστικής επαφής με τις κοινωνίες υποδοχής (λ.χ. με τη βίωση του καθημερινού τους ρυθμού, με τη χρήση των δημόσιων μέσων συγκοινωνίας κλπ.) αντί του ενσταβλισμού σε τουριστικά γκέτο και της απομόνωσης στο μικρόκοσμο ενός γκρουπ

- η κριτική της επιλογής ταξίδι «για λόγους κύρους», με στόχο δηλ. την κοινωνική επίδειξη στον χώρο μόνιμης παραμονής, με αντίτιμο πολλές φορές την πλήξη. Στην περίπτωση αυτή θεωρώ προτιμότερη επιλογή τη μηδενική, δηλ. την αποφυγή του ταξιδιού

- η συμβολή στην αυτοκριτική στάση του υποψήφιου τουρίστα και στη συνειδητοποίηση των ευθυνών του απέναντι στις κοινωνίες υποδοχής

- ο συνδυασμός οργανωμένου και αυθόρμητου στοιχείου στην ταξιδιωτική εμπειρία 

Η θεματολογία και τα πεδία δραστηριοποίησης θα μπορούσαν να είναι εξίσου πολλά :

- η παρουσίαση εμπειριών και φωτογραφιών από συγκεκριμένα ταξίδια, η ανταλλαγή πληροφοριών, η παρουσίαση βιβλίων κλπ.

- η διοργάνωση ταξιδιών με τους δικούς μας όρους

- η διοργάνωση εκδηλώσεων με θέματα το ταξίδι, την τουριστική βιομηχανία, την αναζήτηση του «άλλου» τουρισμού κλπ.

- η συζήτηση για τη μορφή και το μέλλον του ταξιδιού στην περιοχή της Ηπείρου, η κριτική του κυρίαρχου μοντέλου τουριστικής (και οικονομικής) ανάπτυξης και η προώθηση των ήπιων και εναλλακτικών μορφών.