Ο Εθνικός Κήπος

της Σταυρούλας Κατσογιάννη

Ο κήπος αναμφίβολα δεν αποτελεί απλώς ένα ιστορικό τόπο αλλά ένα ιστορικό κήπο για την πόλη της Αθήνας, έναν ιστορικό κήπο που συνεχίζει να εξελίσσεται να αλλάζει και να παραλλάσσεται στο χρόνο με τους δικούς του ρυθμούς που κινούνται με διαφορετική ταχύτητα από τους ρυθμούς που αναπτύσσεται η πόλη γύρω του.
Την εξέλιξη του κήπου μπορείς να την αναζητήσεις μέσα στην συλλογική μνήμη των κατοίκων της πόλης, ξετυλίγοντας το μίτο της Αμαλίας, του Σμιτ, του Παπαθεοδώρου, του Ταμβάκη και όλων των ανθρώπων που εργάστηκαν και εργάζονται για την βιωσιμότητά του. Ξέρετε είναι πολύ σημαντικό στοιχείο η διαδοχή και η συνέχεια στη διαχείριση αυτού του τόπου η οποία βεβαίως θα πρέπει να μπολιάζεται με τη συνεχή εκπαίδευση και αναζήτηση της επιστημονικής γνώσης.
Ένας τέτοιος ιστορικός κήπος όμως, σαν ζωντανός οργανισμός βρίσκεται εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης, στη φθορά του χρόνου, αλλά και τις βουλές των ανθρώπων. Μέσα στο πέρασμα των χρόνων δεν είναι εύκολο να διατηρήσει αναλλοίωτη την ποιότητα του.
Η μετατροπή του σε δημόσιο κήπο, η έλλειψη κηποτεχνικής παιδείας στην Ελλάδα τους προηγούμενους αιώνες, η αυτούσια εισαγωγή ιδεών από χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η δυσκολία εύρεσης υλικών, η μικρή διαθεσιμότητα φυτικού υλικού, σε αρκετές περιπτώσεις οδήγησε στην αλλοίωση πολύτιμων χαρακτηριστικών, με μικρές άστοχες και αταίριαστες παρεμβάσεις, κλπ

Ο κήπος σήμερα έχει ανάγκη ένα σχέδιο για την αποκατάσταση και διαχείρισή του, ένα σχέδιο που θα διαφυλάττει την φυσική ακεραιότητά του, την ιστορική και πολιτιστική του συνέχεια, απαραίτητη για την εκπαίδευση και αναψυχή των μελλοντικών γενεών. Πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν υπάρχουν ιδιοκτήτες σε τούτο τον τόπο, απλά καλούμαστε να τον διαχειριστούμε και να τον παραδώσουμε ακέραιο στις μελλοντικές γενιές.
Το ζήτημα της αποκατάστασης και της διαχείρισης του κήπου είναι πολύπλοκο γιατί όπως αναφέρει και ο Κων/νος Μπίρης Είναι πολύ δύσκολο και ευαίσθητο θέμα η σύλληψη ενός τέτοιου κήπου «Παιχνίδι φυλλωσιάς και ουρανού, παιχνίδι σκηνογραφικής φυγής και εναλλαγής επιπέδων, παιχνίδι αρμονίας φώτων και σκιάς. Μια τέτοια σύνθεση δε βγαίνει από το βασάνισμα του σχεδίου, γιατί μπορεί να προκύψει μια σύνθεση καχεκτική ή μια ζούγκλα»

1. Για αυτόν ακριβώς το λόγο η σύνταξη μια τέτοιας μελέτης είναι μελέτη πεδίου, προυποθέτει έρευνα και καταγραφή του χώρου μέτρο το μέτρο, παρτέρι το παρτέρι, σπιθαμή προς σπιθαμή. Υποχρέωση των μελετητών θα είναι να εκτιμηθούν και να εφαρμοσθούν όσες εκ των προτάσεων έχουν γίνει από προγενέστερες μελέτες ( Μελέτη ΕΜΠ , Διαχειριστική Μελέτη Διευθύνσεως Πρασίνου Δ.Α. κλπ) οι οποίες χαρακτηρίζονται αναγκαίες και ουσιώδεις και η εφαρμογή των οποίων συνάδει με το πνεύμα και την ιστορική σημασία του Ε.Κ. .

Πως καταστρώνεται όμως ένα σχέδιο αποκατάστασης και διαχείρισης ενός ιστορικού κήπου; Πρώτα από όλα θα πρέπει να μελετηθεί και να καταγραφεί η αρχική διαμόρφωση του κήπου, η ιστορική εξέλιξη του, τα ειδικά χαρακτηριστικά του, η υπάρχουσα κατάσταση, να αξιολογηθούν οι υπάρχουσες παρεμβάσεις σε βάθος παρελθόντος χρόνου και να απαντηθεί πρώτα από όλα το ερώτημα
1.πόσο πίσω στην αρχική του σύλληψη μας επιτρέπει η εξέλιξή του να φτάσουμε. Θα πρέπει να αναζητηθούν πληροφορίες μέσα από φωτογραφίες, ημερολόγια, πίνακες ζωγραφικής, λογοτεχνία, σχέδια, αρχεία, επιστολές, χάρτες, ανθρώπους που γνωρίζουν, άρθρα περιοδικών, καταλόγους φυτών κλπ.

2.Καταγραφή και αξιολόγηση του τοπίου, όπου θα εκτιμηθούν πέρα από τα οπτικά στοιχεία του τοπίου και τα αντίστοιχα άυλα ήτοι τα σχήματα , οι ήχοι, τα επίπεδα, το βάθος , η κίνηση, οι αντανακλάσεις, οι σκιές κλπ., είναι πολύ σημαντικό οι μελετητές να εισπράξουν τη γοητεία του κήπου μέσα από τις αισθήσεις τους και ΝΑ ΜΗΝ ΣΤΑΘΟΥΝ στο χαρτί της τοπογραφικής αποτύπωσης του κήπου.

Και για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα
Θα πρέπει να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως
ΘΑ πρέπει να επαναφέρουμε στοιχεία που χάθηκαν πχ των λαβύρινθων,
Θα πρέπει να διατηρήσουμε νεωτεριστικά στοιχεία πχ μπορντούρων ψαλιδισμένων θάμνων,
Θα πρέπει να διατηρηθεί ή όχι ό Ζωολογικός κήπος;
Θα πρέπει να διορθωθούν άστοχες παρεμβάσεις όπως τούτη εδώ, το μικρό κυκλικό παρτέρι που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την είσοδο του μερικώς υποβαθμισμένου χώρου όπου έχει τοποθετηθεί η επιτύμβια επιγραφή του Αδριάνειου υδραγωγείου
Η επαναφορά των αυτοτελών παρτεριών με ξινά, σε κατάλληλες συνθήκες ηλιασμού
Τα ερωτήματα είναι πολλά και θα πρέπει να αναζητηθούν και να μελετηθούν οι απαντήσεις.
3. Προχωράμε στη μελέτη διαχείρισης. Η υπηρεσία πρασίνου του δήμου έχει συντάξει διαχειριστική μελέτη για τον κήπο, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει πραγματικό εργαλείο για τον κήπο αν περιλαμβάνει γενικές αρχές με σαφείς κατευθυντήριες γραμμές αλλά και λεπτομερείς πρακτικές διαχείρισης οι οποίες βέβαια θα πρέπει να εμπλουτίζονται συνεχώς με νέα στοιχεία. Επιμένω στο λεπτομερείς πρακτικές διαχείρισης, θα πρέπει να περιλαμβάνει αναλυτικά από το πώς διαχειρίζομαι τη σήψη του ξύλου σε ένα δέντρο, την εποχιακή εναλλαγή των ανθέων στους ανθώνες, μέχρι την περιγραφή τρόπων εμπλουτισμού του εδαφικού υποστ΄ρωματος, διαχείριση κλαδεμάτων, αναλυτική περιγραφή τρόπου άρδευσης, τρόποι εφαρμογής φυτουγειονομικών σκευασμάτων, τρόπους βελτίωσης της διάστρωσης των μονοπατιών, λειτουργία φωτιστικών, καθαριότητας, συντήρησης αρχαιοτήτων, πχ πως σκουπίζω και καθαρίζω το ρωμαικό ψηφιδωτό, σε πόσα εκατοστά απόσταση κάνω ριζοτομή στο χλοοτάπητα πριν το μεταλλικό κικλίδωμα στο παρτέρι του ηλιακού ρολογιού; κλπ κλπ

Εργαλείο διαχείρισης του φυτικού υλικού θα είναι η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων όπου θα καταγράψει κάθε φυτό, τοποθεσία, ονομασία, μορφολογικά χαρακτηριστικά, φυσιολογικά χαρακτηριστικά, ηλικία, υγειονομική κατάσταση, επεμβάσεις που έχει δεχτεί κλπ. Έχει γίνει μια αρχή από το ερευνητικό πρόγραμμα που επιμελήθηκε ο κ. Κασσιός με την κ. Μουγιάκου Ελένη, όμως δεν προχώρησε. Βέβαια θα πρέπει να μελετηθεί η σύσταση και η δομή του εδάφους, είναι φανερό ότι υπάρχουν προβλήματα, φτωχού εδαφικού υποστρώματος με κακή στράγγιση, συγκέντρωση αλάτων, να επανεξεταστούν οι μέθοδοι άρδευσης πχ η κατάκλιση δεν μπορεί να εφαρμοστεί παντού, εκεί που εφαρμόζετε υπάρχουν προβλήματα; Τα προβλήματα αυτά δημιουργούνται από τον τρόπο, τη διάρκεια;

Ιδιαίτερη μνεία απαιτείται για την διαχείριση της μόνιμης φυσικής πανίδας του Ε.Κ. ( διαβίωση, διατροφή , επισκεψιμότητα κλπ)

Η μελέτη διαχείρισης δεν θα αναφέρεται μόνο στο φυτικό υλικό, αλλά θα συμπεριλαμβάνεται και η διαχείριση άγριας ζωής, των σκληρών υλικών, των τοπόσημων του κήπου, του εξοπλισμού, των υδάτινων στοιχείων, της άρδευσης, της συντήρησης των μονοπατιών κλπ.
Πιο αναλυτικά θα προβλέπει
1. Βελτίωση των όρων διαχειρίσεως της πάσης φύσεως ελεύθερης και συντηρούμενης ορνιθοπανίδος ( ταΐστρες κλπ) με εφαρμογή της νομοθεσίας περί ζωοανθρωπονόσων ( νόσος των πτηνών κλπ).
4. Διαφύλαξη και ανάδειξη των αρχαιοτήτων και ιδιαίτερα της λειτουργίας του Πεισιστρατείου υδραγωγείου ως και των διαφόρων μαρμάρινων προτομών που ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΥΝΤΗΡΗΘΗΚΑΝ κλπ.
Παράδειγμα το αυθεντικό κάθισμα της Αμαλίας πάνω στο βράχο δεν θαα πρέπει να συντηρηθεί;
5. Αποκατάσταση και συντήρηση των οικοδομικών στοιχείων πάσης φύσεως ( υλικά επιστρώσεως δρόμων, κτίρια, πέργκολες, κρήνες , λίμνες, καθίσματα, παγκάκια, μαρμάρινος τοίχος και κάγκελα περιφράξεως κλπ). Η υποστήριξη αυτής της προσπάθειας πρέπει να αναληφθεί από ομάδα εξειδικευμένων αρχιτεκτόνων ειδικών επί τούτο και σε στενή συνεργασία με την Διεύθυνση του Ε.Κ. Η ίδια αντιμετώπιση απαιτείται και για την αποκατάσταση και σωστή λειτουργία των υπαρχόντων κτιρίων ιστορικής αρχιτεκτονικής αξίας ( Παιδική βιβλιοθήκη, Βοτανικό Μουσείο κλπ). Επιτακτική ανάγκη τα αποκαθιστάμενα στοιχεία να είναι σύμφωνα με την αρχικό σχεδιασμό, τα υλικά και την κατασκευή τους . Είναι συζητήσιμες κάποιες ειδικές εφαρμογές που αποδεδειγμένα θα βελτιώσουν την λειτουργική και οικολογική μορφή του Ε.Κ. αλλά κατόπιν αυστηρής αξιολογήσεως που θα συνάδουν απολύτως με αυτήν και βάσει προτύπων άλλων ιστορικών κήπων και τόπων.
6. Ανανέωση, οργάνωση και βελτίωση της Παιδικής Χαράς με ασφαλή πρότυπα και στοιχεία που θα εκπαιδεύουν δια της αναψυχής και θα έχουν πηγή εμπνεύσεως το φυσικό περιβάλλον του κήπου γιατί όχι η εφαρμογή μιας natural playground
7. Σύνταξη σχεδίων αποκατάστασης και αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης αλλά και των αναμενομένων κλιματικών αλλαγών. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη αισθητές σε πολλούς ιστορικούς κήπους, από τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα, αλλαγές της θερμοκρασίας και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα.
8. Βελτίωση και οργάνωση της υποδοχής των επισκεπτών (ενιαία μορφή πινακίδων σηματοδότησης, λειτουργία καφενείου με προδιαγραφές, πινακίδες αναγνωρίσεως φυτών κλπ).
9. Μελέτη και πρόβλεψη υποδομών για επισκέπτες με ειδικά κινητικά προβλήματα ή προβλήματα οράσεως κλπ.
10. Οργάνωση προτύπου φυτωρίου συλλογής φυτών από την χλωρίδα του Ε.Κ. υψηλού επιπέδου προδιαγραφών και αποκλειστικά για τις άμεσες εκπαιδευτικές ανάγκες του Ε.Κ. .
11. Συνεχής βελτίωση, ανανέωση και εμπλουτισμός του μηχανολογικού εξοπλισμού.
ΑΛΛΑΓΗ
12. Συμπλήρωση και βελτίωση των κανόνων χρήσεων του Ε.Κ. με την σύνταξη εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας .
13. Πλήρης και άμεση απελευθέρωση των επιγείων χώρων που έχουν καταληφθεί από την Βουλή και την Προεδρική Φρουρά ώστε να επανακτηθεί η αρχική συνολική έκταση του Ε.Κ. αλλά και παράλληλα να ληφθεί ειδική μέριμνα για την συνεχή παρακολούθηση των υπογείων κατασκευών ( ΔΕΗ. ΜΕΤΡΟ ) και την τυχόν ανασταλτική επίδραση που ασκούν στην ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των φυτών.
Η πιστοποίηση και διαχείριση ιστορικών κήπων και πάρκων παγκόσμια έχει προχωρήσει σε σημείο ΄όπου πχ Στην Αγγλία έχει συσταθεί Το Μητρώο των ιστορικών Πάρκων και κήπων ειδικού ιστορικού ενδιαφέροντος με καταγεγραμμένα 1600 παρκα και κηπους
Το Πεκίνο είναι η πρωτεύουσα με το μεγαλύτερο αριθμό αιωνόβιων δέντρων στον κόσμο. Επί του παρόντος, υπάρχουν 22.637 αρχαία δέντρα από 29 είδη, εκ των οποίων 3.804 είναι πάνω από 300 ετών.
Στην Ελλάδα που πλήττεται πρώτα από όλα πολιτιστικά και όχι μόνο οικονομικά, υπάρχουν υποδομές, υπάρχει τεχνογνωσία, υπάρχει επιστημονικό υπόβαθρο για να αντιμετωπιστούν και να διασωθούν οι ιστορικοί κήποι αρκεί να αντιληφθούμε τη σημασία τους, να τους σεβαστούμε και να υπάρξει πολιτική βούληση".