Περί καταθλίψεως και άλλων... δαιμονίων

Του Μανώλη  Μυλωνάκη*

Από την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Κατάθλιψη τιτλοφορήθηκε η ψυχική διαταραχή του αυτόχειρα και ανθρωποκτόνου συγκυβερνήτη. Η αποδημία του ματαίωσε οριστικά το ενδεχόμενο μιας ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης και άφησε την ευθύνη της διάγνωσης στους ψυχιάτρους που είχαν ασχοληθεί με τα προβλήματά του στο παρελθόν. Η σιωπή τους μέχρι σήμερα αποδόθηκε στο ιατρικό απόρρητο.

Οι γραμμές αυτές θα επιχειρήσουν τη διατύπωση μιας έντονης απορίας για την αστραπιαία, αβασάνιστη και ατεκμηρίωτη διάγνωση που κυριάρχησε.

Μέχρι την τραγωδία του Airbus στις Αλπεις η κατάθλιψη ήταν μια συμπαθής αν όχι η συμπαθέστερη ψυχική νόσος. Η παραμικρότερη δυσθυμία κολακευόταν να λέγεται κατάθλιψη. Συγγενείς και φίλοι λαχταρούσαν η σχιζοφρένεια ή η άνοια των αγαπημένων τους να αποδειχθεί τελικά κατάθλιψη. Οι διαγνώσεις στις ηλεκτρονικές συνταγές στην πατρίδα μας, ενώ αποκρύπτουν τη σχιζοφρένεια πίσω από κωδικό, αναγράφουν την κατάθλιψη φαρδιά-πλατιά με το όνομά της.

Τι είναι επιτέλους η κατάθλιψη; Μια διαταραχή της βιοχημείας του εγκεφάλου, που άλλοτε ανακύπτει από ειδικές τοπικές ανεπάρκειες και άλλοτε πυροδοτείται από ιστορίες της ζωής. H τυπική μορφή της, όταν έχει ικανό βάθος, εκδηλώνεται με:

Άγχος ανυπόφορο, ιδίως μέχρι το μεσημέρι και έως τότε καθήλωση στο κρεβάτι.

Εξαφάνιση του κεφιού.

Εγκατάλειψη των προσωπικών πηγών χαράς.

Ιδέες αναξιότητας, άδικες.

Ιδέες ενοχής, ανυπόστατες.

Σε καταθλίψεις μεγάλου βάθους ανακύπτει και διάθεση αυτοκτονίας που, εάν ο καταθλιπτικός μείνει χωρίς προστασία και θεραπεία, χειραγωγεί στο εγχείρημα. Ο άρρωστος βλέπει την αυτοκτονία σαν δίκαιη τιμωρία των αμαρτημάτων του και θύρα διαφυγής από την κόλαση που βιώνει. Σε σπάνιες περιπτώσεις συμπαρασύρει στον θάνατο και άτομο ή άτομα που αγαπά, γιατί προβάλλει πάνω του ή πάνω τους τη δική του ψυχική μαυρίλα και πιστεύει ακράδαντα ότι, αν αποχαιρετήσουν τη ζωή, λυτρώνονται από τα μαρτύρια. Είναι η περίπτωση της μάνας που πάσχει από επιλόχεια κατάθλιψη και ρίχνεται στο κενό, αγκαλιά με το μωρό της.

Να επανέλθομε όμως στον μοιραίο συγκυβερνήτη και στα ευρήματα που μετουσιώθηκαν σε πειστήρια της κατάθλιψής του. Ποια είναι τα ευρήματα;

Η ψυχοθεραπεία, είπαν. Η ψυχοθεραπεία φέρεται να μονοπωλείται από την κατάθλιψη. Δεν είναι μόνον υπερβολικό. Είναι αδιανόητο.

Η προσωρινή διακοπή της εκπαίδευσης, είπαν. Δηλαδή η μόνη -απ' όλες τις ψυχικές ασθένειες- που διακόπτει προσωρινά μια εκπαίδευση είναι η κατάθλιψη. Αν είναι δυνατόν.

Τα ψυχοφάρμακα, είπαν. Ομως στα ψυχοφάρμακα που βρέθηκαν, δεν υπήρχαν αντικαταθλιπτικά. Υπήρχαν, αντιθέτως, νευροληπτικά, δηλαδή αντιψυχωσικά…

Η σχισμένη ιατρική γνωμάτευση για χορήγηση αναρρωτικής άδειας, είπαν. Κάθε γνωμάτευση αναφέρει τη διαπίστωση μιας παθολογίας και ασφαλώς την τιτλοφορεί. Η αιτιολόγηση της γνωμάτευσης δεν ανακοινώθηκε.

Ο πληθυσμός των αυτοχείρων, ωστόσο, έχει πέρα από την κατάθλιψη έναν ακόμη μεγάλο τροφοδότη. Τη σχιζοφρένεια. Γνωρίζουμε μάλιστα ότι ο ένας στους τρεις σχιζοφρενείς πραγματοποιεί μία τουλάχιστον απόπειρα αυτοκτονίας στη ζωή του. Με την ευκαιρία, να πούμε ότι στην Ελλάδα αυτής της εποχής, η οικονομική κρίση δημιούργησε τον τρίτο μεγάλο τροφοδότη της αυτοκτονίας, αλλά αυτός βρίσκεται εκτός του σημερινού θέματος.

Οση εντύπωση προκαλεί η απουσία κάθε επιφύλαξης για τη διάγνωση της κατάθλιψης στον Αντρέας Λούμπιτς, άλλη τόση εντύπωση προκαλεί η απουσία κάθε προβληματισμού για το ενδεχόμενο να έπασχε από παρανοϊκή σχιζοφρένεια.

Αυτή ειδικά η μορφή της σοβαρότερης και πολυμορφότερης ψυχικής νόσου εμφανίζεται συνήθως αργά, δηλαδή μετά το 25ο έτος της ηλικίας και το άτομο μπορεί να έχει προλάβει να τελειώσει ακόμη και τις βασικές πανεπιστημιακές σπουδές ή να έχει κάνει τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα. Η διαδρομή του Αντρέας Λούμπιτς, ο οποίος περάτωσε τον βίο του στην ηλικία των 28 ετών, αφού έφτασε στο επίπεδο του συγκυβερνήτη, δεν είναι ασύμβατη με την πτυχή αυτή της παρανοϊκής σχιζοφρένειας.

Ο παρανοϊκός σχιζοφρενής κυριαρχείται από ανυπόστατα. Πιστεύει, τις περισσότερες φορές, ότι τον ελέγχουν ή ότι τον παρακολουθούν ή ότι συνωμοτούν εναντίον του ή ή…

Εχει ψευδαισθήσεις, κατά κανόνα ακουστικές. Με απλά λόγια «ακούει» φωνές που τον σχολιάζουν, τον απειλούν, τον βρίζουν…

Η συμπεριφορά του, που δείχνει κάποτε αλλόκοτη, εκφράζει τις αντιδράσεις του «στα όσα υφίσταται».

Η αυτοκτονία είναι η πιο πιθανή από τις σοβαρές ενδεχόμενες αντιδράσεις.

Μια αναίτια -στη συνείδηση των άλλων- επίθεση, μια αντικειμενικά απρόκλητη ανθρωποκτονία ή μια ομαδική ανθρωποκτονία αντιπροσωπεύουν για τον παρανοϊκό την «αυτονόητη άμυνα» ή την «οφειλόμενη απάντηση».

Ο παρανοϊκός σπάνια πηγαίνει μόνος του στον γιατρό και μόνον όταν χρειάζεται ερμηνείες για την «απαράδεκτη συμπεριφορά» των άλλων. Αντιδρά έντονα σε κάθε προσπάθεια να πεισθεί ότι όσα του συμβαίνουν οφείλονται σε δική του ασθένεια και δεν δέχεται με τίποτα να πάρει φάρμακα.

Τελευταία επιστροφή στον συγκυβερνήτη:

Η ανταπόκρισή του στα υπηρεσιακά ωράρια δεν έχει αμφισβητηθεί. Η ικανότητά του να μεταβαίνει τις πρωινές ώρες από το κρεβάτι του στο πιλοτήριο με άψογη υπηρεσιακή αμφίεση είναι αρκετή για να πληγεί το κύρος της κατάθλιψης που του αποδόθηκε.

*ψυχίατρος