Πάνος Καραγιώργος: «Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στην Ελλάδα»
Μετά την Αγία Γραφή και τον Θερβάντες, ο Σαίξπηρ είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος συγγραφέας του κόσμου. Τα έργα του κυκλοφορούν σε 100 γλώσσες. Και δεν επιτρέπεται να υπάρχει σπίτι στην Αγγλία που να μην έχει έναν Σαίξπηρ στη βιβλιοθήκη του.
Με έναν τέτοιο πρόλογο, ο συγγραφέας Πάνος Καραγιώργος μπαίνει στο θέμα του βιβλίου Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στην Ελλάδα – και ας μη νομίσει κανείς πως ο Άγγλος βάρδος ταξίδεψε ποτέ στη χώρα μας ή διάβασε Έλληνες συγγραφείς. Ήξερε λίγα λατινικά και λιγότερα ελληνικά αλλά τα κατάφερε, παρότι αυτοδίδακτος και στα νιάτα του υποτιμημένος, να κερδίσει την αιωνιότητα. Ο τίτλος του βιβλίου προκύπτει, βεβαίως, από το πόσο μεταφράστηκε στην Ελλάδα και πόσο συχνά ανέβηκαν τα έργα του στα ελληνικά θέατρα.
Τα μέρη του πονήματος: Πρόλογος. Μέρος Πρώτο: Ο βίος και το έργο του Σαίξπηρ, Τα σονέτα του Σαίξπηρ, Ένα απόκρυφο έργο του, η πρώτη έκδοση το 1623, η κριτική για τα έργα του, οι μεταφράσεις και επιδράσεις του Σαίξπηρ στην Ελλάδα. Μέρος Δεύτερο: Ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα: η πρώτη μετάφραση στα ελληνικά. Η παρουσία του στην ελληνική λογοτεχνία, στη σκηνή, Τρικυμία, Άμλετ, Ο έμπορος της Βενετίας, Μάκβεθ, Οθέλλος, Άλλα αντ’ άλλων, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Ελληνικές μελέτες, Βιβλιογραφία ελληνικών μελετών. Μέρος Τρίτο: Αθάνατα λόγια του Σαίξπηρ, Wilhelm Wagner, Ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα (1877) και August Boltz, Ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα (1883). Βιβλιογραφία και ευρετήρια.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σαίξπηρ πηγάζουν από την ημερομηνία βάφτισης, τα δημόσια έγγραφα, γάμου, δικαστηρίων, λογαριασμών που πληρώθηκαν από τη βασίλισσα Ελισάβετ και μετά τον βασιλιά Ιάκωβο Α’. Μετά τον θάνατό του βρέθηκε η Διαθήκη του με την ιδιόχειρη υπογραφή του (1747), καθώς και η άδεια γάμου του (1836). Θεωρίες για το αν ο Σαίξπηρ έγραψε τα έργα του ή μήπως κάποιος άλλος δεν έχουν αποδειχθεί, ούτε το πώς τα έγραψε, ούτε πώς έπλασε τόσους χαρακτήρες και ένα λεξιλόγιο 29.000 λέξεων. Απορία παραμένει πώς χωρίς πανεπιστημιακή παιδεία είχε τόση γνώση της ελληνορωμαϊκής μυθολογίας, όπως δείχνουν οι άφθονες αναφορές του στα έργα του. Οι υποθέσεις πολλές.
Γεννήθηκε στο Στράτφορντ ή στη Μεσσήνη της Σικελίας, όπου κάποιος άλλος, γεννημένος την ίδια μέρα και χρονιά, ίσως είναι ο Σαίξπηρ, αφού έχει γράψει έργο του οποίου η δράση εκτυλίσσεται στη Μεσσήνη. Ο Καραγιώργος αναφέρει λεπτομερώς όλα τα ονόματα που μπαίνουν στο κάδρο υπέρ ή κατά των απόψεων, με χρονολογίες και συγγράμματα. Η θεωρία senon è vera, è bentrovata, αν δεν είναι αληθινή, έχει εύστοχα επινοηθεί και εκπλήσσει. Τα σονέτα είναι αυτοβιογραφικά ποιήματα – μια παγκόσμια ερωτική ανθοδέσμη, 154 τον αριθμό, εκδόθηκε το 1609, όταν ο ποιητής ήταν 45 ετών, από τα οποία οι μελετητές προσπαθούν να αντλήσουν πληροφορίες για τη ζωή του, πλην ματαίως. Μυστήριο καλύπτει το ποιος κρύβεται πίσω από τα αρχικά W.H. (κάποιος έρωτας;) και ποια ήταν η μυστηριώδης κυρία, η Dark lady με τα μαύρα μαλλιά (κάποια άπιστη;). Παρά τις λεπτομερείς βιβλιογραφικές αναφορές που μεταφέρει ο Καραγιώργος για το ποιος είναι ποιος ή ποια, οι εικασίες πέφτουν στο κενό.
Το βιβλίο είναι γοητευτικό, οι λεπτομέρειες πολλές και πάντα πολύ ενδιαφέρουσες για τον μελετητή, ηθοποιό, σκηνοθέτη, θεατή, απλό αναγνώστη.
Η πρώτη έκδοση του έργου, το first folio, 907 σελίδες, εκδόθηκε το 1623 και περιέχει 36 θεατρικά έργα. Το 37ο, ο Περικλής, δεν περιλαμβάνεται. Πολλά από τα αντίτυπα πέρασαν τον ωκεανό, έφτασαν στην Αμερική και φυλάσσονται στη Σαιξπηρική Βιβλιοθήκη στην Ουάσινγκτον, ενώ άλλα βρίσκονται διάσπαρτα σε όλον τον κόσμο. Απέναντι από την προμετωπίδα του folio είναι τυπωμένο ένα ποίημα γραμμένο από τον φίλο του τον Ben Jonson, o οποίος θεωρείται και ο πρώτος κριτικός του Σαίξπηρ:
Θρίαμβο, Βρετανία μου, έχεις έναν να δείξεις
και της Ευρώπης τις σκηνές όλες θα καταπλήξεις.
Δεν ήτανε μιας εποχής, μα θα ’ναι πια για πάντα
Παρά τον θαυμασμό, ο Τζ. Μπ. Σω και ο Τ.Σ. Έλιοτ δεν συμπαθούν τον βάρδο.
Το κεφάλαιο των μεταφράσεων είναι μέγα και περιπετειώδες, με πρόσωπα επιφανή παγκοσμίως να ξιφουλκούν υπέρ ή κατά του ποιητή. Ο Βολταίρος «αναγνώριζε το γόνιμο και δυνατό πνεύμα του Άγγλου δραματουργού, αλλά καταδίκαζε τις τραγωδίες του για έλλειψη καλού γούστου». Από τον θησαυρό του βιβλίου, παρακάμπτοντας πολλά ενδιαφέροντα, πάω στα Ελληνικά: 19ος αιώνας, ο Μάκβεθ μεταφράζεται το 1819 από τον 17χρονο Κερκυραίο Ανδρέα Θεοτόκη στα ελεύθερα Επτάνησα. Το 1842, όταν ο Θεοτόκης είναι 40 ετών, στέλνει τη μετάφρασή του στον 27χρονο Όθωνα με μια ευγενική –σε αρχαΐζουσα γλώσσα– επιστολή. Ο Κ.Θ. Δημαράς και ο Γιάννης Σιδέρης συμφωνούν πως αυτή είναι η παλιότερη μετάφραση στην Ελλάδα. Αργότερα, ο Δημήτριος Βερναρδάκης θα γράψει το έργο του Μαρία Δοξαπατρή επηρεασμένος από τον Σαίξπηρ και εκτενή Προλεγόμενα, ύμνο στον Άγγλο ποιητή, όπου τον θεωρεί πρότυπο συγγραφής. Το κεφάλαιο είναι και εδώ μεγάλο και οι αντίθετες φωνές πολλές.
Ο Σπυρίδων Βασιλειάδης επίσης επηρεάστηκε από τον Σαίξπηρ. Ο Καβάφης διάβαζε Σαίξπηρ. Ο Καραγιώργος θα παραθέσει πολλά δείγματα της σαιξπηρικής επίδρασης στην ποιητική –και όχι μόνο– δημιουργία του Αλεξανδρινού ποιητή. Ο Παλαμάς απεφάνθη με θαυμασμό: «Ο Σαιξπήρος είναι ο μοναδικός που μπροστά του παραμερίζουν, αρχαίοι και νεώτεροι, της σκηνής οι προφήτες». Ο Καζαντζάκης το ένα τέταρτο του βιβλίου Αγγλία το αφιερώνει στον Σαίξπηρ και δείγματα επίδρασης υπάρχουν στα θεατρικά του έργα.
Στην Αθήνα, από τον καιρό του Όθωνα κι έπειτα, αρχίζουν να στήνονται θέατρα. Του Μπούκουρα, αρχικά. Στους εορτασμούς για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα παίχτηκε στην Κωνσταντινούπολη από Έλληνες ηθοποιούς ο Ιούλιος Καίσαρας. Ο Οθέλλος παίχτηκε στην Οδησσό, Άμλετ και Οθέλλος στη Σμύρνη. Ο Διονύσιος Ταβουλάρης αγωνίστηκε να βελτιώσει την ελληνική σκηνή. Ο Δημήτριος Βικέλας με τις μεταφράσεις του γνώρισε τα σαιξπηρικά έργα στο ελληνικό κοινό μεταφράζοντας άλλοτε Γκαίτε, άλλοτε Σαίξπηρ. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης όχι μόνο καταθέτει δοκίμιο, αλλά συγκρίνει σκηνές του Μάκβεθ με αποσπάσματα του Αισχύλου και βρίσκει ότι είναι ακριβώς ίδια, αποστομώνοντας τον Paul Richter που επέμενε πως δεν υπήρχε επίδραση του Άγγλου από τον Έλληνα.
Ο Καραγιώργος θα ερευνήσει καλά το πεδίο και θα αντλήσει στοιχεία της έρευνάς του από τους Σπεράντζα, Σικελιανό, Καπετανάκη, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, Αλέξη Μινωτή – ο τελευταίος υποστηρίζει ότι υπάρχουν πολλοί Άμλετ (ο Όσκαρ Ουάιλντ έλεγε ότι είναι όσες και οι ευαισθησίες) αλλά ο δικός του είναι «εντελώς διαφορετικός». Ακόμα, ο Καραγιώργος αναφέρει τη Βούλα Δαμιανάκου (σύντροφο και συνεργάτιδα του Βασίλη Ρώτα), τον καθηγητή Κωνσταντίνο Κασίνη, ο οποίος ασχολήθηκε με τον Σαίξπηρ στο βιβλίο του Ελληνικές μεταφράσεις των σονέτων του Σαίξπηρ. Ας μην ξεχάσουμε και τον Σολωμό, που μετέφρασε το «τραγούδι της ιτιάς» της Δυσδαιμόνας, για το οποίο είπε ο Βικέλας πως «διά της μεταφράσεώς του ο μέγας της Ζακύνθου ποιητής έδωκε διαπαντός την Ελληνικήν αυτού μορφήν εις το άσμα της Δυσδαιμόνας». Όπως είπαμε, όχι μόνο το κεφάλαιο των μεταφράσεων αλλά και όλο το βιβλίο είναι γοητευτικό, οι λεπτομέρειες πολλές και πάντα πολύ ενδιαφέρουσες για τον μελετητή, ηθοποιό, σκηνοθέτη, θεατή, απλό αναγνώστη, καθώς και το πώς αποδόθηκε στην Ελλάδα ο Shakespeare: Σακεσπήρος, Σακεσπείρος, Σεξπήρος, Σέικσπηρ, Σαίκσπηρ, Σαίξπηρ….
Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στην Ελλάδα
Πάνος Καραγιώργος
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων
320 σελ.
ISBN 978-618-568-315-3
Τιμή 19,08€
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου