ΣΟΦΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ, ΑΘΗΝΑ

 

 ksipnistere  02/04/2025

 

  του ΓΙΑΝΝΗ  ΣΧΙΖΑ 

Πηγαίνοντας στη Σόφια, σε   μια «αγωνιστική» εκδρομή που είχε σκοπό να ανακαλύψει διόδους για την εγχώρια οικολογική σκέψη  – πιο συγκεκριμένα, για την ανακαίνιση του αστικού τοπίου  –   αισθάνθηκα  μια αμηχανία  από την πολλαπλότητα των μηνυμάτων. Τα πάρκα της Σόφιας είναι εδώ κι εκεί, σε όλες σχεδόν τις συνοικίες – εξαιρουμένου ενός θαυμάσιου πάρκου γιγαντιαίων διαστάσεων  που εγκλείει εκτός από πράσινο και  παντοειδείς καλλιτεχνικούς  θησαυρούς, υπέροχες αγαλματώδεις συνθέσεις . Εδώ συναντάς μια ανατροφοδότηση του όρου «πάρκο»: Σε αντίθεση με τα «Βιομηχανικά» πάρκα, τα πάρκα της «Πληροφορικής», των «Νέων Τεχνολογιών»  κλπ, υπάρχουν εκτάσεις με μέτρια βλάστηση  που εκτίθενται για ποικίλες χρήσεις, με μόνο περιορισμό τον «ήπιο» χαρακτήρα τους. 

  Να ήταν όμως μόνο τα πάρκα : Η πόλη βρίθει κτηρίων με αισθητικό αποτέλεσμα , με καλλιτεχνική διάθεση, με ιστορία, με  απαράμιλλη  ποιότητα, που έχουν οπωσδήποτε συνοχή μεταξύ τους, που δεν διαμεσολαβούνται από άθλιες ορθογωνιοποιημένες κατασκευές, που είναι η μεγάλη πλειοψηφία των κτηρίων στον δομημένο χώρο . Είναι μια πόλη με αγάλματα, αβανδάλιστα, με νόημα και ψυχή. Ακόμη είναι οι πεζόδρομοι- που είναι όντως δρόμοι πεζών – όπου οι ντελιβεράδες   μεταφέρουν συνεχώς  τις  διάφορες παραγγελίες τους, όμως  κινούμενοι  με ποδήλατα!

         

Η Σόφια είναι μικρή πόλη,  που υπερέχει  όμως συντριπτικά στον τομέα των μέσων μαζικής  κυκλοφορίας από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα. Έχει 80 χιλιόμετρα δίκτυα μετρό, τραμ και λεωφορεία,  και μπορεί  κάθε χειμώνα  να παρέχει στους πολίτες χιονοδρομικά σπορ  στο κοντινό βουνό Βίτοσα – μόλις 12 χιλιόμετρα από την καρδιά της πόλης. Οι πολεοδόμοι λένε: Μια πόλη 50.000 κατοίκων είναι άλλο πράγμα από την πόλη του ενός εκατομμυρίου – και είναι σωστοί. Παραπέρα η  διαχείριση μιας πόλης περισσότερων του ενός  «εκατομμυρίων» πρέπει να γίνεται με ειδικό τρόπο, πρέπει να είναι διαχείριση του «είναι»  αλλά και του «φαίνεσθαι» του αστικού χώρου.

ΤΟ ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

  Σίγουρα, η οργάνωση της κυκλοφορίας, η κατάληψη του δημόσιου χώρου από τραπεζοκαθίσματα, η στάθμευση, οι παραγωγικές δραστηριότητες στον αστικό ιστό, αποτελούν  στοιχεία της ποιότητας ζωής – ανώτερης ή κατώτερης :  Όμως από κει και πέρα υπάρχει η εμφάνιση του χώρου, που είναι καθοριστική  για τα νοήματα και τις εντυπώσεις που δίνει στον επισκέπτη, τουρίστα, κάτοικο. Θα ξεκινήσω από μια περίπτωση παλιά, που έχει σχεδόν ξεχαστεί , που φέρνει για άλλη μια φορά στο προσκήνιο το ζήτημα της διαχείρισης του δημόσιου χώρου : Είναι η   περίπτωση της εγγραφής σχημάτων τρεχαγυρευοπουλικού χαρακτήρα στους τοίχους του  αθηναϊκού Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Εδώ προκύπτει το ερώτημα :  Ανήκει ο δημόσιος χώρος σε όλους μαζί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται -όπως είναι η υπεροχή της συμβατικής αισθητικής, των τυπικών σχημάτων   – ή είναι διαχειρίσιμος από τον καθένα ξεχωριστά; Νομίζω ότι ισχύει το πρώτο: Που όσο  δυσάρεστο  είναι για κάποιους , δεν αποκλείει τη δυνατότητα μάχης για την έκφραση μειοψηφικών ή  πρωτοποριακών(ας πούμε ) τάσεων. Οι ηττημένοι μπορούν να ζητήσουν το δίκιο τους.

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΙΟΙ 

Αν λοιπόν  περάσουμε από τη δεοντολογία στην πραγματικότητα, διαπιστώνουμε τη σαφή κυριαρχία του ατομικού στοιχείου. Οι ΑΕΚτζήδες, οι Κουκουεμουλούδες,  οι αντι-έτσι ή   οι αντι-αλλιώς συνθηματογράφοι,   η συμπαθής τάξις των ερωτευμένων , οι συμπαθείς ζωόφιλοι, κρίνουν ότι έχουν να πουν κάτι τόσο σημαντικό, ώστε να αξίζει ένα μικρό «εικαστικό» πραξικόπημα. Από κοντά έρχονται κι αυτοί που θεωρούν εαυτούς εκτοπισμένους από τα τηλεοπτικά μπλα-μπλα, ώστε να βγάζουν εδώ κι εκεί το άχτι τους. Τελευταία και ίσως σημαντικότερη κατηγορία: Είναι οι κυνηγοί της υπόρρητης φήμης, στο πλαίσιο ενός συστήματος που εκτρέφει τη μανιακή αναζήτηση της ταυτοποιημένης δράσης :  Που παραγκωνίζει τη σταθερή, έντιμη, ποιοτική και αγαπητική εργασία στον τομέα της επικοινωνίας δια της τέχνης, προς χάριν ενός αεριτζήδικου φαίνεσθαι. 

Αυτή είναι μια πρώτη προσωπογραφία των ανθρώπων, που αναλαμβάνουν πραξικοπηματικά την «διακόσμηση» του χώρου. Φυσικά έχουμε και εδώ μια μεγάλη διαφοροποίηση, που εκπροσωπείται  στο ένα άκρο από μεγάλους καλλιτέχνες : Έχουμε ανθρώπους που μέσα σ’ αυτό το Αθηναϊκό  μπάχαλο τιμούν το αστικό τοπίο με τις φαντασιογόνες συνθέσεις τους, ανθρώπους που δίνουν μια πρόσθετη διάσταση στη ζωή μας ταξιδεύοντάς μας  στον μικροχώρο της έμπνευσής τους. Είναι  ο WD   Wilde Drawing,  ο Cacao Rocks, ο  Tarta Ross, ο Ino, και αρκετοί ακόμη.

 

       Ο Ηρόστρατος έκαψε τον Αρχαίο Ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο (356 π.Χ.) για να μείνει διάσημος και καταδικάστηκε σε θάνατο, ενώ παράλληλα  η πόλη απαγόρευσε τη μνεία του ονόματός του, όμως αυτή «διασώθηκε» από τον συγγραφέα Θεόπομπο… Πριν από λίγα χρόνια ένας «πρωτοποριακός» καλλιτέχνης εξέθεσε εαυτόν συνουσιαζόμενος με ένα καρπούζι, όμως ο υποφαινόμενος δεν σκοπεύει να μιμηθεί τον Θεόπομπο –  ας πάει στα κομμάτια…Σήμερα που τα destroy Athens έρχονται και πάνε αλλά που το μέλλον « είναι απίθανα μακρύ» – που λεγε ο Μαγιακόφσκυ  –   είναι καιρός για αφύπνιση.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης αναφέρθηκε στο «θετικό μίσος του ωραίου» για να χαρακτηρίσει την αρνητική αισθητική της σοβιετικής νομενκλατούρας. Πάντως  το υπαρκτό «μίσος του ωραίου» έχει κάποτε – κάποτε κι ένα ελαφρυντικό, όταν η αισθητική παραμόρφωση των αστικών επιφανειών αποτελεί τη διακίνηση ενός αντικαθεστωτικού πολιτικού μηνύματος. Από την άλλη, όμως, πλευρά, το αστικό τοπίο δεν παύει να  εκπέμπει SOS.

Αυτό το τοπίο, σ’ αυτή την πιο βανδαλισμένη πρωτεύουσα των Βαλκανίων, εσαεί έγκλειστο από το «Μνημόνιο» μεγαλοσυμφερόντων και μιας μικρόνοης πολεοδομίας, έδρεψε πικρούς καρπούς από την εποχή της απεμπόλησης του σχεδίου Κλεάνθη – Σάουμπερτ  – που διαμόρφωσαν  επί Όθωνα το πρώτο σχέδιο οργάνωσης της ελληνικής πρωτεύουσας.Κύριο σύμπτωμα: Η ανύπαρκτη έως προβληματική ανοικτότητα του χώρου . Που θα επέβαλε αναπλάσεις επιφανειών με στόχο τη δημιουργία ύψους, βάθους και φαντασιογόνων όψεων –  «Tεχνητών οριζόντων», θα λέγαμε με αεροπορικούς όρους.

Αν αυτό αναγνωριστεί σαν ανάγκη αναντίρρητη και ανεπίδεκτη οποιασδήποτε σνομπαρίας, τότε ιδού πεδίο δόξης λαμπρό: Κάθε υπαρκτή ή κατά φαντασίαν πρωτοπορία να συνδράμει και όχι να αντιπαλέψει την κοινωνία.