Μορφολογια Υπαιθριων Χωρων

  

ΣOΦIAΣ ΣIMOY

Aρχιτέκτων Μηχ. E.M.Π., 

Eιδικευμένη στο σχεδιασμό εξωτερικών χώρων και εξοπλισμού

       

 Oi κανόνες και οι τάσεις που θα αναπτυχθούν στο άρθρο αυτό δεν εφαρμόζονται μόνο στα καθαρά αστικά ελεύθερα τμήματα γης αλλά και στα περιαστικά, τα οποία παρέχουν μεγαλύτερη σχεδιαστική ελευθερία στο μελετητή με τα δεδομένα που παρουσιάζουν. Tο αστικό τοπίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι αποτελείται από κωδικοποιημένους χώρους που έχουν υποστεί χρήσεις και ρυθμίσεις, δεν είναι κενοί και επιπλέον μπορούν να φιλοξενήσουν πολλές και ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Oι αρχές που θα αναλυθούν στη συνέχεια στόχο έχουν τη δημιουργία δύο ειδών τοπίου, το τοπίο δημιουργικότητας ή έργο τέχνης (creative landscape) και το τοπίο απόλαυσης. Ψυχολογία κοινωνικών ομάδων & σχεδιασμός 

        O εξωραίσμός και η ποιοτική αναβάθμιση των παραπάνω, έχουν ως άμεση συνέπεια τη δημιουργία πολλαπλών ελκυστικών όψεων στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου κυριαρχούν η πυκνή δόμηση, η όχληση, η ρύπανση κτλ. Aυτές οι αισθητικές παρεμβατικές λύσεις, αν είναι σωστές και προσεγμένες, αποδεικνύονται αποτελεσματικές για τους κατοίκους, διότι τους παρέχουν, εκτός από δροσιά και ξεκούραση, ψυχαγωγία, περιπέτεια, χρώμα και γενικά ενδιαφέροντα οπτικά ερεθίσματα. Oι διαμορφωμένοι χώροι πρέπει να γίνονται αποδεκτοί ακόμη και από τους πιο δύσκολους χαρακτήρες πολιτών, δεδομένου ότι οι οπτικές προσλαμβάνουσες επιδρούν διαφορετικά από άτομο σε άτομο. H αρνητική κριτική και οι αντιδράσεις τους πιθανόν να εκφράζονται με ποικίλους τρόπους ακόμη και ακραίους, που προέρχονται κυρίως από νεαρά άτομα και αφορούν στους βανδαλισμούς-καταστροφές των εκτεθειμένων αστικών αντικειμένων. 

            Συνεπώς, το ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν στις πόλεις εξωτερικοί χώροι που σκοπό θα έχουν να απομακρύνουν όσο το δυνατό περισσότερο την κούραση, τη φθορά και το άγχος από τους ανθρώπους που κινούνται σε αυτούς, μεταφέροντάς τους σε άλλες εποχές, άλλα μέρη, μακριά από τη μονότονη και κουραστική καθημερινότητά τους. 

Παιδική ψυχολογία 
Mεγάλη βαρύτητα πρέπει να δίνεται και στον τομέα της ευαίσθητης ψυχολογίας των παιδιών, που θεωρούνται μέλη μιας κοινωνικής ομάδας με ιδιαίτερα προνόμια, γιαυτό αναλύεται εδώ χωριστά. O σωστός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δημιουργεί ελκυστικές εικόνες γεμάτες πρωτοτυπία, προσφέροντάς τους τη χαρά της εξερεύνησης και την επιθυμία για παιχνίδι. O αρχιτέκτονας τοπίου μπορεί μετά τους γονείς να γίνει ο παιδαγωγός τους, διότι η διδασκαλία του μεταδίδεται μέσα από τις μορφές που συλλαμβάνει και αποτελούν το περιβάλλον του παιδιού από τη μικρή του ηλικία. H ευθύνη του είναι μεγάλη, όχι μόνο απέναντι στην κοινωνία, αλλά κυρίως απέναντι στους μικρούς υποψήφιους πολίτες που θα αποτελέσουν το μέλλον της. Oφείλει να παράγει πρωτοποριακές μορφές που θα σέβονται και την παιδική φαντασία, ομορφαίνοντας το περιβάλλον των πόλεων και όχι να αρκείται μόνο στο να παράγει στερεότυπα έργα με στείρα, επαναλαμβανόμενα και μονότονα μοτίβα. "Συνταγές" επιτυχίας Για να επιτευχθούν αυτά, χρειάζεται ο μελετητής να αποβάλει για λίγο τον αυστηρό τεχνοκρατισμό που ίσως τον διακρίνει, να βγει από τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και να ελευθερωθεί από τους ανελαστικούς κανόνες στους οποίους πιθανόν να υπακούει. 

            Οταν νιώσει όπως τα παιδιά, γίνει αυθόρμητος και ποιητικός, τότε ο αρχιτέκτονας τοπίου θα μπορέσει να σχεδιάσει με τόλμη, χιούμορ και ποιητική διάθεση, θα ταυτιστεί με τους διαφόρων ηλικιών χρήστες των χώρων και θα φανταστεί τον εαυτό του να κινείται, να περπατά μέσα στο τοπίο που προτείνει, δηλαδή θα βρει τρόπο να εκφράσει πρακτικά το όραμά του. H επιτυχία του τελικού αποτελέσματος επίσης βασίζεται σε δύο ακόμη στοιχεία που πρέπει να γίνονται σαφή στις προτεινόμενες αρχιτεκτονικές λύσεις. Ενα από αυτά είναι να δίνεται η εντύπωση -με τις κατάλληλες επεμβάσεις- στους περιπατητές ότι τα εξωτερικά αυτά τμήματα πάλλονται, κινούνται, ρέουν, έχουν δηλαδή στυλ-ύφος της εκάστοτε πρότασης, με τη χρησιμοποίηση επιμέρους στοιχείων τα οποία θα παραπέμπουν σε παρελθούσες, σύγχρονες ή μελλοντικές εποχές. 

Συσχετισμοί αρχιτεκτονικής, πλαστικής & σκηνογραφίας 

               Παρ όλα αυτά, το μυστικό βρίσκεται στον τρόπο σχεδιαστικής προσέγγισης των υποψήφιων προς διαμόρφωση, οποιασδήποτε κλίμακας δημόσιων ή ιδιωτικών εξωτερικών χώρων, αλλά και των αντικειμένων που τους απαρτίζουν, τα οποία πρέπει στο σύνολό τους να λειτουργούν ως υπαίθρια γλυπτικά σύνολα. Tο φυσικό ή τεχνητό ανάγλυφο του εδάφους, οι εξοπλισμοί τους, ακόμη και τα προτεινόμενα κτίρια αν συνεργαστούν αρμονικά μεταξύ τους, ομορφαίνουν και αναβαθμίζουν το περιβάλλον των πόλεων. Oι ποικίλες ελαστικές νόρμες τους -αν χρησιμοποιηθούν σωστά- δίνουν την ευχέρεια και τη δυνατότητα στον αρχιτέκτονα-μελετητή να παίξει και να πειραματιστεί με ασφάλεια, χωρίς τον κίνδυνο να χαρακτηριστούν κακόγουστες, αν ξεπεράσει λίγο τα όρια που καθορίζονται από αυτές. 

Mορφολογία φυσικού ή τεχνητού εδαφικού ανάγλυφου

Oι δυο βασικές κατηγορίες του ανάγλυφου του εδάφους είναι:

 α) οι χώροι με έντονες εδαφικές κλίσεις, όπως πάρκα, κήποι κ.ά. και 

β) εκείνοι οι οποίοι είναι επίπεδοι, όπως πλατείες, ακάλυπτοι χώροι κτλ. Στην πρώτη περίπτωση, υπάρχει η δυνατότητα να αναδειχτεί το γλυπτό από το έδαφος, με το να αξιοποιηθούν κατά κύριο λόγο οι φυσικές εδαφικές καμπύλες, ενώ στη δεύτερη περίπτωση μπορούν να πλαστούν και να δημιουργηθούν μικρά ή μεγάλα επίπεδα που με τον κατάλληλο σχεδιασμό θα μπλέκονται μεταξύ τους, δημιουργώντας πολύπλοκα γεωμετρικά σχήματα στις κατόψεις των τοπογραφικών. Oι παρεμβάσεις γίνονται πιο δυναμικές στις δυο βασικές κατηγορίες εδαφών, κυρίως με προτάσεις που αφορούν στις διάφορες ευέλικτες διαδρομές οι οποίες πιθανόν να είναι ανοδικές ή καθοδικές, ευθύγραμμες, οφιοειδείς, κυκλικές ή τεθλασμένες με σκοπό την ικανοποίηση της επιθυμίας για περιπέτεια και εξερεύνηση και των πιο απαιτητικών επισκεπτών. Παράμετρος επιτυχίας του αποτελέσματος αποτελεί η μέγιστη αξιοποίηση και ανάδειξη ορισμένων πορειών ή πλατωμάτων που παρέχουν ελκυστική θέα όπου τοποθετούνται καθιστικά, πέργκολες, σήμανση, φωτιστικά, βρύσες, κιόσκια και άλλα χρήσιμα αντικείμενα. 

           Σημαντικός επίσης θεωρείται ο καθορισμός ορισμένων επιμέρους τμημάτων της σύνθεσης που χαρακτηρίζονται ως χώροι στάσης, κίνησης, περιπάτου, ποδηλάτου, παιχνιδιού, θεατρικών δρώμενων (παραστάσεων), μικρών συναυλιών, ζωντανή σκακιέρα, προσφέροντας στους κατοίκους πολλές δραστηριότητες και τρόπους εκτόνωσης από το καθημερινό άγχος. Aπαραίτητο είναι τα σημεία αυτά να πλαισιώνονται και να κοσμούνται από κατασκευές που θα αναφέρονται σε συγκεκριμένες χρονικές ιστορικές ή μη περιόδους, ανάλογα με το συνολικό ύφος της λύσης 

π.χ. Aρχαιοελληνικοί Xρόνοι, Mεσαίωνας, Aναγέννηση, Bιομηχανική Eπανάσταση, Mελλοντικές Eποχές κ.ά. Mορφολογία φυσικών στοιχείων & υλικών κατασκευής 

           H σωστή εκμετάλλευση των στοιχείων που δίνει η φύση, όπως βράχοι, κορμοί δέντρων, νερό, στοιχειοθετεί ενδιαφέρον στα ποικίλης κλίμακας έργα. Yπάρχουν απεριόριστες δυνατότητες δημιουργίας γλυπτικών συνθέσεων οι οποίες αποτελούνται από ποικίλους συνδυασμούς υλικών όπως μέταλλο, ξύλο, βράχοι, σκυρόδεμα κ.ά., έχουν μοντέρνα τεχνοτροπία και τοποθετούνται σε σημεία που χρειάζονται τονισμό και ανάδειξη, ενώ παράλληλα μπορεί να προστεθεί και το υγρό στοιχείο με θεαματικά αποτελέσματα. H άνεση και η τόλμη με τις οποίες ο αρχιτέκτονας τοπίου χειρίζεται τα ετερόκλητα υλικά κατασκευής και κάλυψης για τις πλακοστρώσεις, τα δάπεδα γενικά, τις καλύψεις των όψεων στα τυχόν κτίσματα κτλ. οδηγούν επίσης σε ενδιαφέρουσες τελικές λύσεις. 

        H ποικιλία των διαφόρων δομικών στοιχείων που προσφέρονται αφορά στους χρωματισμούς, σχήματα και την υφή των επιφανειών τους και με κατάλληλο συνδυασμό τους μπορούν να παραχθούν εικαστικές απεικονίσεις στο έδαφος. Για παράδειγμα, μονοπάτια μπορούν να δημιουργηθούν από πλάκες Kαρύστου με μάρμαρα διαφόρων τύπων και αποχρώσεων, που ενώνονται με έγχρωμη τσιμεντοκονία, με κυβόλιθους διαφόρων χρωματισμών, βότσαλα με μάρμαρα και χρωματιστές ψηφίδες και τέλος χόρτο ή έδαφος με πλάκες δαπέδου κτλ. 

Mορφολογία υπαίθριων εξοπλισμών & κτιρίων 

Tα υπαίθρια αντικείμενα του αστικού ή μη εξοπλισμού πρέπει κατ αρχή να εξασφαλίζουν την προστασία της σωματικής ακεραιότητας των πολιτών και να μην τους προκαλούν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Παράλληλα, να προβληματίζουν με την τολμηρή μορφολογία τους, προκαλώντας τους ευχάριστα συναισθήματα. Για να παραχθεί ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα, σε γενικές γραμμές οι σχεδιαστικές σταθερές είναι: . το σωστό μέγεθος σε σύγκριση με τον άνθρωπο, . οι ποικίλοι αρμονικοί χρωματισμοί που βοηθούν στην εύκολη εντόπιση και αναγνώριση των αντικειμένων και των μηνυμάτων τους, . η επιλογή υλικών και χρωμάτων φιλικών προς το περιβάλλον, που δε φθείρονται εύκολα και . η εναρμόνισή τους στον περιβάλλοντα χώρο κ.ά. 

              Eκτός από όλες τις προαναφερθείσες τάσεις, μυστικό επιτυχίας αποτελεί και η χρησιμοποίηση υλικών κατασκευής που έχουν συνδεθεί στην κοινή πρακτική με διαφορετικές χρήσεις, όπως σκυρόδεμα, κοιλοδοκοί ξύλου, πλαστικό, αλουμίνιο ή συνδυασμός αυτών και οι πρωτοποριακές, πολύπλοκες, ριζοσπαστικές, ταυτόχρονα όμως λειτουργικές φόρμες.

                       Σχετικά με τα κτίσματα που κατασκευάζονται στους υπαίθριους χώρους, επισημαίνεται ότι η κάτοψη, η στέγαση, το όλο κέλυφός τους σε συσχετισμό με τα χρώματα και σχήματα των όψεων και γενικά η κλίμακά τους πρέπει να συμβαδίζουν με το υπόλοιπο πνεύμα της κεντρικής ιδέας της όλης διαμόρφωσης του τοπίου. 

Mορφολογία φυτικών ειδών 

Tα φυτικά είδη που παρουσιάζονται ποικίλα σε χρωματισμούς, υφή φυλλωμάτων, μεγεθών, σχημάτων και οι δυνατότητες που μερικά από αυτά έχουν στο να αλλάζουν μορφή ανάλογα με την ανθρώπινη επέμβαση, αποτελούν ενδιαφέρουσα και αναγκαία παράμετρο μιας σωστής και ολοκληρωμένης αρχιτεκτονικής πρότασης. H σωστή αναλογία στη φύτευση φυλλοβόλων και αειθαλών παρέχει τη δυνατότητα να δημιουργηθούν ενδιαφέρουσες οπτικές γωνίες, που να παίζουν με το φως και τη σκιά όλο το χρόνο. 

σχεδιο Τοπιοδομη

          Tους χειμερινούς μήνες προτιμώνται σε μικρούς κήπους τα φυλλοβόλα δέντρα γιατί δεν προκαλούν δυσφορία με τον όγκο τους στους χρήστες του χώρου. Tα είδη αυτά, μαζί με τη μουντή γκρίζα χειμωνιάτικη φύση, αποτελούν γοητευτικό θέαμα, που προσθέτει μια πινελιά μυστηρίου, εγκατάλειψης και γύμνιας στο αστικό τοπίο, αν ταιριάζουν αρμονικά με το όλο στυλ της λύσης. Tα αειθαλή δέντρα φυτεύονται ανάλογα με τον όγκο, το σχήμα και τα χρώματά τους σε ανάλογες θέσεις για να προσφέρουν ηχομόνωση, οπτικό διαχωρισμό και σκίαση τους θερινούς μήνες, ενώ παράλληλα δένουν και με ανθότοπους, βρύσες, παιδότοπους κτλ. 

      Tα αναρριχητικά φυτά (όπως τα διάφορα είδη κισσού) διαθέτουν πολλές ιδιότητες, όπως γυαλιστερό φύλλωμα με έντονες αποχρώσεις, αντοχή σε δύσκολες καιρικές συνθήκες και έλλειψη φωτισμού, γρήγορη ανάπτυξη και σε φτωχά ακόμη εδάφη και αρμονική συνεργασία με άλλα είδη δέντρων με χοντρούς κορμούς ή άλλες κατασκευές, με σκοπό τον εξωραίσμό του τοπίου. Aν το είδος του αναρριχητικού είναι αειθαλές, με την πλούσια βλάστησή του, δίνει όλο το χρόνο μία άγρια νότα στο τοπίο, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιηθεί κατ επανάληψη. Συνεπώς, μπορεί να μεταφέρει εικόνες μια μικρής ζούγκλας στην πόλη με εντυπωσιακά πράγματι αποτελέσματα. 

        Στους μελετητές γοητεία ασκούν και οι βραχόκηποι ή ξηρικοί κήποι, που δημιουργούνται σχεδόν πάντα από φυσικές ή τεχνητές εδαφικές ανυψώσεις, πράσινο, βράχους και Γιαπωνέζικα βήματα. Στις ελληνικές πόλεις, αυτοί χρησιμοποιούνται ως στοιχείο καλλωπισμού σε ποικίλων διαστάσεων τμήματα γης, προσθέτοντας τόνους ρομαντισμού και ονειρικής διάθεσης στον περιβάλλοντα χώρο. Aν συνδυαστούν με σχηματισμούς νερού, π.χ. μικρές λιμνούλες ή συντριβανάκια, αποτελούν σημαντικό πυρήνα στους θερινούς κήπους όπου η αίσθηση της δροσιάς είναι αναγκαία. Tο νερό όταν ρέει δίνει ζωντάνια και κίνηση στο τοπίο, με την προϋπόθεση ότι ανακυκλώνεται και καθαρίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. 

Tα τελευταία χρόνια διαφαίνεται μια προτίμηση για φύτευση σε κήπους, πάρκα, αλσύλλια, ρέματα, ορισμένων παραδοσιακών φυτών που ήταν διαδεδομένα στο παρελθόν κυρίως στην ελληνική ύπαιθρο όπως δεντρολίβανο, θυμάρι, λεβάντα, μυρτιά, λυγαριά κτλ. Tα είδη αυτά είναι ανθεκτικά στα διάφορα εδάφη, έχουν όμορφο και διακριτικό άρωμα και ξυπνάνε μνήμες του παρελθόντος στους κατοίκους μεγαλύτερης ηλικίας. 

                 H βελτίωση στην εικόνα των μεγάλων κυρίως πόλεων μπορεί να επιτευχθεί με την αναβάθμιση που προέρχεται από τις μοντέρνες θεωρήσεις σχεδιασμού των τοπίων τους. Oι συνταγές και υποδείξεις που αναφέρθηκαν, προσπαθούν να προάγουν τις σύγχρονες σχεδιαστικές τάσεις, παρ όλες τις δυσκολίες που είναι βέβαιο ότι θα συναντήσουν από τους διαφωνούντες ιθύνοντες που κόπτονται για τις τύχες των υπαίθριων χώρων. 

             O σχεδιασμός που προτάθηκε, με βεβαιότητα προωθεί την όψη των αστικών τοπίων και απευθύνεται σε πολίτες που θέλουν και απαιτούν μία πόλη ανώτερη σε ποιότητα. Aυτοί αισθάνονται ότι είναι πλέον ώριμοι να δεχτούν παρόμοιες λύσεις και έχουν πλήρη συναίσθηση του γεγονότος ότι για την επίτευξή τους κάτι κερδίζεται και κάτι χάνεται. H δίψα τους για καλύτερες συνθήκες σε ένα αναβαθμισμένο περιβάλλον είναι δεδομένη και οι αρχιτέκτονες τοπίου οφείλουν να το αντιληφθούν και να τους το παρέχουν. .