“Ιδέες της σκληρότητας και της καλοσύνης” αλλά και της θρασύτητας των αξιωματούχων

του Άντη Ροδίτη

Ο τίτλος αυτού του σημειώματος είναι συνδυασμός τίτλου βιβλίου που βραβεύτηκε φέτος από το κράτος και μιας φράσης από τον πασίγνωστο «μονόλογο» του Άμλετ. Διερωτώμενος ο Άμλετ αν αξίζει να ζει κανείς απαριθμεί μερικές από τις συμφορές που αντιμετωπίζει καθημερινά ο άνθρωπος. Μια από αυτές είναι η insolence of office, η «θρασύτητα» ή «αυθάδεια» ή «αναίδεια» εκείνων που ασκούν εξουσία πάνω σε άλλους.

Εδώ το θέμα είναι η θρασύτητα των Κριτικών Επιτροπών που αποφασίζουν τις κρατικές βραβεύσεις λογοτεχνικών βιβλίων και κατ’ ακολουθία η θρασύτητα των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας, που διορίζουν τις Επιτροπές και που σε αυτή την περίπτωση διορίζουν την ίδια Επιτροπή ξανά και ξανά μετά από εμφανή «λάθη», εξακολουθώντας, μάλιστα, να διατηρούν την ίδια Πρόεδρο για τουλάχιστο μια εξαετία!

Εμείς εδώ δεν μπορούμε να ξέρουμε όλες τις περιπτώσεις  «λαθών» εκ μέρους της παρούσας Επιτροπής ή και άλλων των προηγούμενων ετών. Όταν ο Γενικός Ελεγκτής (cao@audit.gov.cy) διαβάσει τα λίγα που θα λεχθούν εδώ ας αποφασίσει αν πρέπει να διερευνήσει περαιτέρω πού και πόση αλόγιστη σπατάλη χρημάτων έχει γίνει και γίνεται στον τομέα αυτό τα τελευταία χρόνια.

Οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες βραβεύουν κάθε χρόνο με χρηματικά ποσά 8 κατηγορίες λογοτεχνικών βιβλίων. Μέχρι πρόσφατα οι κατηγορίες ήταν εννέα, αλλά αφαίρεσαν μια από τις πιο χρήσιμες και αναγκαίες για την Κύπρο, την κατηγορία «χρονικό/μαρτυρία», χωρίς να δώσουν επαρκείς εξηγήσεις. Στην Ελλάδα η κατηγορία αυτή υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια. Υποθέτω επειδή η Ελλάδα έχει ταυτότητα και Ιστορία, που θέλει να τις διατηρήσει. Εμείς εδώ προσπαθούμε ν’ αποκρύψουμε, με σκοπό να εξαφανίσουμε και την ταυτότητα και την Ιστορία μας.

Η υπ’ αριθμόν τέσσερα κατηγορία  (προηγούνται η ποίηση, η πεζογραφία και το διήγημα) είναι εκείνη της Μελέτης για τη Λογοτεχνία, που μπορεί να είναι μια «μονογραφία» ή δοκίμιο, για τη λογοτεχνία της Κύπρου. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να λάβουν μέρος -βάσει του κανονισμού- και βιβλία μη Κυπρίων συγγραφέων «νοουμένου ότι πρόκειται για μελέτες που αφορούν στη λογοτεχνία της Κύπρου». Τονίζεται δηλαδή ότι οι μελέτες πρέπει να έχουν θέμα τη λογοτεχνία της Κύπρου.

Φέτος, στην κατηγορία της «Μελέτης για τη Λογοτεχνία» βραβεύτηκε το βιβλίο του καθηγητή της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Παντελή Βουτουρή Ιδέες της σκληρότητας και της καλοσύνης, υπότιτλος Εθνικισμός, Σοσιαλισμός, ρατσισμός, (1897-1922). Ένα αξιόλογο και αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο για πολύ περιορισμένο κύκλο ενδιαφερομένων.

Προσέξτε ότι δεν πρόκειται για Ιδέες της σκληρότητας και της καλοσύνης στη λογοτεχνία της Κύπρου ή στην Κυπριακή λογοτεχνία. Και πολύ σωστά δεν χρησιμοποιήθηκε τέτοια διευκρίνιση στον τίτλο, αφού το βιβλίο δεν αναφέρεται στη λογοτεχνία της Κύπρου. Αλλ’ ούτε καν μελετά τη λογοτεχνία της Ελλάδας ως κύριο θέμα του, που πάλι, βέβαια, δεν θα ήταν αρκετό για να εμπίπτει στους κανονισμούς η βράβευσή του. Κύριο θέμα του βιβλίου (όπως το λέει κι ο τίτλος του) είναι η διακίνηση κάποιων ιδεών και πιο συγκεκριμένα του Νίτσε και διαφόρων άλλων ξένων σιωνιστών, ρατσιστών, εθνικιστών, μαρξιστών, ευγονιστών, φασιστών (Nordau, Gobineau, Chamberlain κ.α.) στην Ελλάδα και πώς επηρεάστηκαν οι εκεί Έλληνες διανοούμενοι της εποχής 1897-1922, λόγιοι, επιστήμονες και μερικοί λογοτέχνες και πώς αντέδρασαν κυρίως με άρθρα και σχόλιά τους υιοθετώντας ή απορρίπτοντας τις ιδέες αυτές. Οι αναφορές στο βιβλίο για το πόσο αυτές οι ιδέες επηρέασαν ευθέως το ίδιο το έργο των Ελλήνων λογοτεχνών (Παλαμά, Καζαντζάκη, Δραγούμη, Γιαννόπουλου κ.α.) είναι ελάχιστες, αλλά και περισσότερες να ήταν πάλι δεν θα καθιστούσαν το βιβλίο νόμιμα υποψήφιο για βράβευση στην Κύπρο. Στο βιβλίο, όπως ήδη λέχθηκε, δεν υπάρχει καμιά αναφορά ευθέως ή έμμεσα στην κυπριακή λογοτεχνία!

Το φαινόμενο αυτό της βράβευσης βιβλίων που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία που βραβεύονται δεν είναι μοναδικό. Συμβαίνει συχνά, ίσως και πιο συχνά από όσα μπορεί να παρατηρήσει ένας μόνο ενδιαφερόμενος.

Αβίαστα αναφύονται διάφορα ερωτήματα για τους λόγους που κατευθύνουν την Επιτροπή σε αυτή την κατ’ επανάληψη παρατυπία. Ο κ. Βουτουρής υπήρξε μέλος μιας τέτοια Επιτροπής στο παρελθόν και συνάδελφος-φιλόλογος όλων των μελών της παρούσας Επιτροπής. Θα είναι, ίσως, μέλος μιας μελλοντικής Επιτροπής που θα κρίνει βιβλία μελών-φιλολόγων της παρούσας Επιτροπής. Άλλο μέλος-φιλόλογος της φετινής Επιτροπής βραβεύτηκε στο παρελθόν στην κατηγορία «διήγημα» χωρίς το βιβλίο του να περιέχει διηγήματα. Πέρσι στην κατηγορία «μελέτης» βραβεύτηκε συνάδελφος-φιλόλογος και συνεργάτης μελών της Επιτροπής, πάλι για θέμα που δεν αφορά στην Κυπριακή λογοτεχνία. Πρόπερσι απορρίφθηκε κανονικότατη, πρωτότυπη μελέτη για τον Κώστα Μόντη από λογοτέχνη για να βραβευθεί φιλόλογος, συνάδελφος των μελών της Επιτροπής, που υπέβαλε μια… ανθολογία στην κατηγορία «μελέτες»!! Η ανθολογία βαπτίσθηκε «μελέτη» και βραβεύθηκε ως «μελέτη»! Το Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως απάντησε σε παράπονο που υπεβλήθη ότι δεν έχει τα προσόντα (χρειάζονται προσόντα;) να ξεχωρίσει μιαν ανθολογία από μια μελέτη! Υπεκφυγή, που στην ουσία σήμαινε ότι κατάλαβε μια χαρά ότι κάτι  δεν πάει καλά με την Κριτική Επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας, αλλά δεν θέλησε να την «καταδικάσει» ως συνάδελφο κυβερνητική υπηρεσία. Στο κάτω-κάτω ποιος ενδιαφέρεται σήμερα για το τι γίνεται στη Λογοτεχνία; Αυτήν ακριβώς την αδιαφορία εκμεταλλεύεται ο κύκλος των φιλολόγων-ακαδημαϊκών για να μοιράζονται εναλλάξ τα χρηματικά βραβεία ή/και ποικίλες χάρες (ίσως και διορισμούς ή προαγωγές ως δώρα και αντίδωρα) μεταξύ τους.

Η Λογοτεχνία από παιδαγωγός, σηματωρός Πολιτισμού, έγινε στον τόπο μας προαγωγός συμφερόντων και σκοπιμοτήτων. Πώς να μη χάσει την υπόληψή της στη συνείδηση των πολιτών; Η απώλεια, όμως, της «υπόληψής» της λογοτεχνίας βολεύει ένα μικρό κύκλων επωφελουμένων «ειδικών» της λογοτεχνίας. Αν υπήρχε υπόληψη και σεβασμός για τη λογοτεχνία δεν θα τολμούσαν τόσο εύκολα να τη διασύρουν οι διορισμένοι «αρχηγοί» της.

Στην προσπάθειά της η παρούσα Επιτροπή, με πρόεδρο για 6 χρόνια τώρα την ίδια φιλόλογο, να κρύψει την «ελαστικότητα» που επιδεικνύει απέναντι σε συναδέλφους από τους οποίους πιθανόν να εξαρτηθούν «αιτήματα» και διευκολύνσεις μελών της στο εγγύς μέλλον, παριστάνει την… αυστηρή και την άτεγκτη απέναντι στους άγνωστους μη κατέχοντες καμιά εξουσία ή φιλολογική ιδιότητα λογοτέχνες, απορρίπτοντας τα βιβλία τους. Πληρώνουν τα σπασμένα οι άσημοι και οι άγνωστοι, επίμονοι υπηρέτες της λογοτεχνίας, εκείνοι δηλαδή που έπρεπε να επιβραβεύονται! Φέτος, για παράδειγμα, δεν δόθηκε βραβείο «μυθιστορήματος», όπως ούτε και βραβείο «νέου λογοτέχνη»! Τη στιγμή που πρέπει να ενθαρρυνθούν άγνωστοι νέοι λογοτέχνες, βραβεύονται παράτυπα γνωστοί κάτοχοι διαφόρων αξιωμάτων, φίλοι, συνάδελφοι, κυρίως καθηγητές-φιλόλογοι, για τους λόγους που ήδη ξέρουμε.

Μπορεί ν’ αναφερθούν πολύ περισσότερα από τα παρόντα παραδείγματα.

Επιτέλους, μπορεί να τιμωρηθούν κάποιοι και να εξυγιανθεί ο θεσμός σε μια εποχή που από τη μια κτίζουμε τεράστιες βιβλιοθήκες για επίδειξη και από την άλλη, με τη γνωστή θρασύτητα των ιθυνόντων εξουσιαστών, δεν ενθαρρύνουμε κανέναν να διαβάζει λογοτεχνικά βιβλία;