To λαμπρό μας μέλλον

του Άντη Ροδίτη

Με επιστολή της η λογοτέχνιδα Ρούλα Ιωαννίδου-Σταύρου προς τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες διατυπώνει μερικές εισηγήσεις με σκοπό τη βελτίωση του θεσμού των λογοτεχνικών βραβείων και του επιπέδου αξιοπιστίας τους. Υποβάλλει επίσης την απορία γιατί καταργήθηκε η κατηγορία «χρονικό/μαρτυρία». Ερώτημα και διαμαρτυρία για το ίδιο θέμα διατυπώθηκε κι από μένα στο παρελθόν χωρίς να πάρω ικανοποιητική απάντηση.

Στην τωρινή τους απάντηση οι Π. Υ. προς την κα Σταύρου (9.1.2020) προσθέτουν και νέες «θέσεις» οι οποίες εξακολουθούν, δυστυχώς, να μην είναι πειστικές. Ότι δηλαδή «η μαρτυρία δεν αποτελεί λογοτεχνικό  είδος» και ότι «τα μέλη της εκάστοτε  Κριτικής  Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας δεν είναι αρμόδια να κρίνουν ιστορικά έργα»! Την επιστολή υπογράφει ο διευθυντής των Πολιτιστικών Υπηρεσιών κ. Παύλος Παρασκευάς.

Βέβαια η «μαρτυρία», στιγμιαία αποσυνδεμένη από το «χρονικό» φέρνει στο νου πρωτίστως μια δικαστηριακή μαρτυρία μάλλον παρά ένα… λογοτεχνικό είδος! Με την «έξυπνη» αυτή τομή, που κόβει αυθαίρετα στο μισό το «χρονικό/μαρτυρία» και ανακατεύει το νόημα της δικαστικής μαρτυρίας μ’ εκείνο της εμπειρίας ζωής, η οποία μπορεί να διατυπωθεί με λογοτεχνικό τρόπο, φαίνεται πως οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες νομίζουν ότι θεμελιώνουν το «επιχείρημά» τους!

Πιστεύουν, ίσως, ότι το ανακάτεμα των λέξεων, η έλλειψη σεβασμού στην ακριβή σημασία τους, μια πρακτική που έχει πλέον καθιερωθεί από την καθημερινά διαλαλημένη αγραμματοσύνη των ρεπόρτερ, των παρουσιαστών και των εκφωνητών ειδήσεων στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, μπορεί πια να επικυρωθεί και από το Κράτος.

Εκτός κι αν είναι απλοϊκά, τελικά, και αφελώς που πέφτουν και οι Π. Υ. θύμα του καθημερινού εξευτελισμού του λόγου από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ και φτάνουν στο σημείο να εκλαμβάνουν ως μειωμένου πνευματικού επιπέδου και αντίληψης πλείστους των Κυπρίων, τους οποίους σύντομα, ίσως, θα το θεωρήσουμε όλοι φυσιολογικό ν’ αποκαλούμε «τηλεθεατές» αντί «πολίτες», λες κι αυτό θα είναι πια το κύριο χαρακτηριστικό τους⸱ τη στιγμή, μάλιστα, που γι’ αυτό το κατάντημα φέρουν μεγάλη ευθύνη οι ίδιες οι πολιτικές και οι μέθοδοι που ακολουθήθηκαν ως σήμερα από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες στον τομέα της λογοτεχνίας. Ανάμεσα σ’ αυτές είναι ακριβώς και η μείωση των λογοτεχνικών κατηγοριών, όπως έγινε με την αφαίρεση του «Χρονικού/μαρτυρίας» και με την απουσία άλλων που θα έπρεπε να είχαν προστεθεί, π.χ. της Μετάφρασης κ.α.

Από την άλλη, οι Π. Υ. δείχνουν ν’ αποδίδουν αυξημένη σημασία στις… εικονογραφήσεις των παιδικών βιβλίων! Η εικόνα πάνω απ’ όλα! Ο κινηματογράφος (τον οποίο επιδοτούν με σημαντικά κονδύλια), η τηλεόραση, η μουσική, κερδίζουν συνεχώς έδαφος σε βάρος της  ανάπτυξης του λόγου. Είναι χαρακτηριστική η σχεδόν πανομοιότυπη αδυναμία των μουσικών που παρουσιάζονται στην επιτυχημένη σειρά του ΡΙΚ «Road Trip» να αρθρώσουν σαφή, περιεκτικό νοήματος λόγο. Μιλούν για «χαρά», για «ευτυχία» και «αγαλλίαση» όταν παίζουν και ακούν μουσική, αλλά πέραν αυτού ουδέν. Δεν ημπορούν ούτε στο παραμικρό να εμβαθύνουν στα αισθήματα και στη σκέψη τους, να ερευνήσουν, να συμπεράνουν, να επεκταθούν, να δικαιολογήσουν και να δικαιώσουν με αυθεντικό λόγο την τόσο θεμελιώδη για τους ιδίους σχέση με τη μουσική.

 

Από την άλλη, οι Π.Υ. καλλιεργούν την πρακτική της τηλε-όρασης στα παιδιά πολεμώντας την, τάχα, με τη βράβευση των εικόνων των παιδικών βιβλίων! Αλήθεια, πόσες ώρες βλέπουν τα παιδιά τηλεόραση και πόσες διαβάζουν βιβλία; Μπορεί να το διαπιστώσει κανείς αυτό από τα γράμματα που ξέρουν οι νεαροί (και ωραίοι) τηλεοπτικοί αστέρες, αλλά σύντομα θα το διαπιστώνουμε και από τους όχι και τόσο νέους, αλλά πάντα ωραιοπαθείς κάποιας ηλικίας τηλεοπτικούς αστέρες!

Αφού οι Π. Υ. ξοφλούν στην επιστολή τους με τις «μαρτυρίες»  αποπέμποντάς τις από τη λογοτεχνία, επανέρχονται και τις επανασυνδέουν τώρα με το «χρονικό» και προβάλλουν το επόμενό τους «επιχείρημα»: Εξάλλου, λέει ο κ. Παρασκευάς, «όσα πεζογραφικά έργα έχουν χαρακτηριστικά «χρονικού/μαρτυρίας»  δεν αποκλείονται από τις κατηγορίες ‘Μυθιστόρημα, Διήγημα/νουβέλα, Βραβείο Νέου Λογοτέχνη’»! Είπαμε: Τι σημασία έχουν πια οι λεπτοί νοηματικοί διαχωρισμοί, ο πλούτος των λέξεων ή η ακρίβεια στην έκφραση; Έτσι, όποτε του καπνίσει, ο οποιοσδήποτε διορισμένος από τις Π. Υ. «κριτής της λογοτεχνίας» (άλλο κεφάλαιο κι αυτό) μπορεί να ρίχνει η ν’ απορίχνει το οποιοδήποτε κείμενο πέσει στα χέρια του μέσα ή έξω από τα μυθιστορήματα, μέσα ή έξω από τις νουβέλες, τα διηγήματα, τα νέα «λογοτεχνήματα»! Εδώ ο κατάλογος τελειώνει. Τέρμα. Δεν έχει άλλα. Ως εδώ και μη παρέκει!

Το άλλο «επιχείρημα» -ομολογώ ότι με στενοχωρεί αφάνταστα που το υπογράφει ο Παύλος Παρασκευάς, διότι δεν ήταν πάντα αυτός που εμφανίζεται να είναι σήμερα- είναι ότι… «τα μέλη της εκάστοτε Κριτικής Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας δεν είναι αρμόδια να κρίνουν ιστορικά έργα»!!

Οι «μαρτυρίες» μπήκαν τώρα σε άλλο στάδιο αυθαίρετης νοηματοδότησης και ορισμού: Δεν είναι λογοτεχνία -βέβαια- αφού απομονωμένες είναι μόνο δικαστηριακές μαρτυρίες, γίνονται όμως λογοτεχνία μόλις συνδυαστούν με τα χρονικά, αλλά εμείς δεν θέλουμε να τις συνδυάζουμε έτσι διότι… έτσι θέλουμε! Επιπλέον, οι μαρτυρίες γίνονται και… Ιστορία (προκειμένου να τις εξορίσουμε και με άλλο τρόπο) και καλά κάμνουν όσοι γράφουν «χρονικά/μαρτυρίες» να αποτείνονται αλλού για βραβεία… Ιστορίας!

Είναι οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες που μιλούν ή το Happy Hour του ΡΙΚ, το Louis Night Show του ALPHA ή οι κορούδες των πρωινών καφέδων, που είναι παρούσες σε όλα ανεξαιρέτως τα κανάλια; Ή μήπως οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες είναι έτοιμες να «διαγωνιστούν» (για φιλανθρωπικό σκοπό) και στον Αδύναμο Κρίκο;

Αλλά, εφόσον ο λόγος είναι και για τις «εκάστοτε Κριτικές Επιτροπές Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας», θα πρέπει να γράψω ξανά αυτό που έγραψα κατ’ επανάληψη προς τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες, όπως και στους εκάστοτε προϊσταμένους υπουργούς τους, ότι είναι μια επιφανής Πρόεδρος μιας τέτοια Κριτικής Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας -που για τις ικανότητές της διετέλεσε έξι ολόκληρα χρόνια «Πρόεδρος»- η κα Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, που είπε σε μένα, προσωπικά, ότι η κατηγορία «χρονικό/μαρτυρίες» καταργήθηκε, λέει, επειδή «τα ‘χρονικά/μαρτυρίες’ έφταναν με το τσουβάλι στο Υπουργείο και ΠΟΙΟΣ θα καθόταν να διαβάσει όλ’ αυτά», τα γραψίμια τού κάθε παλαβοκυπραίου, «και να συμπεράνει ποιο είναι και ποιο δεν είναι ‘χρονικό’ και να το βραβεύσει» ή να το χέσει κανονικά, όπως του αξίζει; «Ήταν πολλή δουλειά, βρε παιδί μου, το καταλαβαίνεις αυτό;» 

Εσείς το καταλαβαίνετε αυτό; Διότι, αυτό που εγώ καταλαβαίνω είναι ότι όταν κι ο τελευταίος Κυπραίος σηκωνόταν από την αποβλάκωση του Happy Hour και του Louis Night Show και του «Με αγάπη Χριστιάνα» και δεν ξέρω ποιου άλλου τηλε-αστέρα κι έπιανε χαρτί και μολύβι για να καταγράψει τη ζωή και τις εμπειρίες του από το 40, το 50, το 55-59, το 60, το 64, το 74, στο χωριό του, στην κατεχόμενη σήμερα κοινότητά του, παντού σε όλη την Κύπρο, όταν έμπαινε σε μια διαδικασία πάλης με το γράψιμο για να εκφραστεί, όταν δηλαδή έπιανε ν’ ασχοληθεί με τη Λογο-Τεχνία, το αποτέλεσμα ήταν να έρχεται το Κράτος, οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες, και να του λεν: «Τι γράφεις αυτού, ρε μ……α, δεν έχουμε χρόνο για τις αρλούμπες σου»!!

Αντί, δηλαδή, να ενθαρρύνουν τον κόσμο ν’ ασχοληθεί με το γράψιμο (κατ’ ακολουθία και με το διάβασμα), δηλαδή με τον Λόγο, τον έστελναν πίσω να μείνει κολλημένος στην πολυθρόνα του, μπροστά στην αφασία της τηλεόρασης!

Στην Ελλάδα η κατηγορία «χρονικό/μαρτυρία» υπάρχει, υπήρχε πάντα και δεν είπε ποτέ κανένας να καταργηθεί επειδή… δεν είναι λογοτεχνικό είδος!!

Στην Κύπρο η κατάργησή της στηρίχθηκε από μια εξ Ελλάδος κυρία τού πνεύματος (ποιήτρια και κριτικό) επειδή… πληρωνόταν από την Κυπριακή Δημοκρατία κι έπρεπε να υπηρετεί τα κέφια αυτής της εξώγαμης, της μπαστάρδικης και ανεπιθύμητης Κυπριακής Δημοκρατίας!

Θα έπρεπε, ίσως, να διάβαζα λιγότερο, να ήξερα λιγότερα και να μην έγραφα τόσο δεικτικά ώστε να είμαι κι εγώ ένας από τους αγαπημένους των εξουσιαστικών δομών της Κυπριακής Δημοκρατίας και να διοριζόμουν κι εγώ «κριτής» των άλλων, να τους κάνω τον καμπόσο και να τους κόβω τα φτερά, ιδιαίτερα των καλύτερών μου, για να  υπερασπίζομαι το «λογοτεχνικό» τομάρι μου! Τι να κάνουμε, όμως, ήρθαν κάπως ανάποδα τα πράματα. Αυτά έχει η λογοτεχνία, να σου βγαίνει (άμα θέλει) ακάλεστη κι απρόσκλητη εκεί που δεν την περιμένεις και να σου τα χαλά, εκεί που είχες τα πάντα μια χαρά στρωμένα στα μέτρα και στην ευκολία σου. Αν θέλουν, μπορώ να τους παραθέσω τα σχετικά παραδείγματα. Δεν το κάνω για να μη μακρηγορήσω κι άλλο εδώ.

Το ειδικό συμπέρασμα που βγαίνει για μας, σήμερα, είναι πως δεν αποκλείεται να έρθει κάποτε κι εκείνη η στιγμή, όπως την προφήτεψε αρχές-αρχές του 1963, ένας μέγας δάσκαλος και πνευματικός άνθρωπος του τόπου, που υπηρέτησε και ως Υπουργός της Παιδείας μας, ο Φρίξος Πετρίδης, ο οποίος ακολουθώντας τις ντιρεκτίβες τού κατ’ εξοχήν πνευματικού και πολιτικού αρχηγού του τόπου, τότε, ζήτησε να πάψουμε επιτέλους να περιμένουμε ως Πηνελόπη τον Οδυσσέα και να προχωρήσει η Κύπρος στις «αναγκαίες» μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία της⸱ κι αν η Ελλάς, λόγω πτωχείας, δεν ημπορούσε αμέσως ν’ ακολουθήσει (προσέξτε: η Ελλάς ν’ ακολουθήσει την Κύπρο), ας το έκανε αργότερα, όταν θα εύρισκε το χρήμα!! Τέτοιοι παλιάνθρωποι είχαμε καταντήσει σ’ ελάχιστα χρόνια μετά το 55-59 (ή μερικοί από μάς ήταν από τότε), ώστε να επιλέγουμε μνηστήρες αντί τον πολύπαθο Οδυσσέα μας, αφού κι ο «μεγάλος ηγέτης» μας εύρισκε συχνά εμπόδιο την πτωχεία της Ελλάδος για να αποκρούει την Ένωση μαζί της. Το δήλωσε, μάλιστα, «ευθαρσώς» και στους διαβόητους Sunday Times!

Οπότε, όλα ακολουθούν τον προδιαγραμμένο και προφητεμένο δρόμο τους, τον δρόμο που χάραξε η πνευματική ηγεσία του τόπου. Και μόλις το καταλάβει και η Ελλάς αυτό, θ’ ακολουθήσει το παράδειγμα των έξυπνων Κυπραίων και θα καταργήσει κι εκείνη την κατηγορία «Χρονικό/μαρτυρία»! Να επικεντρωθούν οι πάντες στις τηλεοράσεις τους. Εκεί όπου το γέλιο τρέχει ακατάσχετο, άνευ λόγου και αιτίας, εκεί που το καλύτερο αστείο είναι το όσο πιο χυδαίο! Ήδη η Ελλάς έχει υιοθετήσει το επιτυχημένο πνεύμα του δικού μας Αδύναμου Κρίκου και τον εισήγαγε στην επικράτεια της. Να λάμψουν κι εκεί τα δικά της απελέκητα ξύλα ως τηλεοπτικοί αστέρες.

Ούτω πως, και σύντομα μάλιστα, ακόμα και η κα Αμπατζοπούλου μαζί με τους συνεργάτες της Ορφανίδη, Γαλάζη, Ευθυμιάδη και Ολυμπίου θα αναδειχθούν σε μεγάλους ήρωες της Κ.Δ., η οποία ανάμεσα στα απειράριθμα κατορθώματά της θα έχει να δείχνει στις επερχόμενες γενεές των τηλεθεατών-πολιτών της και την έξωση των δυσνόητων μηνυμάτων και των συμβολισμών του Μόντη υπέρ των ξεκάθαρων «μηνυμάτων» του φαλλοκράτη, ηθικοδιδασκάλου Λιπέρτη, που κορυφώθηκαν με τον απαράμιλλο στίχο «βασίλισσες τζαι δούλες θέλουν γαμήσιν ούλες» (!), τον οποίον έφερε στο φως μια ανθολογία του Λιπέρτη, που βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής… μελέτης!

Στις ενστάσεις που ακούστηκαν τότε, ούτε καν η Δικαιοσύνη δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει την ανθολογία από τη λογοτεχνική μελέτη ένεκα, ίσως, βλέπει πολλή τηλεόραση! Και τι πιο φυσικό να νομίσει ότι «ανθολογία» και «μελέτη» το ίδιο πράμα είναι, όπως καλή ώρα «νόμισαν» και οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες, ότι οι «μαρτυρίες» είναι μόνο για τα δικαστήρια και τα «χρονικά» για τα σκουπίδια.

Εκτός κι αν υπάρχει ένας ακόμα  «υψηλότερος» στόχος και «αγώνας», για χάρη του οποίου γίνονται όλ’ αυτά και για τον οποίο όλοι μαζί δουλεύουμε, μισοξέροντας τι κάνουμε και τι παραλείπουμε, ώστε στο τέλος να διαγραφούν διαπαντός τα πάντα και πρωτίστως το παρελθόν μας και να λάμψει σ’ ένα καινούργιο, άσπιλο ορίζοντα, το…  λαμπρό μέλλον μας!!

Πρέπει να είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αλλά και για πρακτικούς λόγους και για το οικονομικό όφελος, που πρέπει να λιγοστέψουμε γενικώς τις λέξεις μας, να απλοποιήσουμε τη ζωή και τη σκέψη μας, να γίνουμε όλοι θαυμαστές τού ακατάσχετου άνευ λόγου και αιτίας τηλεοπτικού γέλιου και του χυδαίου, που είναι το μόνο «αστείο» που χωρά πια ο νους μας.

Η Τηλεόραση νά ’ναι καλά, που ως τώρα τα καταφέρνει μια χαρά, αφού μέχρι και τις Πολιτιστικές μας Υπηρεσίες εκπολιτίζει εκ θεμελίων!

Άντης Ροδίτης