Τα τελευταία 20 χρόνια μειώνονται σταδιακά οι αναφορές σε εικόνες του φυσικού περιβάλλοντος με άγρια ζώα και φυτά

Tης Θαλειας Kαρταλη

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ, 9.6.12

Ηταν μια φορά κι έναν καιρό τρεις αρκούδες που ζούσαν σε ένα σπιτάκι στο δάσος... Η Κοκκινοσκουφίτσα πήγαινε κάθε μέρα στο δάσος και μάζευε άγριες φράουλες και τις πήγαινε στη γιαγιά της...

Πόσες και πόσες αναφορές δεν θυμόμαστε σε δάση και κάμπους στα βιβλία των παιδικών μας χρόνων, αναφορές σε ένα φυσικό περιβάλλον, το οποίο αναζητούσαμε, με τη φαντασία μας φουντωμένη ειδικά εμείς, τα παιδιά της πόλης, να βρούμε με κάθε ευκαιρία, σε κάθε εκδρομή στη φύση. Ειδικά η έννοια του δάσους είχε κάτι μαγικό, εκεί μέσα, στην πυκνή βλάστηση, συνέβαιναν πράγματα τρομερά, κυκλοφορούσαν λύκοι, ξωτικά και αρκούδες, καλές και κακές νεράιδες, κατοικούσαν μάγισσες και δράκοι. Κατοικούσαν όμως και ζώα, όπως ο Μπάμπι το ελαφάκι, μεγάλωναν παιδιά, όπως ο Μόγλης που ζούσε μια «περίεργη» ζωή, είχε φίλους κολλητούς τα ζώα...

Ομως, όλες αυτές οι εικόνες φαντάζουν τόσο μακρινές όσο και η παιδική μας ηλικία, και τα παιδιά μας σήμερα συγκεντρώνουν άλλες εικόνες στο μυαλό, αφού σταδιακά το φυσικό περιβάλλον φαίνεται να εξαφανίζεται από τα παιδικά βιβλία και να αντικαθίσταται από άλλες αναφορές, σε περιβάλλοντα που μπορεί να έχουν σχέση με τη φύση, είναι όμως τεχνητά, κατασκευασμένα από τον άνθρωπο.

Νέα μελέτη που ήρθε πρόσφατα στο φώς της δημοσιότητας δείχνει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών οι εικόνες του φυσικού περιβάλλοντος στα παιδικά βιβλία μειώνονται σταδιακά, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, δίνοντας τη θέση τους σε εικόνες ενός τεχνητού φυσικού περιβάλλοντος όπως είναι ένα πάρκο ή ένας ζωολογικός κήπος, αντικατοπτρίζοντας, σύμφωνα με τους επιστήμονες, τη γενικότερη τάση απομάκρυνσης του σημερινού ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον. Πόσα παιδιά αλήθεια έχουν την ευκαιρία να μαζέψουν σήμερα φρούτα του δάσους, πόσα γνωρίζουν ότι τα βατόμουρα και τα κούμαρα τρώγονται;

Η μελέτη διενεργήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, από ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα με επικεφαλής τον Allen Williams Jr, οι οποίοι επεξεργάστηκαν τις εικόνες των παιδικών βιβλίων που από το 1938 έως σήμερα τιμώνται με το βραβείο παιδικού βιβλίου Caldecott Medal, της σημαντικότερης διάκρισης παιδικού βιβλίου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Τα αποτελέσματα της μελέτης αφήνουν να εννοηθεί ότι η σημερινή γενιά παιδιών δεν κατανοούν ούτε εκτιμούν τον φυσικό κόσμο και τη θέση του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν υπογραμμίζουν οι επιστήμονες, επισημαίνοντας ειδικότερα ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας υπάρχει σταθερή μείωση των αναφορών στην άγρια φύση και τα πλάσματα που την κατοικούν, παρά την ενίσχυση του περιβαλλοντικού κινήματος.

Το γεγονός αυτό αναμφίβολα αντικατοπτρίζει την απομάκρυνση όλων μας από το φυσικό περιβάλλον - στη μελέτη περιλαμβάνονται στοιχεία ερευνών που δείχνουν ότι όλοι, μικροί και μεγάλοι, έχουν χάσει από καιρό την επαφή τους με το φυσικό περιβάλλον και κάτι τέτοιο λογικά δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη. Είναι πράγματι τόσο ανησυχητικό το γεγονός ότι πια τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με εικόνες της άγριας φύσης, αλλά με άλλου είδους αναφορές σε αυτήν;

Οι συνέπειες

Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι η αλλαγή αυτή οδηγεί σταδιακά σε απόλυτη έλλειψη κατανόησης της φύσης από τα παιδιά και κατά συνέπεια στην έλλειψη σεβασμού απέναντί της, ενώ ορισμένοι επιστήμονες κάνουν ακόμη λόγο για Σύνδρομο Στέρησης της Φύσης (Nature Deficit Disorder). Ο όρος δεν είναι ιατρικός, αλλά κοινωνιολογικός και η πατρότητά του ανήκει στον κοινωνιολόγο Ρίτσαρντ Λουβ, ο οποίος στο βιβλίο του Last Child in the Woods: Saving our children from Nature Deficit Disorder περιγράφει το υψηλό κόστος της έλλειψης επαφής του σημερινού παιδιού με το φυσικό περιβάλλον, συνδέοντάς την με παθήσεις όπως η υπερκινητικότητα, η παιδική παχυσαρκία και η αύξηση ψυχοσωματικών ασθενειών στα παιδιά.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Jennn Savedge του Μother Nature NetWork, στη Huffington Post, το πρόβλημα ίσως να βρίσκεται αλλού και όχι στο γεγονός ότι τα παιδικά βιβλία δεν έχουν πια αναφορές στο φυσικό περιβάλλον. «Τα παιδικά βιβλία που ασχολούνται με τη φύση είναι τόσο γεμάτα από οικολογικά μηνύματα που πια τα παιδιά χάνουν το ενδιαφέρον τους γι’ αυτά», τονίζει. «Ισως τα παιδιά να μην είναι τόσο αποκομμένα από τη φύση, απλώς προτιμούν βιβλία που αναφέρονται σε αυτήν χωρίς διαρκώς να προσπαθούν να τους περάσουν ένα μήνυμα για την ανακύκλωση και την κλιματική αλλαγή».

Αξίζει, πάντως, να παρατηρήσουμε πόσα από τα αγαπημένα βιβλία των παιδιών μας αναφέρονται στη φύση ή διαδραματίζονται μέσα στο φυσικό περιβάλλον...