Ο αρχαιολογικός θησαυρός στο Κάβο Σίδερο

 

Του Μάριου Διονέλλη

 Από την «Εφημερίδα των Συντακτών»

Με αμείωτη ένταση συνεχίζονται οι αντιδράσεις, εντός και εκτός Κρήτης, για τη σχεδιαζόμενη επένδυση της Minoan Group στη χερσόνησο Κάβο Σίδερο του Λασιθίου.

Τη Δευτέρα εκδικάζεται στο ΣτΕ η προσφυγή 123 κατοίκων της περιοχής και 17 περιβαλλοντικών φορέων κατά του Προεδρικού Διατάγματος που προβλέπει την κατασκευή πέντε ξενοδοχείων, δυναμικότητας περίπου 2.000 κλινών, και ενός γηπέδου γκολφ, στην έκταση των 26.000 στρεμμάτων που έχει παραχωρηθεί στην εταιρεία από τη Μονή Τοπλού.

Εκτός από τα ζητήματα προστασίας των κηρυγμένων περιοχών Natura (όπως η συγκεκριμένη) και αντισυνταγματικότητας του ίδιου του μνημονιακού νόμου για τις στρατηγικές επενδύσεις, παγκόσμια είναι η κινητοποίηση για την προστασία του αρχαιολογικού τοπίου της περιοχής.

Ηδη, στην ηλεκτρονική καμπάνια για τη διάσωση της περιοχής έχουν συγκεντρωθεί περίπου 3.500 υπογραφές, μεταξύ των οποίων και επιφανών αρχαιολόγων και ιστορικών από όλο τον κόσμο, ενώ αίσθηση προκάλεσε το γράμμα προς τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα από το Παγκόσμιο Αρχαιολογικό Κογκρέσο.

Η «Εφ.Συν.» δημοσιεύει αποκλειστικά σήμερα τον πλήρη κατάλογο με τις θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, με βάση τόσο τη δεκαετή έρευνα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1995-2005) όσο και τις συμπληρωματικές επιφανειακές μελέτες των ανεξάρτητων ερευνητών -οι οποίοι είχαν προσκληθεί από τη Γαλλική Σχολή- Τζένιφερ Μούντι** και Ολιβερ Ράκχαμ** τη διετία 2006-2007.

Στη διάθεση της «Εφ.Συν.» (και κάθε ενδιαφερομένου) βρίσκεται η πλήρης επικαιροποιημένη έκθεση των δύο ερευνητών, όπως κατατέθηκε αρχικά το 2014 ως ένσταση επί της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων του επενδυτικού σχεδίου.

Η παραχωρούμενη έκταση των 26.000 στρεμμάτων έχει χωριστεί σε δύο μεγάλες ζώνες (Α1 και Α2) ανάλογα με το είδος των κατασκευών-επεμβάσεων που θα γίνουν στην περιοχή.

Στη Ζώνη Α1 πρόκειται να κατασκευαστούν τουριστικά καταλύματα και υποδομές, γήπεδο γκολφ, αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις, καταστήματα, κυλικεία, spa και ήπιες λιμενικές υποδομές.

Στη Ζώνη Α2 θα κατασκευαστούν μεταξύ άλλων οι τεχνικές εγκαταστάσεις της τουριστικής υποδομής (αφαλάτωση, φωτοβολταϊκά, αιολική ενέργεια, τουρμπίνες για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων), αλλά και σταθμός πρώτων βοηθειών, ελικοδρόμιο, καθώς και κέντρο πληροφόρησης των επισκεπτών, παραδοσιακά επαγγελματικά εργαστήρια κτλ.

Οι 44 αρχαιολογικές θέσεις με τα εκατοντάδες ευρήματα

Επί αυτών των ίδιων ζωνών ωστόσο έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 44 αρχαιολογικές θέσεις, οι οποίες αναφέρονται στην 36σέλιδη έκθεση των Μούντι και Ράκχαμ.

Συγκεκριμένα:

⚫ Στην περιοχή Τραβούνι (Ζώνη Α1)

Περιλαμβάνονται έξι αρχαιολογικές θέσεις, μεταξύ των οποίων λιθόκτιστη κυκλική δομή που προηγείται της ελληνιστικής περιόδου.

Επίσης, διαφόρων μεγεθών συγκροτήματα κατοίκησης ελληνιστικών-ρωμαϊκών χρόνων με πολυάριθμα δωμάτια, δεξαμενές νερού, τοίχοι περίφραξης και αναβαθμοί καλλιεργειών (πεζούλες).

Επίσης, ένας ελληνιστικός-ρωμαϊκός πύργος, καθώς και ενδείξεις δραστηριότητας μινωικής, ανατολίζουσας/αρχαϊκής, κλασικής, πρώιμης βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου. (Κωδικοί θέσεων: 83,89,141,153,M-R14,M-R15)

⚫ Στην περιοχή Αγκιναροκέφαλο (Ζώνη Α1)

Συνολικά πέντε θέσεις που περιλαμβάνουν αμυντική κατασκευή ελληνιστικών-ρωμαϊκών χρόνων, κτίρια κατοίκησης ελληνορωμαϊκών χρόνων, ενδείξεις γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας ελληνορωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων (αναβαθμοί καλλιέργειας, τοίχοι, λιθοσωροί, όστρακα). (Κωδικοί θέσεων: 155, M-R 4, M-R 11, M-R 12, M-R 13)

⚫ Στις περιοχές Κρύσταλλο-Βαμιές (Ζώνες Α1 και Α2)

Περιλαμβάνονται έξι αρχαιολογικές θέσεις όπου αναφέρονται: Κτίρια τελικής Νεολιθικής/Πρωτομινωικής κατοίκησης. Ναός/ιερό Δήμητρας με πλούσια ανασκαφικά ευρήματα (πήλινα ειδώλια 7ου-2ου αι. π.Χ., λύχνοι, άριστης ποιότητας κεραμική). Σημαντικό τμήμα (600 μ.) ελληνορωμαϊκής οδού μέγιστου πλάτους 2,20 μ., πλαισιωμένης από τοίχο διπλής όψης, η οποία συνδέει τη θέση με την πόλη της Ιτάνου. Ενδείξεις γεωργικής δραστηριότητας ελληνορωμαϊκών χρόνων (αρχαίοι αναβαθμοί καλλιέργειας, περιφράξεις). Κεραμικό υλικό τελικής νεολιθικής, υστερομινωικής, ανατολίζουσας/ αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. (Κωδικοί θέσεων: 16,17,63,66,67,68)

⚫ Στις περιοχές Μαγατζές-Αλατοπατέλα (Ζώνη Α1)

Εδώ εντοπίζονται τρεις κύριες αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν: Μία από τις καλύτερα διατηρημένες προϊστορικές θέσεις κατοίκησης (τελική νεολιθική - πρωτομινωική Ι) με αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική και άφθονη κεραμική. Επίσης, ενδείξεις αρχαίας και μεσαιωνικής αγροτικής καλλιέργειας (πεζούλες), κεραμική πρωτογεωμετρικής/γεωμετρικής περιόδου και ορθογώνιο κτίριο. (Κωδικοί θέσεων: 12, 152, M-R 21)

⚫ Στην περιοχή Ατζικιάρι (Ζώνη Α1)

Εχουν εντοπιστεί πέντε αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν μινωική κατοικία, ελληνιστικό τείχος, υστερορωμαϊκό/βυζαντινό αγρόκτημα, ενετική/οθωμανική κατοικία, βυζαντινή/ενετική/οθωμανική αγροτική δραστηριότητα με σύμπλεγμα αναβαθμών καλλιέργειας, τοίχους περίφραξης, φράγματα, καθώς και συγκεντρώσεις κεραμικής. (Κωδικοί θέσεων: 91,93,M-R40,M-R41,M-R42)

⚫ Στην περιοχή Στεφανές (Ζώνες Α1 και Α2)

Συνολικά έξι αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν υστερομινωικές και ελληνορωμαϊκές εγκαταστάσεις κατοίκησης, τμήμα δρόμου (500 μ.) που συνέδεε μινωικές θέσεις της περιοχής και συγκεντρώσεις κεραμικής που εκτείνονται από την υστερομινωική μέχρι την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. (Κωδικοί θέσεων: 35,37,38,40,41,42)

⚫ Στην περιοχή Βάι (Ζώνη Α1)

Εχουν βρεθεί έξι αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν υστερομινωική κατοικία, υστερομινωικό λιθόκτιστο τάφο κυκλικής κάτοψης, ελληνορωμαϊκό λατομείο ασβεστόλιθου/μαρμάρου, ορθογώνιο αγροτικό κτίριο σε σύνδεση με πυκνό δίκτυο αναβαθμών καλλιέργειας και ελληνορωμαϊκό κτίριο. (Κωδικοί θέσεων: 26,28,29,30,131,Μ-R36)

⚫ Στην περιοχή Γυαλιές (Ζώνη Α1)

Επισημαίνονται επτά αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν αρχαίες κατοικίες, αμυντικές εγκαταστάσεις, μαντριά, πεζούλες και φράγματα. (Κωδικοί θέσεων: 118, 119, 121, M-R 37a, M-R37b, M-R38a, M-R38b)

Δέκα ηχηρές παρεμβάσεις

Μπορεί στην Ελλάδα ο αναπτυξιακός οίστρος να συνεπαίρνει εκπροσώπους της Εκκλησίας και της Αυτοδιοίκησης, ωστόσο στη Βρετανία, χώρα προέλευσης της εταιρείας Minoan Group, επιφανείς αρχαιολόγοι και ιστορικοί ασκούν δημόσια κριτική για τη σχεδιαζόμενη επένδυση.

 «Το έργο αυτό θα προκαλέσει σοβαρή βλάβη σε ένα περιβάλλον που παραμένει ανέγγιχτο από την ελληνική αρχαιότητα και με μεγάλη σημασία ως προς τον βοτανικό του πλούτο. Η επένδυση δεν στέκει ούτε με οικονομικούς όρους».

⇚Πήτερ Γουόρεν, μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, επίτιμος καθηγητής στο Μπρίστολ. Ο γνωστότερος μελετητής της κρητικής προϊστορίας

«Είναι μια περιοχή μεγάλης πολιτιστικής σημασίας που πρέπει να προστατευτεί από την απειλή της τυφλής εμπορικής ανάπτυξης».

Ντέιβιντ Μπλάκμαν, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, πρώην διευθυντής της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, με έρευνα στην Κρήτη⇛

«Σας παρακαλώ, μην πουλήσετε τον φυσικό και αρχαιολογικό σας πλούτο σας για επιπόλαια πλούτη, και μάλιστα για γκολφ».

⇚Ολιβερ Τάπλιν, καθηγητής κλασικών σπουδών στην Οξφόρδη

«Ο πλανήτης και οι άνθρωποι είναι πάνω από τα κέρδη. Πρόκειται για μια ανόητη επενδυτική πρόταση. Τόσο κακή τοποθέτηση στο τοπίο, το κλίμα και την οικολογία της Κρήτης. Είναι καταδικασμένη να αποτύχει».

Κριστίνα Χέιγουντ, διευθύντρια του Ιρλανδικού Ινστιτούτου Ελληνικών Σπουδών στην Αθήνα⇛

«Αυτό το σκανδαλώδες σχέδιο αποτράπηκε με επιτυχία στο παρελθόν και μπορεί και πάλι να αποτραπεί!»

⇚Δρ. Γκρέιαμ Σίπλει, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ

«Η συγκεκριμένη επένδυση προκαλεί σημαντικές απειλές. Χρειάζεται μια πιο βιώσιμη προσέγγιση».

Μπέρναρντ Λέιν, διευθυντής του Journal of Sustainable Tourism, μιας από τις πέντε κορυφαίες ερευνητικές εκδόσεις για τον τουρισμό⇛

«Πρέπει να διατηρήσουμε αυτό το τοπίο».

⇚Νικολέτα Μομιλιάνο, καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, συνδιευθύντρια των ανασκαφών στο Παλαίκαστρο Σητείας

«Ολόκληρη η περιοχή σηματοδοτείται από την τεράστια πολιτιστική και περιβαλλοντική της σημασία. Η ζημιά που θα προκληθεί θα είναι μεγάλη, ενώ το οικονομικό όφελος από ένα ξενόφερτο θέρετρο είναι αμφίβολο. Η μη αναστρέψιμη καταστροφή που θα επέλθει σε αυτή την άνυδρη περιοχή θα είναι μια τραγωδία».

Πήτερ Ντέι, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, ειδικός στην αρχαιολογία της Κρήτης⇛

«Πρόκειται για μια περιοχή εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, με ελάχιστη ανθρώπινη επέμβαση. Η κατασκευή γηπέδου γκολφ είναι μια γελοία ιδέα».

⇚Αλαν Τζόνστον, καθηγητής κλασικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, μελετητής της αρχαιολογίας της Κρήτης

«Γνωρίζω καλά την περιοχή. Ο πλανήτης έχει αρκετά γήπεδα γκολφ. Η ιδέα να φτιάξεις γήπεδο γκολφ (που απαιτεί τόνους νερού) σε μια από τις πιο άνυδρες περιοχές της Κρήτης συνιστά περιβαλλοντικό παραλογισμό. Η περιοχή πρέπει να προστατευτεί για τη μοναδική της περιβαλλοντική και αρχαιολογική αξία και όχι να καταστραφεί προς όφελος κανενός άλλου παρά μόνο των επενδυτών».

Τζέιμς Γουίτλει, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Κάρντιφ της Ουαλίας, με ανασκαφές στην Πραισό Σητείας, πρώην διευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής⇛

Αυτοί που δεν συγκινούνται

Τον αρχαιολογικό πλούτο που περιγράφεται παραπάνω δεν είδαν στο σύνολό τους οι αρχαιολογικές υπηρεσίες της χώρας.

Από την άλλη, ο δήμος και η τοπική εκκλησία φαίνεται να μη συγκινούνται μπροστά στα κελεύσματα μιας αμφίβολης «ανάπτυξης».

Οταν για την έγκριση του επενδυτικού σχεδίου, το 2014, ζητήθηκε η γνώμη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, στο σχετικό έγγραφο επισημάνθηκαν μόνο οι τρεις «κηρυγμένοι» αρχαιολογικοί χώροι που βρίσκονται εντός του γηπέδου που παραχωρείται για την επένδυση (Τραβούνι, Βερνεγάδι, Καλαμάκι) και εφόσον από την πλευρά της εταιρείας δόθηκαν εγγυήσεις για την προστασία αυτών των τριών περιοχών, προχώρησε και η έγκριση από το ΚΑΣ.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν, τόσο η Γαλλική Σχολή όσο και οι ερευνητές Μούντι και Ράκχαμ, ως αρχαιολογική θέση δεν νοούνται μόνο τα ανάκτορα ή τα νεκροταφεία, αλλά και οι λιγότερο «εμφανείς» ενδείξεις αρχαίας ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ενας αρχαίος δρόμος, υπολείμματα αγροτικής, λατομικής ή άλλης οικονομικής δραστηριότητας, μεγάλες συγκεντρώσεις οστράκων κτλ συνιστούν το «πολιτιστικό τοπίο» μιας περιοχής.

Ειδικά στη χερσόνησο της Ιτάνου συναντώνται αντίστοιχες δραστηριότητες σε όλες τις εποχές από τη νεολιθική και τη μινωική μέχρι τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή, γεγονός που δικαίως έχει καθιερώσει τον συγκεκριμένο τόπο ως «χρονοκάψουλα» στα μάτια των ερευνητών.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όπως υπογραμμίζει στο έγγραφό της η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, Χρυσούλα Σοφιανού, έχει δοθεί η έγκριση για το έργο με την προϋπόθεση όλες οι εργασίες να γίνουν υπό την εποπτεία αρχαιολόγων και η πρόσβαση στους αρχαιολογικούς χώρους και τις εντοπισμένες θέσεις να παραμείνει ελεύθερη για τους υπαλλήλους της Εφορείας και τους μελετητές (γεγονός που υποδεικνύει πως μετά την κατασκευή του έργου η είσοδος θα επιτρέπεται μόνο στους πελάτες των ξενοδοχείων).

Ακόμα πιο ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός πως όλες οι παραπάνω αρχαιολογικές θέσεις καταγράφονται σε έρευνες που αφορούν περίπου τη μισή έκταση από αυτή που παραχωρείται στη βρετανική εταιρεία.

Στο άλλο μισό κομμάτι (στη νότια πλευρά του χάρτη που δημοσιεύσει η «Εφ.Συν.») δεν έχει γίνει καμία αρχαιολογική έρευνα, ούτε από ξένες σχολές ούτε από τις τοπικές αρχαιολογικές υπηρεσίες.

«Στο σαλόνι του σπιτιού μας»

Video of Ο Ηγ Φιλόθεος για την μελέτη των Moody Rackham

Για την επένδυση έχει ξεσπάσει ένας μικρός «πόλεμος» στη Σητεία, καθώς το έργο, εκτός από τους διαφωνούντες, συγκεντρώνει και φανατικούς υποστηρικτές.

Μεταξύ αυτών είναι ο δήμαρχος της πόλης, Θόδωρος Πατεράκης, ο οποίος συχνά-πυκνά μιλά για «εχθρούς της Σητείας», αναφερόμενος στους προσφεύγοντες στο ΣτΕ, αλλά και ο ίδιος ο ηγούμενος της Μονής Τοπλού, ο οποίος για πάνω από 25 χρόνια προσπαθεί να προωθήσει την επένδυση στην έκταση που έχει υπό την ιδιοκτησία της η μονή.

Ο ηγούμενος της Μονής Τοπλού, Θεόφιλος |

Ο ηγούμενος π. Φιλόθεος, σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Σητείας, στις αρχές Ιουνίου, έδειξε γλαφυρά την αντίληψη «ιδιοκτησίας» που έχει η μονή για την περιοχή.

Αναφερόμενος στην έρευνα των Μούντι και Ράκχαμ τόνισε πως η παρουσία τους στην περιοχή και η φωτογράφηση και καταγραφή των αρχαιολογικών θέσεων ήταν «σαν να άνοιγε η κ. Μούντι την πόρτα της και να με έβρισκε να στρογγυλοκάθομαι απρόσκλητος στο σαλόνι του σπιτιού της».

**Ποιοι είναι

Η Τζένιφερ Μούντι είναι Αμερικανίδα αρχαιολόγος, εργάζεται ως ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Οστιν και έχει ειδικευτεί στην αρχαιολογία και την ιστορία του περιβάλλοντος της Κρήτης.

Ο Ολιβερ Ράκχαμ ήταν κορυφαίος Βρετανός καθηγητής ιστορικής οικολογίας, στο τμήμα βοτανικής του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Εθεσε νέα πρότυπα για την έρευνα που συνδέει την οικολογία με την αρχαιολογία μέσα από το έργο του στη λεκάνη της Μεσογείου, ειδικά στην Κρήτη. Πέθανε τον Φεβρουάριο του 2015.

Η Μούντι και ο Ράκχαμ εργάστηκαν στην Ελλάδα και στην Κρήτη για περίπου 35 χρόνια.

Η ενδελεχής επιτόπια έρευνά τους οδήγησε στην έκδοση του βιβλίου «Η δημιουργία του κρητικού τοπίου», το 1996, το οποίο αποτελεί πλέον βάση αναφοράς για νεότερους ερευνητές.

Δείτε εδώ ολόκληρη την έρευνα των Μούντι και Ράκχαμ

Η συλλογή υπογραφών και απόψεων συνεχίζεται στο change.org

 

Του Μάριου Διονέλλη

Από την «Εφημερίδα των Συντακτών»

Με αμείωτη ένταση συνεχίζονται οι αντιδράσεις, εντός και εκτός Κρήτης, για τη σχεδιαζόμενη επένδυση της Minoan Group στη χερσόνησο Κάβο Σίδερο του Λασιθίου.

Τη Δευτέρα εκδικάζεται στο ΣτΕ η προσφυγή 123 κατοίκων της περιοχής και 17 περιβαλλοντικών φορέων κατά του Προεδρικού Διατάγματος που προβλέπει την κατασκευή πέντε ξενοδοχείων, δυναμικότητας περίπου 2.000 κλινών, και ενός γηπέδου γκολφ, στην έκταση των 26.000 στρεμμάτων που έχει παραχωρηθεί στην εταιρεία από τη Μονή Τοπλού.

Εκτός από τα ζητήματα προστασίας των κηρυγμένων περιοχών Natura (όπως η συγκεκριμένη) και αντισυνταγματικότητας του ίδιου του μνημονιακού νόμου για τις στρατηγικές επενδύσεις, παγκόσμια είναι η κινητοποίηση για την προστασία του αρχαιολογικού τοπίου της περιοχής.

Ηδη, στην ηλεκτρονική καμπάνια για τη διάσωση της περιοχής έχουν συγκεντρωθεί περίπου 3.500 υπογραφές, μεταξύ των οποίων και επιφανών αρχαιολόγων και ιστορικών από όλο τον κόσμο, ενώ αίσθηση προκάλεσε το γράμμα προς τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα από το Παγκόσμιο Αρχαιολογικό Κογκρέσο.

Η «Εφ.Συν.» δημοσιεύει αποκλειστικά σήμερα τον πλήρη κατάλογο με τις θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, με βάση τόσο τη δεκαετή έρευνα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (1995-2005) όσο και τις συμπληρωματικές επιφανειακές μελέτες των ανεξάρτητων ερευνητών -οι οποίοι είχαν προσκληθεί από τη Γαλλική Σχολή- Τζένιφερ Μούντι** και Ολιβερ Ράκχαμ** τη διετία 2006-2007.

Στη διάθεση της «Εφ.Συν.» (και κάθε ενδιαφερομένου) βρίσκεται η πλήρης επικαιροποιημένη έκθεση των δύο ερευνητών, όπως κατατέθηκε αρχικά το 2014 ως ένσταση επί της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων του επενδυτικού σχεδίου.

Η παραχωρούμενη έκταση των 26.000 στρεμμάτων έχει χωριστεί σε δύο μεγάλες ζώνες (Α1 και Α2) ανάλογα με το είδος των κατασκευών-επεμβάσεων που θα γίνουν στην περιοχή.

Στη Ζώνη Α1 πρόκειται να κατασκευαστούν τουριστικά καταλύματα και υποδομές, γήπεδο γκολφ, αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις, καταστήματα, κυλικεία, spa και ήπιες λιμενικές υποδομές.

Στη Ζώνη Α2 θα κατασκευαστούν μεταξύ άλλων οι τεχνικές εγκαταστάσεις της τουριστικής υποδομής (αφαλάτωση, φωτοβολταϊκά, αιολική ενέργεια, τουρμπίνες για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων), αλλά και σταθμός πρώτων βοηθειών, ελικοδρόμιο, καθώς και κέντρο πληροφόρησης των επισκεπτών, παραδοσιακά επαγγελματικά εργαστήρια κτλ.

Οι 44 αρχαιολογικές θέσεις με τα εκατοντάδες ευρήματα

Επί αυτών των ίδιων ζωνών ωστόσο έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 44 αρχαιολογικές θέσεις, οι οποίες αναφέρονται στην 36σέλιδη έκθεση των Μούντι και Ράκχαμ.

Συγκεκριμένα:

⚫ Στην περιοχή Τραβούνι (Ζώνη Α1)

Περιλαμβάνονται έξι αρχαιολογικές θέσεις, μεταξύ των οποίων λιθόκτιστη κυκλική δομή που προηγείται της ελληνιστικής περιόδου.

Επίσης, διαφόρων μεγεθών συγκροτήματα κατοίκησης ελληνιστικών-ρωμαϊκών χρόνων με πολυάριθμα δωμάτια, δεξαμενές νερού, τοίχοι περίφραξης και αναβαθμοί καλλιεργειών (πεζούλες).

Επίσης, ένας ελληνιστικός-ρωμαϊκός πύργος, καθώς και ενδείξεις δραστηριότητας μινωικής, ανατολίζουσας/αρχαϊκής, κλασικής, πρώιμης βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου. (Κωδικοί θέσεων: 83,89,141,153,M-R14,M-R15)

⚫ Στην περιοχή Αγκιναροκέφαλο (Ζώνη Α1)

Συνολικά πέντε θέσεις που περιλαμβάνουν αμυντική κατασκευή ελληνιστικών-ρωμαϊκών χρόνων, κτίρια κατοίκησης ελληνορωμαϊκών χρόνων, ενδείξεις γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας ελληνορωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων (αναβαθμοί καλλιέργειας, τοίχοι, λιθοσωροί, όστρακα). (Κωδικοί θέσεων: 155, M-R 4, M-R 11, M-R 12, M-R 13)

⚫ Στις περιοχές Κρύσταλλο-Βαμιές (Ζώνες Α1 και Α2)

Περιλαμβάνονται έξι αρχαιολογικές θέσεις όπου αναφέρονται: Κτίρια τελικής Νεολιθικής/Πρωτομινωικής κατοίκησης. Ναός/ιερό Δήμητρας με πλούσια ανασκαφικά ευρήματα (πήλινα ειδώλια 7ου-2ου αι. π.Χ., λύχνοι, άριστης ποιότητας κεραμική). Σημαντικό τμήμα (600 μ.) ελληνορωμαϊκής οδού μέγιστου πλάτους 2,20 μ., πλαισιωμένης από τοίχο διπλής όψης, η οποία συνδέει τη θέση με την πόλη της Ιτάνου. Ενδείξεις γεωργικής δραστηριότητας ελληνορωμαϊκών χρόνων (αρχαίοι αναβαθμοί καλλιέργειας, περιφράξεις). Κεραμικό υλικό τελικής νεολιθικής, υστερομινωικής, ανατολίζουσας/ αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. (Κωδικοί θέσεων: 16,17,63,66,67,68)

⚫ Στις περιοχές Μαγατζές-Αλατοπατέλα (Ζώνη Α1)

Εδώ εντοπίζονται τρεις κύριες αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν: Μία από τις καλύτερα διατηρημένες προϊστορικές θέσεις κατοίκησης (τελική νεολιθική - πρωτομινωική Ι) με αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική και άφθονη κεραμική. Επίσης, ενδείξεις αρχαίας και μεσαιωνικής αγροτικής καλλιέργειας (πεζούλες), κεραμική πρωτογεωμετρικής/γεωμετρικής περιόδου και ορθογώνιο κτίριο. (Κωδικοί θέσεων: 12, 152, M-R 21)

⚫ Στην περιοχή Ατζικιάρι (Ζώνη Α1)

Εχουν εντοπιστεί πέντε αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν μινωική κατοικία, ελληνιστικό τείχος, υστερορωμαϊκό/βυζαντινό αγρόκτημα, ενετική/οθωμανική κατοικία, βυζαντινή/ενετική/οθωμανική αγροτική δραστηριότητα με σύμπλεγμα αναβαθμών καλλιέργειας, τοίχους περίφραξης, φράγματα, καθώς και συγκεντρώσεις κεραμικής. (Κωδικοί θέσεων: 91,93,M-R40,M-R41,M-R42)

⚫ Στην περιοχή Στεφανές (Ζώνες Α1 και Α2)

Συνολικά έξι αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν υστερομινωικές και ελληνορωμαϊκές εγκαταστάσεις κατοίκησης, τμήμα δρόμου (500 μ.) που συνέδεε μινωικές θέσεις της περιοχής και συγκεντρώσεις κεραμικής που εκτείνονται από την υστερομινωική μέχρι την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. (Κωδικοί θέσεων: 35,37,38,40,41,42)

⚫ Στην περιοχή Βάι (Ζώνη Α1)

Εχουν βρεθεί έξι αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν υστερομινωική κατοικία, υστερομινωικό λιθόκτιστο τάφο κυκλικής κάτοψης, ελληνορωμαϊκό λατομείο ασβεστόλιθου/μαρμάρου, ορθογώνιο αγροτικό κτίριο σε σύνδεση με πυκνό δίκτυο αναβαθμών καλλιέργειας και ελληνορωμαϊκό κτίριο. (Κωδικοί θέσεων: 26,28,29,30,131,Μ-R36)

⚫ Στην περιοχή Γυαλιές (Ζώνη Α1)

Επισημαίνονται επτά αρχαιολογικές θέσεις που περιλαμβάνουν αρχαίες κατοικίες, αμυντικές εγκαταστάσεις, μαντριά, πεζούλες και φράγματα. (Κωδικοί θέσεων: 118, 119, 121, M-R 37a, M-R37b, M-R38a, M-R38b)

Δέκα ηχηρές παρεμβάσεις

Μπορεί στην Ελλάδα ο αναπτυξιακός οίστρος να συνεπαίρνει εκπροσώπους της Εκκλησίας και της Αυτοδιοίκησης, ωστόσο στη Βρετανία, χώρα προέλευσης της εταιρείας Minoan Group, επιφανείς αρχαιολόγοι και ιστορικοί ασκούν δημόσια κριτική για τη σχεδιαζόμενη επένδυση.

 «Το έργο αυτό θα προκαλέσει σοβαρή βλάβη σε ένα περιβάλλον που παραμένει ανέγγιχτο από την ελληνική αρχαιότητα και με μεγάλη σημασία ως προς τον βοτανικό του πλούτο. Η επένδυση δεν στέκει ούτε με οικονομικούς όρους».

⇚Πήτερ Γουόρεν, μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, επίτιμος καθηγητής στο Μπρίστολ. Ο γνωστότερος μελετητής της κρητικής προϊστορίας

«Είναι μια περιοχή μεγάλης πολιτιστικής σημασίας που πρέπει να προστατευτεί από την απειλή της τυφλής εμπορικής ανάπτυξης».

Ντέιβιντ Μπλάκμαν, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, πρώην διευθυντής της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, με έρευνα στην Κρήτη⇛

«Σας παρακαλώ, μην πουλήσετε τον φυσικό και αρχαιολογικό σας πλούτο σας για επιπόλαια πλούτη, και μάλιστα για γκολφ».

⇚Ολιβερ Τάπλιν, καθηγητής κλασικών σπουδών στην Οξφόρδη

«Ο πλανήτης και οι άνθρωποι είναι πάνω από τα κέρδη. Πρόκειται για μια ανόητη επενδυτική πρόταση. Τόσο κακή τοποθέτηση στο τοπίο, το κλίμα και την οικολογία της Κρήτης. Είναι καταδικασμένη να αποτύχει».

Κριστίνα Χέιγουντ, διευθύντρια του Ιρλανδικού Ινστιτούτου Ελληνικών Σπουδών στην Αθήνα⇛

«Αυτό το σκανδαλώδες σχέδιο αποτράπηκε με επιτυχία στο παρελθόν και μπορεί και πάλι να αποτραπεί!»

⇚Δρ. Γκρέιαμ Σίπλει, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ

«Η συγκεκριμένη επένδυση προκαλεί σημαντικές απειλές. Χρειάζεται μια πιο βιώσιμη προσέγγιση».

Μπέρναρντ Λέιν, διευθυντής του Journal of Sustainable Tourism, μιας από τις πέντε κορυφαίες ερευνητικές εκδόσεις για τον τουρισμό⇛

«Πρέπει να διατηρήσουμε αυτό το τοπίο».

⇚Νικολέτα Μομιλιάνο, καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, συνδιευθύντρια των ανασκαφών στο Παλαίκαστρο Σητείας

«Ολόκληρη η περιοχή σηματοδοτείται από την τεράστια πολιτιστική και περιβαλλοντική της σημασία. Η ζημιά που θα προκληθεί θα είναι μεγάλη, ενώ το οικονομικό όφελος από ένα ξενόφερτο θέρετρο είναι αμφίβολο. Η μη αναστρέψιμη καταστροφή που θα επέλθει σε αυτή την άνυδρη περιοχή θα είναι μια τραγωδία».

Πήτερ Ντέι, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, ειδικός στην αρχαιολογία της Κρήτης⇛

«Πρόκειται για μια περιοχή εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, με ελάχιστη ανθρώπινη επέμβαση. Η κατασκευή γηπέδου γκολφ είναι μια γελοία ιδέα».

⇚Αλαν Τζόνστον, καθηγητής κλασικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, μελετητής της αρχαιολογίας της Κρήτης

«Γνωρίζω καλά την περιοχή. Ο πλανήτης έχει αρκετά γήπεδα γκολφ. Η ιδέα να φτιάξεις γήπεδο γκολφ (που απαιτεί τόνους νερού) σε μια από τις πιο άνυδρες περιοχές της Κρήτης συνιστά περιβαλλοντικό παραλογισμό. Η περιοχή πρέπει να προστατευτεί για τη μοναδική της περιβαλλοντική και αρχαιολογική αξία και όχι να καταστραφεί προς όφελος κανενός άλλου παρά μόνο των επενδυτών».

Τζέιμς Γουίτλει, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Κάρντιφ της Ουαλίας, με ανασκαφές στην Πραισό Σητείας, πρώην διευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής⇛

Αυτοί που δεν συγκινούνται

Τον αρχαιολογικό πλούτο που περιγράφεται παραπάνω δεν είδαν στο σύνολό τους οι αρχαιολογικές υπηρεσίες της χώρας.

Από την άλλη, ο δήμος και η τοπική εκκλησία φαίνεται να μη συγκινούνται μπροστά στα κελεύσματα μιας αμφίβολης «ανάπτυξης».

Οταν για την έγκριση του επενδυτικού σχεδίου, το 2014, ζητήθηκε η γνώμη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, στο σχετικό έγγραφο επισημάνθηκαν μόνο οι τρεις «κηρυγμένοι» αρχαιολογικοί χώροι που βρίσκονται εντός του γηπέδου που παραχωρείται για την επένδυση (Τραβούνι, Βερνεγάδι, Καλαμάκι) και εφόσον από την πλευρά της εταιρείας δόθηκαν εγγυήσεις για την προστασία αυτών των τριών περιοχών, προχώρησε και η έγκριση από το ΚΑΣ.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν, τόσο η Γαλλική Σχολή όσο και οι ερευνητές Μούντι και Ράκχαμ, ως αρχαιολογική θέση δεν νοούνται μόνο τα ανάκτορα ή τα νεκροταφεία, αλλά και οι λιγότερο «εμφανείς» ενδείξεις αρχαίας ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ενας αρχαίος δρόμος, υπολείμματα αγροτικής, λατομικής ή άλλης οικονομικής δραστηριότητας, μεγάλες συγκεντρώσεις οστράκων κτλ συνιστούν το «πολιτιστικό τοπίο» μιας περιοχής.

Ειδικά στη χερσόνησο της Ιτάνου συναντώνται αντίστοιχες δραστηριότητες σε όλες τις εποχές από τη νεολιθική και τη μινωική μέχρι τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή, γεγονός που δικαίως έχει καθιερώσει τον συγκεκριμένο τόπο ως «χρονοκάψουλα» στα μάτια των ερευνητών.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, όπως υπογραμμίζει στο έγγραφό της η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, Χρυσούλα Σοφιανού, έχει δοθεί η έγκριση για το έργο με την προϋπόθεση όλες οι εργασίες να γίνουν υπό την εποπτεία αρχαιολόγων και η πρόσβαση στους αρχαιολογικούς χώρους και τις εντοπισμένες θέσεις να παραμείνει ελεύθερη για τους υπαλλήλους της Εφορείας και τους μελετητές (γεγονός που υποδεικνύει πως μετά την κατασκευή του έργου η είσοδος θα επιτρέπεται μόνο στους πελάτες των ξενοδοχείων).

Ακόμα πιο ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός πως όλες οι παραπάνω αρχαιολογικές θέσεις καταγράφονται σε έρευνες που αφορούν περίπου τη μισή έκταση από αυτή που παραχωρείται στη βρετανική εταιρεία.

Στο άλλο μισό κομμάτι (στη νότια πλευρά του χάρτη που δημοσιεύσει η «Εφ.Συν.») δεν έχει γίνει καμία αρχαιολογική έρευνα, ούτε από ξένες σχολές ούτε από τις τοπικές αρχαιολογικές υπηρεσίες.

«Στο σαλόνι του σπιτιού μας»

Video of Ο Ηγ Φιλόθεος για την μελέτη των Moody Rackham

Για την επένδυση έχει ξεσπάσει ένας μικρός «πόλεμος» στη Σητεία, καθώς το έργο, εκτός από τους διαφωνούντες, συγκεντρώνει και φανατικούς υποστηρικτές.

Μεταξύ αυτών είναι ο δήμαρχος της πόλης, Θόδωρος Πατεράκης, ο οποίος συχνά-πυκνά μιλά για «εχθρούς της Σητείας», αναφερόμενος στους προσφεύγοντες στο ΣτΕ, αλλά και ο ίδιος ο ηγούμενος της Μονής Τοπλού, ο οποίος για πάνω από 25 χρόνια προσπαθεί να προωθήσει την επένδυση στην έκταση που έχει υπό την ιδιοκτησία της η μονή.

Ο ηγούμενος της Μονής Τοπλού, Θεόφιλος |

Ο ηγούμενος π. Φιλόθεος, σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Σητείας, στις αρχές Ιουνίου, έδειξε γλαφυρά την αντίληψη «ιδιοκτησίας» που έχει η μονή για την περιοχή.

Αναφερόμενος στην έρευνα των Μούντι και Ράκχαμ τόνισε πως η παρουσία τους στην περιοχή και η φωτογράφηση και καταγραφή των αρχαιολογικών θέσεων ήταν «σαν να άνοιγε η κ. Μούντι την πόρτα της και να με έβρισκε να στρογγυλοκάθομαι απρόσκλητος στο σαλόνι του σπιτιού της».

**Ποιοι είναι

Η Τζένιφερ Μούντι είναι Αμερικανίδα αρχαιολόγος, εργάζεται ως ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Οστιν και έχει ειδικευτεί στην αρχαιολογία και την ιστορία του περιβάλλοντος της Κρήτης.

Ο Ολιβερ Ράκχαμ ήταν κορυφαίος Βρετανός καθηγητής ιστορικής οικολογίας, στο τμήμα βοτανικής του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Εθεσε νέα πρότυπα για την έρευνα που συνδέει την οικολογία με την αρχαιολογία μέσα από το έργο του στη λεκάνη της Μεσογείου, ειδικά στην Κρήτη. Πέθανε τον Φεβρουάριο του 2015.

Η Μούντι και ο Ράκχαμ εργάστηκαν στην Ελλάδα και στην Κρήτη για περίπου 35 χρόνια.

Η ενδελεχής επιτόπια έρευνά τους οδήγησε στην έκδοση του βιβλίου «Η δημιουργία του κρητικού τοπίου», το 1996, το οποίο αποτελεί πλέον βάση αναφοράς για νεότερους ερευνητές.

Δείτε εδώ ολόκληρη την έρευνα των Μούντι και Ράκχαμ

Η συλλογή υπογραφών και απόψεων συνεχίζεται στο change.org