ΤΡΙΑ ΠΑΡΚΑ - ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

της Σταυρούλας Κατσογιάννη

Τώρα που οι φλυαρίες περί των "κοινών" εμφανίζονται ως ιδεολογικό πασπαρτού, καιρός να εντρυφήσουμε σε κάποιες περιπτώσεις "κοινών" που δεν χρειάζονται απλές ηθικολογίες αλλά  εναλλακτικές τεχνικές διαχείρισης  ΓΣχ.

Πόσο δημόσιος χώρος είναι οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, οι πλατείες, ποιοι έχουν πρωταρχικά δικαιώματα στο δημόσιο χώρο; Είναι ο δημόσιος χώρος, χώρος συνάθροισης, ψυχαγωγίας, συνάντησης, ανθρώπινης επικοινωνίας ή διαμορφώνεται έτσι ώστε να ανήκει στα αυτοκίνητα, στους καταναλωτές, στους πελάτες των καφέ και των εστιατορίων; Οι πεζοδρομήσεις των εμπορικών δρόμων, η ανάπτυξη των εμπορικών κέντρων, η υποβάθμιση του δημόσιου χώρου, η έλλειψη χρήσεων, η ανάπτυξη κακών συνθηκών, μετατρέπει τον άνθρωπο της πόλης σε καταναλωτή, όταν θα βρεθεί στο «δημόσιο χώρο». 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το λάθος ξεκινάει από την έλλειψη δημοκρατικής πολιτικής, στην ανάπτυξη του δημόσιου χώρου, οι αναπλάσεις επιβάλλονται συνήθως από εξωγενείς παράγοντες, από πολιτικές σκοπιμότητες ή από τα συμφέροντα κλειστών ομάδων. Η λογική των παρεμβάσεων πολύ συχνά, δεν ταυτίζεται με τις ανάγκες, με τη συλλογικότητα της κοινωνίας, δεν δίνει προοπτικές καλύτερης ζωής, οι παρεμβάσεις δρουν αποσπασματικά, δημιουργώντας τελικά ένα συνονθύλευμα έργων, αφήνοντας στην άκρη την ιστορία και την κουλτούρα του τόπου, με άνιση κατανομή του πρασίνου με ταξική ποιότητα και ποσότητα. Ακόμα όμως και όταν ο δημόσιος χώρος σχεδιάζεται και μελετάτε με τις καλύτερες προθέσεις, ποιος και που, έχει μελετήσει σε βάθος χρόνου τη λειτουργία αυτού του χώρου; Ποιος και που, έχει καταγράψει λάθος πρακτικές, προς αποφυγή της επανάληψης τους;

Ο άνθρωπος μπορεί να κάνει «κατάληψη στο δημόσιο χώρο» στην περίπτωση που διαμαρτύρεται, που γιορτάζει, που τρέχει στο μαραθώνιο, που πανηγυρίζει. Και φαίνεται να μην του αρκεί. Τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν ομάδες πολιτών, κυρίως σε τοπικό επίπεδο, που διεκδικούν δημόσιο χώρο, που παρεμβαίνουν στα σχέδια ανάπλασης ανοιχτών χώρων στη πόλη. Τρεις τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν το πάρκο Ναυαρίνου, στην Αθήνα, το Gezi park στην Κωνσταντινούπολη και το Park Fiction, στο Αμβούργο.

Park Fiction

Το 1997 , ο δήμος Αμβούργου αποφασίζει να πουλήσει σε ιδιώτες επενδυτές, έκταση που βρίσκεται πάνω από το λιμάνι, σε ένα σημαντικό για την περιοχή χώρο. Τα σχέδια σταμάτησαν με την παρέμβαση της κοινότητας. Οι κάτοικοι δεν στάθηκαν στη διαμαρτυρία τους για τα σχέδια της κυβέρνησης, το δίκτυο αυτό οργάνωσε παράλληλη διαδικασία σχεδιασμού δημιουργώντας πλατφόρμες ανταλλαγής ιδεών, μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικά πολιτισμικά πεδία: μουσικοί, ιερείς, μάγειρες, ιδιοκτήτες καφέ,  ψυχολόγοι , παιδιά, καταληψίες, καλλιτέχνες .

To Park Fiction οργάνωσε τη διαδικασία σχεδιασμού σαν ένα παιχνίδι. Διαλέξεις, συζητήσεις, εκθέσεις, ταινίες-προβολές που χρησιμοποιούνται για την επιμόρφωση των κατοίκων αλλά και νέα έξυπνα εργαλεία αναπτύχθηκαν για να κάνουν τη συμμετοχή πιο εύκολη και πιο προσιτή: αρχείο με επιθυμίες, ερωτηματολόγια και χάρτες, η βιβλιοθήκη κήπων, μια τηλεφωνική γραμμή με τηλεφωνητή για τους ανθρώπους που έχουν έμπνευση αργά το βράδυ.

Η κατασκευή του πάρκου ξεκίνησε χρόνια αργότερα, και εγκαινιάστηκε το 2005, αναπτύχθηκαν τα σχέδια των κατοίκων, σε συνεργασία με αρχιτέκτονες τοπίου. Το νησί δέντρο (με βάση ένα σχέδιο από φαντάστηκε ένα αγόρι που ονομάζεται Γιουσούφ ), ένα ιπτάμενο χαλί, ένα διαμορφωμένο κύμα από γκαζόν, ο κήπος του σκύλου, ο κήπος της τουλίπας κλπ.

Πάρκο Ναυαρίνου

Το οικόπεδο αγοράστηκε από το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας το 1972. Στη δεκαετία του ΄80 το 4όροφο κτίριο γκρεμίστηκε με σκοπό να χτιστεί στη θέση του μέγαρο που θα στέγαζε τα γραφεία του ΤΕΕ, σχέδιο που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Το 1990, το ΤΕΕ προσφέρει το οικόπεδο στο Δήμο Αθηναίων για να γίνει πλατεία, ζητώντας να αποζημιωθεί με τίτλο μεταφοράς συντελεστή δόμησης σε ιδιοκτησία του στο Μαρούσι. Λόγω καθυστερήσεων και αλλαγής του πολεοδομικού κώδικα, η ανταλλαγή δεν υλοποιείται κι έτσι το οικόπεδο παραμένει για χρόνια, νοικιασμένο σαν πάρκινγκ.

Το 2008 το τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος εξετάζει την οικοδόμηση του οικοπέδου, στην οδό Ναυαρίνου στα Εξάρχεια. Η Επιτροπή Πρωτοβουλίας Κατοίκων Εξαρχείων που για 1,5 χρόνο ασχολιόταν ήδη με το συγκεκριμένο χώρο, ενημερώνει τη γειτονιά, κινητοποιείται και ζητάει άμεσα τη μετατροπή του οικοπέδου σε χώρο πρασίνου. Στις 7 Μαρτίου 2009 μαζί με τη συλλογικότητα «Εμείς, Εδώ και Τώρα και για Όλους Εμάς» οργανώνει εκδήλωση όπου ενθουσιώδεις κάτοικοι και δυναμικοί υποστηρικτές ενωμένοι καταλαμβάνουν το χώρο και απαιτούν το αυτονόητο, το πάρκινγκ να γίνει πάρκο! Σπάνε την άσφαλτο με κομπρεσέρ και κόφτες, φέρνουν φορτηγά με χώμα, φυτεύουν δέντρα και λουλούδια και το γιορτάζουν. Η ανταπόκριση και η δυναμική του κόσμου ξεπερνάει κάθε προσδοκία και το πάρκο γεννιέται .

Tο πάρκο συν διαμορφώνεται σταδιακά, από μια ανοιχτή συνέλευση που λειτουργεί ανοιχτά με διάλογο κι επιχειρήματα, ενώ οι συναινετικές αποφάσεις της συνέλευσης είναι δεσμευτικές για όλους. Το πάρκο διαθέτει υψηλή και θαμνώδη βλάστηση, λαχανόκηπο, παιδική χαρά, ένα μικρό αμφιθέατρο, καθιστικά. Σήμερα, επτά χρόνια μετά, το πάρκο είναι τόπος συνάντησης, επικοινωνίας, δημιουργίας, παιχνιδιού, για την γειτονιά των Εξαρχείων, ανοιχτό σε όλες τις ηλικίες, κοινωνικές ομάδες, ανεξάρτητα καταγωγής, κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης.

Gezi park

Τέλη Μάιου του 2013 μπουλντόζες μπαίνουν μέσα στο πάρκο Γκεζί αρχίζουν να σπάνε τοιχία, να ξεριζώνουν δέντρα με σκοπό στη θέση του να κατασκευαστεί ένα συγκρότημα με νέο τζαμί και εμπορικό κέντρο. Οι ενέργειες αυτές πυροδότησαν ένα κύμα διαμαρτυριών που ξεκίνησε με κατάληψη του χώρου και διαδηλώσεις κατά της αστικής ανάπλασης και μέσα σε δυο εβδομάδες μετατράπηκαν σε μια ευρύτερη έκφραση του θυμού εναντίον κυβερνητικών πολιτικών σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας. Σύμφωνα με την οργάνωση των τουρκικών γιατρών, οι διαμαρτυρίες πήραν ένα βαρύ ανθρώπινο τίμημα: οκτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, περίπου 8.000 τραυματίστηκαν, 104 υπέστησαν σοβαρά τραύματα στο κεφάλι και 11 άνθρωποι έχασαν ένα μάτι, τα περισσότερα ως αποτέλεσμα της αστυνομικής βίας.

Ένας πρώην κηπουρός επικεφαλής του Gezi Park για 20 χρόνια, ο Cemal Ozay, λέει χαρακτηριστικά "Δεν τους αρέσουν τα δέντρα, γιατί τα δέντρα δεν παράγουν κέρδος". Η απόφαση του δικαστηρίου σχετικά με το σχέδιο αναμένεται τις επόμενες εβδομάδες, εάν το δικαστήριο εγκρίνει το σχέδιο, ένα δημοψήφισμα θα διεξαχθεί για την τελική έγκριση.

Είναι ενδιαφέρον ότι, η χρονική στιγμή της κίνησης αυτής συνέπεσε με την απόφαση του υπουργείου περιβάλλοντος της Τουρκίας ότι τα εμπορικά κέντρα θα πρέπει να εξαιρούνται από την υποχρεωτική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.