Πέ­δρο ντὲ Μιγ­κέλ (Pedro de Miguel) Μι­κρο­δι­ή­γη­μα: Αὐ­τὴ ἡ λι­λι­πού­τεια τέ­χνη

MΙΚΡΟΔΙΗΓΗΜΑ, δι­ή­γη­μα μι­νι­α­τού­ρα, δι­ή­γη­μα μπον­ζά­ι, να­νο­δι­ή­γη­μα, ἀ­κό­μη καὶ ἱ­στο­ρι­ού­λα... Ὑ­πάρ­χουν πά­ρα πολ­λὲς ὀ­νο­μα­σί­ες ποὺ προσ­δι­ο­ρί­ζουν τὸ πο­λὺ σύν­το­μο δι­ή­γη­μα, με­τα­ξύ των ὁ­ποί­ων φαί­νε­ται νὰ ἐ­πι­κρα­τεῖ τὸ «μι­κρο­δι­ή­γη­μα».

       Ἕ­να φαι­νό­με­νο κα­θό­λου νέ­ο στὴ λο­γο­τε­χνί­α, τὸ ὁ­ποῖ­ο ὡ­στό­σο φαί­νε­ται νὰ γί­νε­ται δη­μο­φι­λὲς κα­τὰ τὸν τε­λευ­ταῖ­ο μι­σὸ αἰ­ώ­να, ἀ­πὸ τὴν πέ­να δι­α­κε­κρι­μέ­νων συγ­γρα­φέ­ων μυ­θο­πλα­σί­ας τῆς Λα­τι­νι­κῆς Ἀ­με­ρι­κῆς ὅ­πως οἱ Μπόρ­χες, Κορ­τά­σαρ, Γκαρ­σί­α Μάρ­κες, Ἀ­ρε­ό­λα, Ντε­νέ­βι καὶ Μον­τε­ρό­σο. Για­τὶ, ἂν καὶ τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα δὲν εἶ­ναι ἄ­γνω­στο σὲ κα­μί­α ἀ­πὸ τὶς σύγ­χρο­νες λο­γο­τε­χνί­ες —ἀρ­κεῖ νὰ θυ­μη­θοῦ­με τὴν πα­ρά­ξε­νη ὀ­μορ­φιὰ τῶν σύν­το­μων δι­η­γη­μά­των τοῦ Κάφ­κα ἢ τὸ ἀ­νε­κτί­μη­το χι­οῦ­μορ τῶν δι­η­γη­μά­των τοῦ Σλά­βο­μιρ Μρό­ζεκ—, φαί­νε­ται ὅ­τι κά­νει πιὸ δυ­να­μι­κὰ τὴν ἐμ­φά­νι­σή του στὴν ἄλ­λη πλευ­ρὰ τοῦ Ἀ­τλαν­τι­κοῦ, ὅ­που ἐ­πί­σης ἔ­γι­νε προ­σπά­θεια νὰ θε­με­λι­ω­θεῖ θε­ω­ρη­τι­κὰ καὶ νὰ δι­α­χω­ρι­στεῖ ἀ­πὸ πα­ρό­μοι­α εἴ­δη. Ἀ­πὸ τὴν Ἰ­σπα­νί­α δὲν λεί­πουν λαμ­πρὰ πα­ρα­δείγ­μα­τα συγ­γρα­φέ­ων ποὺ καλ­λι­έρ­γη­σαν τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα, ὅ­πως ὁ Λου­ὶς Μα­τέ­ο Ντί­εθ, ὁ Μὰξ Ἄ­ουμπ, ὁ Ἀν­τό­νιο Πε­ρέ­ι­ρα…, ἐ­νῶ εἶ­ναι σπά­νια ἡ πε­ρί­πτω­ση συγ­γρα­φέ­ων ποὺ δὲν ἔ­χουν κα­τα­πια­στεῖ μα­ζί του ἔ­στω μιὰ φο­ρά.

       Τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα ἔ­χει τὶς ρί­ζες του, ὅ­πως καὶ ὅ­λα τα εἴ­δη λο­γο­τε­χνί­ας, στὶς προ­φο­ρι­κὲς πα­ρα­δό­σεις, μὲ τὴ μορ­φὴ μύ­θων καὶ ἀλ­λη­γο­ρι­ῶν καὶ ἀ­πο­κτᾶ ὑ­πό­στα­ση κα­τὰ τὸ Με­σαί­ω­να μέ­σῳ τῆς δι­δα­κτι­κῆς λο­γο­τε­χνί­ας, ἡ ὁ­ποί­α ἀν­τλεῖ τὸ ὑ­λι­κό της ἀ­πὸ θρύ­λους, αἰ­νίγ­μα­τα καὶ πα­ρα­βο­λές. Ὁ­ρι­σμέ­νοι θε­ω­ροῦν ὅ­τι τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα εἶ­ναι μιὰ ἐκ­δο­χὴ τοῦ ἀ­σι­α­τι­κοῦ χα­ϊ­κοῦ σὲ πε­ζὸ λό­γο, ἐ­νῶ ἄλ­λοι πι­στεύ­ουν ὅ­τι προ­έρ­χε­ται ἀ­πὸ τὴν ἐ­πι­τύμ­βια λο­γο­τε­χνί­α.

       Ὡ­στό­σο, τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα γί­νε­ται δη­μο­φι­λὲς στὴν ἰ­σπα­νό­φω­νη λο­γο­τε­χνί­α κα­τὰ τὴ σύγ­χρο­νη ἐ­πο­χή, μὲ τὴ γέν­νη­ση τοῦ δι­η­γή­μα­τος ὡς λο­γο­τε­χνι­κοῦ εἴ­δους, χά­ρη στὴν ταυ­τό­χρο­νη ἐμ­φά­νι­ση δύ­ο φαι­νο­μέ­νων δι­α­φο­ρε­τι­κῆς φύ­σε­ως: στὴν ἔ­κρη­ξη τῆς πρω­το­πο­ρια­κῆς λο­γο­τε­χνί­ας μὲ τὴν ἐκ­φρα­στι­κή της ἀ­να­νέ­ω­ση καὶ στὴν ἔκ­δο­ση με­γά­λου ἀ­ριθ­μοῦ πε­ρι­ο­δι­κῶν ποὺ ἀ­παι­τοῦ­σαν σύν­το­μα κεί­με­να μὲ εἰ­κο­νο­γρά­φη­ση γιὰ νὰ γε­μί­σουν τὶς σε­λί­δες πο­λι­τι­στι­κοῦ πε­ρι­ε­χο­μέ­νου. Κά­ποι­ες ἀ­πὸ τὶς γκρεγ­κε­ρί­ας τοῦ Ρα­μὸν Γκό­μεθ ντὲ λὰ Σέρ­να εἶ­ναι πραγ­μα­τι­κὰ δι­η­γή­μα­τα μό­λις μιᾶς γραμ­μῆς, καὶ ἐ­πί­σης οἱ Ρουμ­πὲν Ντα­ρί­ο καὶ Βι­σέν­τε Οὐ­ι­δόμ­προ ἐ­ξέ­δω­σαν μι­κρο­δι­η­γή­μα­τα δι­α­φό­ρων αἰ­σθη­τι­κῶν προ­σεγ­γί­σε­ων. Ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τοὺς ἐν λό­γῳ συγ­γρα­φεῖς, ἡ λο­γο­τε­χνι­κὴ κρι­τι­κὴ ξε­χω­ρί­ζει ἐ­πί­σης τὸν Με­ξι­κα­νὸ Χού­λιο Τό­ρι καὶ τὸν Ἀρ­γεν­τι­νὸ Λε­ο­πόλ­δο Λου­γό­νες ὡς κα­θο­ρι­στι­κῆς ση­μα­σί­ας προ­δρό­μους τοῦ σύγ­χρο­νου μι­κρο­δι­η­γή­μα­τος.

       Κα­τὰ τὸ δεύ­τε­ρο μι­σό τοῦ 20οῦ αἰ­ώ­να τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα φτά­νει στὴν ὡ­ρί­μαν­σή του. Πλέ­ον δὲν πρό­κει­ται γιὰ μιὰ ἄ­σκη­ση ὕ­φους, γιὰ ἕ­να εὐ­φυ­ο­λό­γη­μα ἢ γιὰ ἕ­να λί­γο-πο­λὺ μυ­στη­ρι­ῶ­δες δεῖγ­μα πε­ζο­ποι­ή­μα­τος. Τὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα πα­ρου­σι­ά­ζε­ται ὡς μιὰ αὐ­θεν­τι­κὴ λο­γο­τε­χνι­κὴ πρό­τα­ση, ὣς τὸ ἰ­δα­νι­κὸ λο­γο­τε­χνι­κὸ εἶ­δος γιὰ νὰ ὁ­ρί­σει, νὰ δι­α­κω­μω­δή­σει ἢ νὰ ἀν­τι­στρέ­ψει τοὺς γρή­γο­ρους ρυθ­μοὺς τῆς σύγ­χρο­νης ἐ­πο­χῆς καὶ τὴ με­τα­μον­τέρ­να αἰ­σθη­τι­κή· ὡς κά­τι, ἐν­τέ­λει, ποὺ ἔ­χει νὰ κά­νει μὲ τὸν Ἴ­τα­λο Καλ­βί­νο καὶ τὸ ἔρ­γο τοῦ Ἕ­ξι προ­τά­σεις γιὰ τὴν ἑ­πό­με­νη χι­λι­ε­τί­α, μὲ τὶς «πο­λυ­πο­λι­τι­σμι­κὲς ὑ­βρι­δο­ποι­ή­σεις» του, ὅ­πως ἔ­χει ὑ­πο­γραμ­μί­σει ὁ Ἐν­ρί­κε Γέ­πες, ἕ­νας ἀ­πὸ τοὺς με­λε­τη­τὲς αὐ­τῆς τῆς λι­λι­πού­τειας τέ­χνης. Τὸ πο­λὺ σύν­το­μο δι­ή­γη­μα εἶ­ναι ἡ ἰ­δα­νι­κὴ ἀ­ρέ­να ὅ­που ἀ­να­με­τρᾶ­ται ἡ μό­δα τῆς ἀ­πο­δό­μη­σης τῶν εἰ­δῶν μέ­χρι νὰ ἀ­πο­δει­χτεῖ μά­ται­η —καὶ ἄ­χρη­στη— ἡ προ­σπά­θεια νὰ τὸ προσ­δι­ο­ρί­σεις, νὰ τὸ ξε­χω­ρί­σεις ἢ νὰ τοῦ προσ­δώ­σεις ἐ­πί­φα­ση νο­μι­μό­τη­τας.

       Πολ­λα­πλα­σι­ά­ζον­ται ἔ­τσι αὐ­τὰ «τὰ συμ­πυ­κνω­μέ­να σὲ ὑ­πέρ­με­τρο βαθ­μὸ δι­η­γή­μα­τα, ὄ­μορ­φα σὰν θε­ω­ρή­μα­τα» —σύμ­φω­να μὲ τὸν Ἀρ­γεν­τι­νὸ Ντα­βὶδ Λαγ­κμα­νό­βιτς— τὰ ὁ­ποῖ­α μὲ τὴν ἀ­πο­γύ­μνω­σή τους, δο­κι­μά­ζουν «τὸν τρό­πο ποὺ ἔ­χου­με συ­νη­θί­σει νὰ δι­α­βά­ζου­με». Γιὰ νὰ δι­α­φο­ρο­ποι­η­θοῦν ἀ­πὸ τοὺς ἀ­φο­ρι­σμούς, τὰ ἐ­πι­τύμ­βια ἐ­πι­γράμ­μα­τα ἢ τὰ μι­κρο­δο­κί­μια πρέ­πει νὰ πλη­ροῦν τὶς βα­σι­κὲς ἀρ­χὲς τῆς ἀ­φη­γη­μα­τι­κό­τη­τας ἀλ­λὰ σὲ μορ­φὴ ἀ­συ­νή­θι­στα συμ­πυ­κνω­μέ­νη. Πρό­κει­ται, σχε­δὸν πάν­τα, γιὰ ἀ­σκή­σεις ἀ­να­δη­μι­ουρ­γί­ας, γιὰ ἕ­να μι­κρο­σκο­πι­κὸ ἐρ­γα­στή­ρι πει­ρα­μα­τι­σμοῦ μὲ τὴ γλώσ­σα ἢ γιὰ ἕ­να φι­λό­δο­ξο ἐγ­χεί­ρη­μα νὰ πε­ρι­κλεί­σουν μέ­σα σὲ λί­γες γραμ­μὲς μιὰ ὑ­περ­βα­τι­κὴ θε­ώ­ρη­ση τοῦ κό­σμου. Ὅ­μως πλα­νᾶ­ται μιὰ ὑ­πο­ψί­α: δὲν ὑ­πάρ­χει, ἄ­ρα­γε, σὲ ὅ­λο αὐ­τὸ μιὰ δό­ση ὀ­κνη­ρί­ας; Μὲ τὸ συ­νη­θι­σμέ­νο χι­οῦ­μορ του, ὁ Ἀ­ου­γοῦ­στο Μον­τε­ρό­σο φαί­νε­ται νὰ σπέρ­νει τὴν ἀμ­φι­βο­λί­α ὅ­ταν γρά­φει: «Τὸ σί­γου­ρο εἶ­ναι ὅ­τι ὁ συγ­γρα­φέ­ας σύν­το­μων ἀ­φη­γή­σε­ων δὲν λα­χτα­ρᾶ τί­πο­τα πε­ρισ­σό­τε­ρο στὸν κό­σμο ἀ­πὸ τὸ νὰ γρά­φει ἀ­τε­λεί­ω­τα μα­κρο­σκε­λῆ κεί­με­να ὅ­που δὲν χρει­ά­ζε­ται νὰ βά­λει τὴ φαν­τα­σί­α του νὰ δου­λέ­ψει, ὅ­που γε­γο­νό­τα, πράγ­μα­τα, ζῶ­α καὶ ἄν­θρω­ποι δι­α­σταυ­ρώ­νον­ται, ἀλ­λη­λο­α­να­ζη­τοῦν­ται ἢ ἀ­πο­μα­κρύ­νον­ται, ζοῦν, συ­ζοῦν, ἀ­γα­πιοῦν­ται ἢ χύ­νουν ἐ­λεύ­θε­ρα τὸ αἷ­μα τους χω­ρὶς νὰ ὑ­πό­κειν­ται στοὺς πε­ρι­ο­ρι­σμοὺς τῆς ἄ­νω τε­λεί­ας καὶ τῆς τε­λεί­ας».

Πηγή: Δημοσιεύτηκε στὴν ἐφ. El Mundo

(http://www.elmundo.es/elmundolibro/microrrelatos/). Πρώ­­τη δη­μο­σί­ευ­ση τῆς με­τά­φρα­σης στὸ Ἡ­ρὼ Νι­κο­πού­λου & Γιάν­νης Πα­τί­λης Ἱ­στο­ρί­ες Μπον­ζάι ’15. 61 Μι­κρὰ Δι­η­γή­μα­τα. Μιὰ ἀν­θο­λο­γία (ἐκδ. Γα­βρι­η­λί­δης, Ἀ­θή­να, 2015).

Πέ­δρο ντὲ Μιγ­κὲλ (Pedro de Miguel): Γεν­νή­θη­κε τὸ 1956 στὴ Βι­τό­ρια καὶ ἀ­πε­βί­ω­σε στὴν Παμ­πλό­να τὸ 2007 ἀ­πὸ καρ­κί­νο. Ἦ­ταν συγ­γρα­φέ­ας καὶ κρι­τι­κὸς λο­γο­τε­χνί­ας. Δί­δα­ξε Δη­μο­σι­ο­γρα­φί­α καὶ Λο­γο­τε­χνι­κὴ Δη­μο­σι­ο­γρα­φί­α στὸ Πα­νε­πι­στή­μιο τῆς Να­βά­ρα. Λό­γῳ τοῦ ἰ­δι­αί­τε­ρου ἐν­δι­α­φέ­ρον­τός του γιὰ τὰ εἴ­δη σύν­το­μης λο­γο­τε­χνί­ας, δη­μι­ούρ­γη­σε μα­ζὶ μὲ τὸν Χο­σε­λουὶς Γκον­θά­λεθ τὸν ἐκ­δο­τι­κὸ οἶ­κο Hierbaola, ποὺ εἰ­δι­κεύ­ε­ται στὸ μι­κρο­δι­ή­γη­μα.

Μετάφραση ἀπὸ τὰ ἰσπανικά:

Ἡ με­τά­φρα­ση εἶ­ναι προ­ϊ­ὸν τοῦ μα­θή­μα­τος «Με­τά­φρα­ση ἀ­πὸ τὰ Ἰ­σπα­νι­κὰ στὰ Ἑλ­λη­νι­κά» ποὺ δι­δά­σκει ὁ ἀ­να­πλη­ρω­τὴς κα­θη­γη­τὴς Κων­σταν­τῖ­νος Πα­λαι­ο­λό­γος στὸ πλαί­σιο τοῦ Δι­α­τμη­μα­τι­κοῦ Προ­γράμ­μα­τος Με­τα­πτυ­χια­κῶν Σπου­δῶν τοῦ ΑΠΘ «Δι­ερ­μη­νεί­α καὶ Με­τά­φρα­ση», κα­τεύ­θυν­ση Με­τά­φρα­σης. Συμ­με­τεῖ­χαν οἱ σπου­δά­στρι­ες Χρι­στί­να Εὐ­θυ­μί­ου, Θω­μα­ὴ Κων­σταν­τί­νου, Χρυ­σού­λα Χρυ­σου­λά­κη.