Συνάντηση με τρεις Σλοβένους ποιητές της ομοερωτικής λογοτεχνίας

Πηγή Vakhikon

Συνέντευξη στην Αγγελική Δημουλή

Στις 2 Οκτωβρίου του φετινού Φθινοπώρου πραγματοποιήθηκε στο θέατρο Σημείο ένα ξεχωριστό γεγονός για τη μικρή μας Αθήνα. Έγινε η 1η συνάντηση Ελλήνων και Σλοβένων ποιητών που γράφουν ομοερωτική λογοτεχνία. Από τη Σλοβενία είχαμε τρεις βραβευμένους ποιητές, τον Μπράνε Μοζέτιτς, τη Σουζάνα Τράτνικ και τη Χριστίνα Χότσεβαρ ενώ απ’ την ελληνική πλευρά συμμετείχαν οι ποιητές Σταυρούλα Πετρέλλη και Χρ. Σιορίκης και ο Ισραηλινός Ράμι Σάαρι. Την συζήτηση συντόνισε ο Κωσταντίνος Ματσούκας και όλη η εκδήλωση έγινε με τη στήριξη του Slovenian Book Agency.

Στη διάρκεια της βραδιάς διαβάστηκαν ποιήματα στα σλοβένικα και στα ελληνικά και το κοινό -θερμό αν και ολιγομελές- κράτησε τη συζήτηση ζωντανή για πάνω από δύο ώρες.

Γνωρίζοντας τον Μπράνε Μοζέτιτς εδώ και αρκετά χρόνια χάρη σ’ ένα workshop που είχα συμμετάσχει στη Σλοβενία και που το διοργάνωνε εκείνος με ποιητές από όλο τον κόσμο, είχα την ευκαιρία να συζητήσω περαιτέρω μαζί του για θέματα λογοτεχνίας, λογοτεχνικότητας, ποίησης και κοινωνίας. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα αυτής της συνέντευξης με τους Σλοβένους συμμετέχοντες του φεστιβάλ προκειμένου αφενός να έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν για το έργο τους και αφετέρου να έρθουν οι Έλληνες αναγνώστες σε επαφή με τρεις πολύ αξιόλογους εκπροσώπους της ΛΟΑΤ λογοτεχνίας.

Στο περιοδικό Vakxikon.gr έχουν μεταφραστεί για πρώτη φορά στα ελληνικά τα ποιήματα του Μπράνε Μοζέτιτς, σε μετάφραση της υπογράφουσας, ενώ τα ποιήματα της Σουζάνα Τράτνικ έχουν μεταφραστεί από την Κάλλια Παπαδάκη και της Χριστίνας Χότσεβαρ από την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη.

Πείτε μας λίγα λόγια για σας.
Μπράνε Μόζετιτς: Μεγάλωσα στην εξοχή με τους παππούδες μου ως τα 6 που γύρισα με τη μητέρα μου στην πόλη. Όταν ήμουν 12 παντρεύτηκε για δεύτερη φορά και στα 16 μου μετακόμισε κοντά μου αλλά αλλού. Έτσι, πολύ νωρίς έγινα ανεξάρτητος. Στα 20 μου παντρεύτηκα με μια γυναίκα και αποκτήσαμε έναν γιο αλλά αργότερα όταν σπούδαζα στο Παρίσι γνώρισα ένα αγόρι κι έτσι σε λίγα χρόνια χώρισα κι άρχισα να ζω ανοιχτά ως γκέι, εμπλεκόμενος επίσης με τον ακτιβισμό και έχοντας σταθερή σχέση. Πολύ νωρίς, στα 15, άρχισα να γράφω και στα 18 δημοσίευσα την πρώτη μου ποιητική συλλογή.
Σουζάνα Τράτνικ: Σπούδασα κοινωνιολογία και ο στόχος αρχικά ήταν να γίνω δημοσιογράφος, ωστόσο έγινα συγγραφέας και μεταφράστρια κι από το 1987 ακτιβίστρια λεσβία. Οργανώνω ένα ΛΟΑΤ κινηματογραφικό φεστιβάλ, κάνω γιόγκα, γράφω βιβλία, βλέπω ταινίες και γράφω.
Xριστίνα Χότσεβαρ: Σπούδασα Σλοβένικη γλώσσα και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Τεχνών της Λιουμπλιάνα και διδάσκω σλοβένικα και λογοτεχνία στο Λύκειο. Απολαμβάνω τη δουλειά μου γιατί κάθε μέρα είναι γεμάτη δυναμισμό. Το να ξυπνάω νωρίς το πρωί, το να πρέπει να μένω συγκεντρωμένη, αποφασιστική και ξεκάθαρη κάθε λεπτό στην τάξη με κρατάει προσγειωμένη. Πέρα από την καθημερινή μου εργασία, ασχολούμαι με την επιμέλεια κειμένων σε διάφορους εκδοτικούς οίκους και συμμετέχω σε λογοτεχνικά-μεταφραστικά γουόρκσοπ όπου και έχω μεταφράσει από τα αγγλικά αρκετούς Ευρωπαίους ποιητές. Τα τελευταία τρία χρόνια ταξίδεψα πολύ προκειμένου να κοινοποιήσω την ποίησή μου στο εξωτερικό. Συμμετέχω επίσης, στην ποιητική πλατφόρμα Versopolis. Η ποίηση είναι πολύ σημαντική για εμένα.

Μιλήστε μας για το περιεχόμενο του τελευταίου σας βιβλίου.
M.M.: Είναι ένα βιβλίο μυθοπλασίας σχετικά με έναν μεταφραστή σε μια κατοικία μεταφραστών που μπλέκει τις ψυχωτικές αναμνήσεις των συντρόφων του. Κάποια στιγμή πάει σ’ ένα μυστικό σεξ πάρτι στην πόλη όπου οι υποτακτικοί είναι όλοι πρόσφυγες... Όταν επιστρέφει στην κατοικία εκείνη έχει μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι περιγραφές των χώρων θυμίζουν εκείνους των ναζί και λευκοί γκέι άντρες παίζουν τον ρόλο στρατιωτών... Πρόκειται για μια μίξη σεξ και πολιτικών ερωτήσεων.
Σ.Τ.: Το τελευταίο μου βιβλίο αποτελείται από σύντομης φόρμας διηγήματα και λέγεται «Η κράτηση». Μιλάει για την κράτηση σ’ έναν χώρο όπου μια κουλτούρα κι ένας τρόπος ζωής μπορεί να επιτρέπεται μεν αλλά να απομονώνεται δε, κάπως σαν να έκαναν κρατήσεις οι Ινδιάνοι στην Αμερική. Για μένα, «Η κράτηση» είναι επίσης ένας ατομικός χώρος όπου νιώθουμε προστατευμένοι. Η παιδική ηλικία θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας τέτοιος χώρος.
Χ.Χ.: «Αλουμίνιο στα δόντια, κιμωλία στα χείλη» είναι ο τίτλος του τελευταίου μου βιβλίου που δημοσιεύτηκε το 2012. Η κριτική του βιβλίου και η υπέρβαση των συμβατικών κοινωνικών και λογοτεχνικών μοτίβων, ξεκινάνε απ’ το τυπικό επίπεδο. Η σύνθεση των λέξεων, η μορφή των στίχων, η σύνταξη αυτών των ποιημάτων αποτελεί μια ανοικειοποίηση. Αναρωτιέμαι αν το συμβατικό και τα στερεότυπα αποτελούν αντίσταση στις πνευματικές και κοινωνικές δομές. Και πάνω απ’ όλα το να ζεις αυθεντικά εξαρτάται από τόσα πολλά• απ’ τους ρόλους που παίζεις στη ζωή σου, απ’ το να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου-ακόμα και στα πιο βαθιά σκοτάδια σου, απ’ το να γερνάς, να είσαι μόνος, να χάνεις και να κερδίζεις την αθωότητα. Αυτό το βιβλίο είναι το πιο ριζοσπαστικό απ’ όσα έχω γράψει μέχρι σήμερα και αμφισβητεί ακόμα και την ίδια την ποίηση.

Περιγράψτε σύντομα το περιεχόμενο του έργου σας.
Μ.Μ.: Γράφω ποιήματα, διηγήματα σε μικρή φόρμα, νουβέλες και παιδικά βιβλία. Θα έλεγα ότι η γραφή μου είναι προσωπική, λίγο ως πολύ αυτοβιογραφική και γι’ αυτό περιλαμβάνει το ομοερωτικό στοιχείο. Χρησιμοποιώ πολύ εικόνες βίας, κυρίως πολέμου και βασανιστηρίων-επηρεασμένος απ’ τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία. Οι «ήρωές» μου είναι νεότεροι από μένα, χωρίς μέλλον, ψάχνουν για αγάπη, ζουν στον κόσμο των ναρκωτικών, του σεξ, του πολέμου. Δεν αποτελούν θετικά πρότυπα ωστόσο κι εκείνοι χρειάζονται σχέσεις κι αγάπη.
Σ.Τ.: Γενικά το έργο μου βασίζεται σε δύο άξονες: αφενός ιστορίες και νουβέλες γραμμένες από την οπτική ενός παιδιού, συνδιαλεγόμενα με το παρελθόν του ’70 και του ’80 στη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία και αφετέρου η σύγχρονη ζωή, η αστική κουλτούρα, η λεσβιακή υποκουλτούρα στη Λιουμπλιάνα και στον κόσμο. Γράφω ρεαλιστικά κι όχι πάντα αυτοβιογραφικά. Θα έλεγα ότι γράφω ένα «αυτο-φανταστικό» είδος.
Χ.Χ.: Από το 2004 έχω γράψει πέντε ποιητικές συλλογές, δύο εκ των οποίων έχουν βραβευτεί. Το κοινό σημείο που έχουν τα βιβλία μου, κυρίως τα τέσσερα πρώτα είναι ότι θέτουν ως αφετηρία μια οικεία θέση προκειμένου να εγείρουν διάφορα ερωτήματα που δεν αφορούν μόνο στην οικειότητα. Προσπαθώ να ανατρέψω την κοινή αντίληψη της ζωής, ακόμα και της δικής μου, για την ανθρώπινη φύση, για το πώς το σώμα κουβαλάει τη μνήμη, για το πώς οι ανασφάλειες και οι φόβοι μας μάς διαλύουν και μας γεμίζουν προκαταλήψεις, για τα νοητικά και συναισθηματικά μοτίβα, για την καταναλωτική κοινωνία, για την κοινωνική αδιαφορία και άγνοια, για την υποκρισία και τη σκληρότητά μας. Συχνά μια ερώτηση τίθεται από μόνη της και σπρώχνει τη γλώσσα στα όριά της προκειμένου να γραφεί το γνήσιο, η αυθεντική πραγματικότητα.

Ποιες είναι οι επιρροές σας;
Μ.Μ.: Έχω επηρεαστεί από όσους έχω μεταφράσει αλλά κι από άλλους παρόμοιους, από τον Ρεμπώ, τον Έρβ Γκιμπέρ, τον Ντένις Κούπερ, την αμερικανική αφηγηματική ποίηση και από πολλούς γκέι ποιητές και συγγραφείς.
Σ.Τ.: Επιρροές μου είναι τα βιβλία, οι ταινίες, το θέατρο και βέβαια, η πολιτική, τα ταξίδια και η ζωή γενικότερα. Τείνω να διαβάζω περισσότερο σύγχρονη γυναικεία λεσβιακή λογοτεχνία όπως τη Τζάκι Κέι, την Κέητ Μπορνστάιν, τη Τζάνις Γκαλογουέι, την Όλγα Τοκάρκτσουκ... Πάντοτε μου άρεσε ο Όσκαρ Ουάιλντ και ο Πόε. Βέβαια, είναι εκατοντάδες αυτοί που μου αρέσουν σε κάθε φάση της ζωής μου.
Χ.Χ.: Νομίζω η πιο πρώιμη επιρροή μου είναι τα μαθήματα μπαλέτου που έκανα από τα 7 ως τα 9 μου χρόνια και μετά ο Μπρούς Λη- έβλεπα με μανία τις ταινίες του όταν ήμουν στην 5η δημοτικού. Οι κινήσεις του σώματος στις πολεμικές τέχνες που μοιάζουν με κλασικό χορό, η συγκέντρωση, το μυαλό εστιασμένο-καθαρή ποίηση. Αργότερα, η γλώσσα ήταν αυτό που αντικατέστησε τις κινήσεις του σώματος ως τρόπο έκφρασης. Όσο και να θαυμάζω κάποιον ποιητή δεν επιδιώκω ποτέ να γράψω σαν κι αυτόν ακριβώς. Επιδιώκω περισσότερο την ακρίβειά του, την ισχυρή φαντασία του, την απελευθερωτική φωνή του και προσπαθώ να δημιουργήσω τη δική μου γλώσσα και όντως, ορισμένες φορές, το καταφέρνω. Η ποίηση του Ρενέ Σαρ για παράδειγμα έχει όλα όσα προανέφερα και με εντυπωσιάζει πολύ. Η μουσική με επηρεάζει, τέλος, πολύ. Με ανοίγει. Συχνά, ακούω μουσική όταν γράφω• Νίνα Σιμόν ή Κοκορόσι.

Πώς αντιμετωπίζεται η ΛΟΑΤ λογοτεχνία στη χώρα σας.
Μ.Μ.: Κατά κάποιο τρόπο η Σλοβενία είναι μια πολύ συντηρητική χώρα με μεγάλη υποκρισία. Η κοινότητα των συγγραφέων φαίνεται να αποδέχεται την ΛΟΑΤ κοινότητα ωστόσο την αντιμετωπίζει σαν κατώτερης μορφής λογοτεχνία, τελείως ασήμαντη. Επειδή οι πιο σημαντικές προσωπικότητες είναι άντρες, ανέχονται ευκολότερα τη λεσβιακή παρά τη γκέι λογοτεχνία. Όπως και να ’χει εγώ, όντας ανοιχτά γκέι συγγραφέας, έχω συμμετάσχει σε πολλές αναγνώσεις στο εξωτερικό, έχουν γραφεί κριτικές για το έργο μου, σε πολλές άλλες χώρες. Τα βιβλία μου έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες και προσπαθώ να ταξιδεύω ώστε να μη χάνω την ελπίδα και την ενέργειά μου στη χώρα μου.
Σ.Τ.: Είμαι πολύ περήφανη που μια τόσο μικρή χώρα, όπως η Σλοβενία, έχει τόσες πολλές λεσβίες συγγραφείς και ποιήτριες. Πολλοί από εμάς έχουμε βραβευτεί όπως η Κριστίνα Χότσεβαρ, η Νατάσα Σουκίτς, η Ούρσκα Στέρλε, η Νατάσα Βελίκονγια, η Βέσνα Λεμαίτς... Κάποιοι θεωρούν ότι δε θα έπρεπε να μιλάμε για ΛΟΑΤ λογοτεχνία αλλά πιστεύω ότι μπορούμε να μιλάμε για όλα όσα μας ενδιαφέρουν σχετικά με τη λογοτεχνία, μαύρη λογοτεχνία, γυναικεία λογοτεχνία, εθνική λογοτεχνία. Η οικουμενική λογοτεχνία είναι μύθος γιατί αποτελείται από τόσες πολλές επιμέρους λογοτεχνίες και κόσμους.
Χ.Χ.: Χρειάστηκαν περίπου 20 χρόνια για να δεχτεί η λογοτεχνική κριτική να διαβάσει τους ΛΟΑΤ συγγραφείς ιδωμένους έξω από την ΛΟΑΤ ταυτότητά τους. Τα τελευταία 5 χρόνια με την κοινωνική αφύπνιση και την πολιτιστική ανάπτυξη, έχουν εμφανιστεί νέοι ποιητές, γίνονται σχετικές αναγνώσεις και υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή της ΛΟΑΤ λογοτεχνίας. Βέβαια το ερώτημα παραμένει πάντα επίκαιρο, γιατί πρέπει να βάζουμε ταμπέλα στη λογοτεχνία, τι λένε οι συγγραφείς που φέρουν το χαρακτηρισμό της ΛΟΑΤ λογοτεχνίας στα έργα τους ενώ δεν τον έχουν επιλέξει;

Πιστεύετε ότι η ΛΟΑΤ λογοτεχνία προϋποθέτει απαραίτητα και την ακτιβιστική δράση;
Μ.Μ.: Θεωρώ ότι η ίδια η πράξη της λογοτεχνίας εμπεριέχει τον ακτιβισμό, την κοινωνική δέσμευση, αποτελεί ακόμα και πολιτική πράξη. Ιδιαίτερα αν πρόκειται για λογοτεχνία που γράφεται από κάποια μειονότητα (γυναικεία λογοτεχνία, άλλης φυλής, ΛΟΑΤ κτλ.), τότε, είναι ακόμα περισσότερο μια πολιτική και ακτιβιστική πράξη.
Σ.Τ.: Η μοίρα ενός βιβλίου δεν είναι προκαθορισμένη κι ο συγγραφέας είναι ο τελευταίος που καθορίζει το πεπρωμένο του. Κάποια βιβλία γίνονται σημαντικά για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες κι έτσι ενδιαφέρουν δυνητικά κάθε αναγνώστη. Για έναν ΛΟΑΤ αναγνώστη είναι σημαντικό να μπορεί να συνταυτιστεί με κάποιους λογοτεχνικούς ήρωες-και τότε η λογοτεχνία αποκτά ακτιβιστική λειτουργία. Προσωπικά θεωρώ ότι ένα καλό βιβλίο είναι πάντοτε στρατευμένο κάπου, στην πολιτική, σε κοινωνικά ερωτήματα, στα παγκόσμια προβλήματα, σε προσωπικά ζητήματα, σε θέματα μειονοτήτων... Δημοσίευσα μια μελέτη με τίτλο «Μια λεσβιακή ιστορία-Η λογοτεχνική κατασκευή της σεξουαλικότητας», που βασίζεται κυρίως στη μεταπτυχιακή μου εργασία.
Χ.Χ.: Το να γράφω ποίηση για μένα είναι να βρίσκομαι σε επαγρύπνηση, το να δημιουργώ ένα ατομικό πεδίο ελευθερίας. Η ανάγκη της γραφής προκύπτει απ’ την παρατήρηση της καθημερινότητας. Για μένα το να εκθέτω τη σιωπή, το κρυμμένο, το συχνά αθέατο ή αυτό που η κοινωνία περιθωριοποιεί, είναι πολύ σημαντικό. Η ποίηση στην ουσία της είναι μια πολύ εσωτερική πράξη. Τι εννοούμε ακτιβισμό; Τι εννοούμε με τον όρο ΛΟΑΤ λογοτεχνία; Αν το να γράφει κάποιος αυθεντικά από μέσα του, να εκφράζει τις επιθυμίες του, να μοιράζεται τις εμπειρίες, έχει τη δύναμη ν’ αλλάξει την οπτική των ανθρώπων, να τους κάνει να δρουν διαφορετικά, τότε αυτό είναι καταπληκτικό.

Επηρεάζει τα έργα σας ο σεξουαλικός σας προσανατολισμός;
Μ.Μ.: Εννοείται. Νομίζω ότι ξεκίνησα να γράφω για να περιγράψω τα συναισθήματά μου και σε όλη μου τη ζωή γράφω μόνο γι’ αυτό το θέμα.
Σ.Τ.: Εννοείται. Ό, τι είμαι, ό, τι μαθαίνω ή ζω, επηρεάζει τη δουλειά μου ακόμα και υποσυνείδητα. Το γεγονός ότι ζω ως λεσβία ανοιχτά, επηρεάζει ποικιλοτρόπως τη ζωή μου. Και οι ετεροφυλόφιλοι καλλιτέχνες επηρεάζονται από τον ετεροφυλόφιλο σεξουαλικό τους προσανατολισμό αλλά δεν το επεξεργάζονται περεταίρω εφόσον οι προτιμήσεις τους, θεωρούνται η νόρμα.
Χ.Χ.: Το να απευθύνομαι σε γυναίκες στο έργο μου και να αμφισβητώ την πατριαρχική δομή της κοινωνίας, σίγουρα έχει σχέση με τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό. Αν και νομίζω ότι ήμουν κοινωνικά ευαισθητοποιημένη πριν συνειδητοποιήσω ότι είμαι λεσβία.