ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΟ ΤΖΑΝΤΕ

του Γιάννη Ζήβα

Λόγω καταγωγής, πολύ θα ήθελα να σας κάνω κοινωνούς της πάνδημης γιορτής του Καρναβαλιού στο Τζάντε . Είναι ίσως η εντυπωσιακότερη γιορτή του χρόνου στην Ζάκυνθο. Η προέλευση του ζακυνθινού καρναβαλιού είναι βενετσιάνικη. Την καθιέρωσε ο πρώτος Πρεβεδούρος δηλαδή ο βενετός διοικητής της Ζακύνθου Pierro Foscolo ( Προβλεπτής, και ιταλιστί Provveditore), εν έτει 1490 λίγο μετά την κατάληψη του νησιού από την Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετία (1485). Το πρώτο καρναβάλι έλαβε χώρα στο Μέγαρο του Πρεβεδούρου που βρισκόταν στο Ψήλωμα , τον λόφο της Μπόχαλης που εποπτεύει την πόλη. Εκεί γιόρτασε το αρχοντολόϊ (ντόπιοι και βενετσιάνοι ευγενείς) με κυρίαρχη την μορέττα , δηλαδή την μάσκα από βελούδο ή μετάξι και την μπαούτα, το μακρύ μαύρο βελούδινο φόρεμα που κάλυπτε όλο το σώμα ενώ το πάνω μέρος του ήταν καλυμμένο με μία μπέρτα. Η μάσκα ήταν μαύρη για τις γυναίκες ενώ για τους άνδρες λευκή. Μέ την πάροδο του χρόνου, το μονοπώλιο της συμμετοχής των ευγενών στο καρναβάλι έσπασε οπότε μετείχαν σ' αυτό πλέον και οι ποπολάροι, δηλαδή οι αστοί. Μετά την υποστολή της βενετικής σημαίας και της καύσης της Χρυσοβίβλου των ευγενών ( του Libro d' Oro) λόγω της νίκης του Ναπολέοντα επί της Γαληνοτάτης κατελήφθη και η Botega ( το καφενείο δηλαδή των αφεντάδων) από τους αστούς ποπολάρους.

Η φορεσιά της μάσκας συνιστούσε αντικείμενο σεβασμού για όλους. Δηλαδή εκείνος ή εκείνη που την φορούσε δεν επιτρεπόταν να αναγκασθεί να την βγάλει. Αυτό ήταν κάτι που το εκμεταλλεύονταν οι γυναίκες, που δεν είχαν την άδεια να βγαίνουν από το σπίτι. Έτσι κατά την περίοδο του Καρναβαλιού μπορούσαν ανενόχλητες να βγαίνουν στην πόλη φορώντας την μάσκα τους.
Στα πολύ παλιά χρόνια η διάρκεια του Καρναβαλιού ήταν μακρά, δεδομένου ότι άρχιζε από την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ( 7 Ιανουαρίου),---- του πρώτου προστάτη του νησιού, τον οποίο διαδέχθηκε αργότερα ο Άγιος Διονύσιος---- και τελείωνε την Καθαρά Δευτέρα. Αργότερα, η πρώτη φάση της πάνδημης αυτής γιορτής σφραγιζόταν από το λεγόμενο Μικρό Καρναβάλι ( Piccolo Carnevale). Εν συνεχεία ελάμβαναν χώρα οι χοροί σε μεγάλες αίθουσες τις λεγόμενες "καβαρκίνες", όπου χορεύονταν ως επί το πλείστον γαλλικοί και ιταλικοί χοροί . Είναι πολλές οι ιστορίες ερωτικών ειδυλίων, σ' αυτούς τους χορούς, λόγω της ανωνυμίας που κατοχύρωνε η μάσκα για την φέρουσα αυτή γυναίκα. Έτσι η μαύρη μάσκα και το μαύρο ντόμινο που ήταν εξέλιξη της βενετσιάνικης μπαούτας που είπαμε πιο πάνω επέτρεπε στον οποιονδήποτε να χορέψει με την μασκαρεμένη γυναίκα. Οι γυναίκες που μετείχαν στους χορούς , ιδιαίτερα εκείνες από την ύπαιθρο της Ζακύνθου, έπρεπε να επιστρέφουν στα σπίτια τους ενωρίς το πρωί για να μήν γίνουν αντικείμενο κουτσομπολιού από τις γειτόνισσες.
Στην περίοδο του ζακυνθινού καρναβαλιού οργανώνονταν με μεγάλη επισημότητα ιππικοί αγώνες με ακόντια που έφεραν την ονομασία "Γκιόστρα" ( Ghiostra), καθώς επίσης και ο Βενετσιάνικος Γάμος, δηλαδή πιστή αναπαράσταση του τρόπου τέλεσης του γάμου στην Βενετία όταν βρισκόταν στην ακμή της.
Κατά την Κυριακή του Ασώτου σφάζονταν χοιρινά ( η λεγόμενη Γουρουνοχαρά), ενώ κατά την Τσικνοπέμπτη όπως και γενικότερα στην χώρα μας τα ψητά είχαν την τιμητική τους. Κατά την Κυριακή των Απόκρεω ελάμβανε χώρα το Piccolo Carnevale (Μικρό Καρναβάλι) στο οποίο μετείχαν μεταμφιεσμένα τα μικρά παιδιά με ενδυμασίες που ύφαιναν οι μητέρες τους ή οι νόννες τους ( δηλαδή οι γιαγιάδες τους) , ενώ κατά την Κυριακή της Τυροφάγου , ελάμβανε χώρα η μεγάλη παρέλαση του Καρνάβαλου που επί μεγάλο διάστημα λεγόταν και Μπαμπουράνος, από το όνομα ενός ζακυνθίου, που μόνιμα ντυνόταν Καρνάβαλος !
Κατόπιν ακολουθούσε το λεγόμενο Φτωχό (κακόμοιρο) Καρναβάλι ( Carnevale Povero) κατά το οποίο ετελείτο η κηδεία της Μάσκας, όπου όλοι πενθούσαν κλαίοντας το τέλος της Αποκριάς. Μετά την Κηδεία της Μάσκας υπήρχε συνήθεια να φτιάχνουν στο σπίτι ρυζόγαλο.
Αυτά ετελούντο πιστά μέχρι και τους σεισμούς του 1953. Μετά την οικονομική και κοινωνική καταστροφή των σεισμών ατόνησαν πολλά έθιμα του ζακυνθινού καρναβαλιού, αλλά παρέμειναν τουλάχιστον οι παρελάσεις των αρμάτων και οι χοροί.
Κατά την περίοδο των καρναβαλικών εκδηλώσεων αξίζει να αναφέρουμε ένα άλλο στοιχείο που δεν απαντάται αλλού. Πρόκειται για τις "Ομιλίες", δηλαδή θεατρικά δρώμενα του δρόμου, με περιεχόμενο ερωτικές ιστορίες συνδυαζόμενες με την σάτιρα του πολιτικών εξελίξεων και γεγονότων. Η πρώτη Ομιλία έλαβε χώρα το έτος 1666 και αναφερόταν στην ζωή και τα καμώματα ενός εβραίου, ενώ αργότερα κατά τον 18ο αιώνα η σημαντικότερη ήταν ο "Χάσης" του Γουζέλη.
Ο Ντίνος Κονόμος , ένας εξαίρετος λόγιος ζακύνθιος, ήταν εκείνος που έχει καταγράψει με κάθε λεπτομέρεια διαχρονικά τα δρώμενα του Καρναβαλιού στο μυρωδάτο Τζάντε.

I.Z