Oι περιπέτειες του αστικού τοπίου

Του Γιάννη Σχίζα

ΑΥΓΗ  5.1.2018

Σε μια εκπομπή της ΕΡΤ παρακολουθώ τις μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου, κυρίως μέσα από συνειδητές αλλαγές που επιφέρουν άνθρωποι  μορφωμένοι . Ακούγονται πολλά, για τις σχέσεις του κτιρίου  με τον περίγυρό του, για τις ενδο-κτιριακές συνθήκες που προσδίδουν λειτουργικότητα, αλλά δεν ακούγονται όσα  βεβαιώνουν  ότι η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν αντιμετωπίζει την πόλη σαν  αιώνιο δημιούργημα.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από το ανάποδο, κι ας πούμε «οι πόλεις πεθαίνουν όπως οι άνθρωποι…». Αυτούς τους στοίχους του  Λουκιανού ανακαλεί στη μνήμη του ένας από τους ερευνητές του ελλαδικού χώρου το 1832, ο Άγγλος ιερέας Christopher Wordsworth : Τους ανακαλεί αντικρύζοντας  το θέαμα της ολοκληρωτικά κατεδαφισμένης  Αθήνας από τις συγκρούσεις που κατέληξαν στην μάχη του Φαλήρου, που έδωσαν την ευκαιρία στον αρχαιολόγο Πιτάκη να απογράψει όχι τα ρημαγμένα σπίτια αλλά τα όρθια, λέγοντας το ιστορικό « όλαι αι οικίαι κατεστραμμέναι, πλην εξήκοντα»…

Μεταγενέστερα δεν έλειψαν οι  «προφήτες» της δυναμικής του αστικού τοπίου, που έστω και αν δεν ασχολούντο με δυσοίωνα κηρύγματα ήταν σε θέση να προβαίνουν σε μελλοντολογίες για την (μετ)εξέλιξη των πόλεων. Το 2004  ένα καλλιτεχνικό γεγονός όπως το Future Athens εμπεριείχε αναδιανομές του  εδάφους, του νερού και  των αλλαγών των χωροταξικών χρήσεων στον ευρύτερο αθηναϊκό χώρο , μέσα από τις φωτοσυνθέσεις  του Δημήτρη Τσουπλέκα .

Πιο συγκεκριμένα : Η Ομόνοια παριστάνοταν  σε κατάσταση λίμνης, ο λόφος του Φιλοπάππου μετατρεπόταν σε ένα ενδιαίτημα της άγριας ζωής με αγριογούρουνα και λύκους, ο Υμηττός εποικίζοταν μέχρι κορυφής ! Για  τους οικολόγους  η αφίσα με την  Ομόνοια σε λιμναία κατάσταση έδινε την ευκαιρία να αναφερθούν στον «γενικευμένο» κατακλυσμό, που προέβλεπε η θεωρία του θερμοκηπίου ! Η πρόβλεψη αυτή υστερούσε μόνο έναντι ανάλογης φωτοσύνθεσης που είχε γίνει  πριν στο Παρίσι, όπου ο Πύργος του Άϊφελ εμφανιζόταν μισοπλημμυρισμένος  εξ αιτίας του ίδιου γεγονότος…

Στη φαντασία των περισσοτέρων ανθρώπων οι πόλεις διαθέτουν μια σχεδόν μαγική ποιότητα, που εγγυάται την βελτίωση και την εσωτερική συνοχή τους στον αιώνα τον άπαντα :  Όμως η ευημερία και η χρησιμοποίηση των θετικών στοιχείων για το μέλλον  είναι συνάρτηση πολλών παραμέτρων.

Οι ουτοπίες του 16^ου μέχρι τον 19^ο αιώνα δημιούργησαν πολύ αισιοδοξία, όμως μεταγενέστερα τα πράγματα ήλθαν σε ρήξη με τη χαζοχαρούμενη οπτική.  Δεν χρειάζεται να κρίνουμε από το δυστοπικό  Metropolis του Φριτς Λανγκ ή από τον Δοξιάδη : Αρκεί να αξιοποιούμε τις προβλέψεις μας για το μέλλον νηφάλια, συνυπολογίζοντας τα συν και τα μείον….