Mε αφορμή τις πλαστικες σακούλες

του Γιώργου Κολέμπα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με το συστημικό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ: «το γραμμικό πρότυπο κατανάλωσης του τομέα των καταναλωτικών αγαθών αποστέλλει ετησίως αγαθά αξίας άνω των 2,6 τρισ. δολαρίων στις παγκόσμιες εγκαταστάσεις υγειονομικής ταφής και αποτέφρωσης». Μια άνευ προηγουμένου καταστροφή παραχθεισών -από το παραγωγικό σύστημα-αξιών. Με αυτή την έννοια υποστηρίζουμε ότι το σύστημα παραγωγής καταναλωτικών αγαθών-και όχι μόνο πλαστικών- στην ουσία σήμερα δεν παράγει αξίες, αλλά σκουπίδια και βγάζει εκτός διαδικασίας μεγάλες ποσότητες υλικών και ενέργειας που απαιτούνται για την παραγωγή αυτών των σκουπιδιών.

Ειδικά για τα πλαστικά, όπως αναφέρει σε έκθεσή του: «Έπειτα από έναν σύντομο κύκλο πρώτης χρήσης, το 95% της αξίας πλαστικών υλικών συσκευασίας, ή 80- 120 δισ. δολάρια ετησίως, χάνεται από την οικονομία γιατί σημαντικό μέρος τους διαφεύγει από τα συστήματα συλλογής, προκαλώντας σημαντικό οικονομικό κόστος, μειώνοντας την παραγωγικότητα ζωτικών φυσικών συστημάτων όπως ο ωκεανός και η αστική υποδομή». Αν σε αυτά τα «εξωτερικά» κόστη προστεθεί και το κόστος που συνδέεται με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή των πλαστικών, τότε τα κόστη υπερβαίνουν τα κέρδη της βιομηχανίας πλαστικών συσκευασιών. Άρα η βιομηχανία πλαστικών στην ουσία είναι αντιπαραγωγική. Πόσο μάλλον που η τάση που υπάρχει θα οδηγήσει μέχρι το 2050 στο τρομακτικό αποτέλεσμα:  «το βάρος των πλαστικών αποβλήτων στους ωκεανούς θα ξεπεράσει το βάρος των ψαριών»![1]

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις παραδοχές του εθνικού σχεδιασμού διαχείρισης (μη επικίνδυνων) στερεών αποβλήτων (ΚΥΑ 50910/24727/2003), έχουμε την εξής κατανομή: Ζυμώσιμα: 46%, Χαρτί: 19%, Πλαστικά: 9%, Μέταλλα: 5% ,Γυαλί: 5%, Άλλα: 16%

Πανελλαδικά στο κάθε άτομο αντιστοιχεί 0,5t σκουπιδιών το χρόνο (σήμερα λόγω κρίσης αντιστοιχεί μικρότερη ποσότητα). Στη  Μαγνησία για παράδειγμα αντιστοιχούν συγκεκριμένα περίπου 535 kg σκουπιδιών στον καθένα μας, εκ των οποίων το 47% είναι οργανικά, ενώ σε πανθεσσαλικό επίπεδο το ποσοστό των οργανικών είναι 53,9%.

Όσον αφορά στα πλαστικά που έχουν αποδειχθεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για τον Πλανήτη και τα οικοσυστήματά του, στην Ελλάδα σύμφωνα με την Greenpeace, κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται 4,3 δισ. πλαστικές σακούλες, 2 δισ. πλαστικά μπουκάλια για νερό και αναψυκτικά και 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια του καφέ. Επίσης παράγονται ετησίως έως 300.000 τόνοι πλαστικών συσκευασιών, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτή την ποσότητα ανακυκλώνεται. Σύμφωνα δε με τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης «οι πλαστικές σακούλες δημιουργούν ανεπανόρθωτες βλάβες και μπορούν να σκοτώσουν ψάρια, θαλάσσιους οργανισμούς και πουλιά, μπορούν να αποδομηθούν και να μολύνουν το πόσιμο νερό και εν τέλει να βλάψουν όλους εμάς. Η καταστροφική τους δύναμη είναι μακράς διάρκειας και κρατά για δεκάδες ή και εκατοντάδες χρόνια!».

Το σημερινό επίπεδο ανακύκλωσης-κομποστοποίησης στην Ελλάδα:

Με στοιχεία του 2010, η ποσότητα των ανακυκλώσιμων ήταν 183.298 τόνοι, πανελλαδικά
Οι ποσότητες αυτές αποτελούν περίπου το 9 %, παρότι κάποιοι δήμοι ανακυκλώνουν και το 30%
Η Κομποστοποίηση βρίσκεται στο μηδαμινό σχεδόν επίπεδο του 2-3%. Υπάρχει ελάχιστη οικιακή κομποστοποίηση και κάποια πιλοτικά προγράμματα
Για όλο τον κύκλο διαχείρισης των σκουπιδιών υπάρχει κόστος με μια μέση τιμή 133 €/τόνο περίπου.

Αυτό που χρειάζεται χωρίς χρονοτριβή είναι μια διαρκής συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των δημοτών από τους ΟΤΑ:

·         Όραμα : η Κοινωνία μηδενικών αποβλήτων

·         Βασικές Αρχές και Κατευθύνσεις :  Πρόληψη-αποφυγή -μείωση από το παραγωγικό σύστημα, Επαναχρησιμοποίηση, Διαλογή στην Πηγή όλων των κατηγοριών στερεών αποβλήτων, Ανακύκλωση, Λιπασματοποίηση – Κομποστοποίηση, Υγειονομική Ταφή των Υπολειμμάτων, και Ενημέρωση –  Ευαισθητοποίηση – Συμμετοχή των δημοτών.

·         Πρώτα από όλα: πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και συμμετοχής των ίδιων των πολιτών από το δήμο με πολυδιάστατες δράσεις (όπως προβολή με πολλούς τρόπους σε ΜΜΕ-  σποτ, εκδηλώσεις, έντυπο υλικό, ενημέρωση στα σχολεία και, κυρίως, πόρτα–πόρτα ενημέρωση των δημοτών.

·         Ουσιαστική ευθύνη τους να συμμετάσχουν με σωστό και συνειδητό τρόπο στην πρόληψη- αποφυγή-διαλογή των απορριμμάτων και στην κατάλληλη παράδοσή τους για επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση.

·         Η συμμετοχή των πολιτών στα προγράμματα ανακύκλωσης και η επέκταση των προγραμμάτων πρέπει να συμβαδίζει με τη δημιουργία από τον δήμο των απαραίτητων υποδομών-χώρων διαχωρισμού, προσωρινής αποθήκευσης, επεξεργασίας των υλικών και προώθησης για ανακύκλωση καθώς και των αντίστοιχων θέσεων εργασίας

Διαλογή στην πηγή σημαίνει: διαλογή των απορριμμάτων στο χώρο παραγωγής τους ( δηλ. στο κάθε νοικοκυριό, στην κάθε επιχείρηση, στο κάθε γραφείο, στην κάθε Υπηρεσία κ.λπ) κατά κατηγορία:   

·         Οργανικό κλάσμα, κομποστοποιήσιμο : Φλούδες, χόρτα, κόκκαλα και γενικά ό,τι οργανικό από κουζίνα- φύλλα, κλαδέματα κηπευτικής και βλάστησης οδικού δικτύου, υπολείμματα αγροτικής παραγωγής- συλλογή και αποκομιδή   από τους ΟΤΑ με ειδικό και αποκλειστικό  κάδο για δημοτική κομποστοποίηση-λιπασματοποίηση  ή δυνατότητες οικιακής κομποστοποίησης (θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με την επεξεργασία των οργανικών).

·         Καθαρά ανακυκλώσιμα  (υποχρεωτική για τους ΟΤΑ): Χαρτί, Γυαλί, Πλαστικά, αλουμίνιο- μέταλλα κ.λπ- συλλογή και αποκομιδή από τις δημοτικές αρχές σε δύο κάδους, ένας για χαρτί-χαρτόνι και ένας για τα υπόλοιπα υλικά συσκευασιών-δημιουργία νέων ή συνεργασία με υπάρχοντα ήδη Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών ( ΚΔΑΥ )- δημιουργία δημοτικών ή λαϊκής συνεργατικής βάσης(ΚΑΣΟΑ) συνεταιρισμών επεξεργασίας –επαναχρησιμοποίησης και μέχρι τότε συνεργασία με σχετικές συμβάσεις με την ΕΕΑΑ ΑΕ (Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης)

·         Ηλεκτρικές / Ηλεκτρονικές συσκευές, μπαταρίες, συσσωρευτές, Ι.Χ. αυτοκίνητα, Μεταχειρισμένα Ελαστικά μεταφορικών μέσων, Μεταχειρισμένα Λιπαντικά και Ορυκτέλαια : Ήδη έχουν δημιουργηθεί και λειτουργούν συναφή Συστήματα σε πανελλαδικό επίπεδο(π.χ. Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. στους Αγ. Θεοδώρους, η ΕΔΟΕ για οχήματα,  η ΕCΟELASTICA για ελαστικά, ΑΦΗΣ  για μπαταρίες, ΣΥΔΕΣΥΣ  για συσσωρευτές, ΚΕΠΕΔ  και ΕΛΤΕΠΕ  για ορυκτέλαια), ενώ αντίστοιχες μονάδες ανακύκλωσής τους(μπορεί να είναι με τη μορφή εγχειρημάτων ΚΑΣΟΑ) θα μπορούν να δημιουργηθούν από τις περιφέρειες και τους μεγάλους δήμους. Υπογραφή συμβάσεων των Δήμων με τις παραπάνω επιχειρήσεις της περιοχής τους και έλεγχός τους από τον κάθε Δήμο.

·         Υπολείμματα στερεών αστικών αποβλήτων: όσα δεν υπάγονται στις πιο πάνω κατηγορίες  και βαίνουν διαρκώς μειούμενα, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται και ο βαθμός επικινδυνότητάς τους. Αυτά πάνε στον Χ.Υ.Τ.Υ. ( Χ.Υ.Τ.Υ. = Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων,  μετά την ανακύκλωση-διαλογή στην πηγή  και όχι Χ.Υ.Τ.Α., όπου Α= Απορρίμματα σύμμεικτων σημερινών κάδων)

·         Κομποστοποίηση/λιπασματοποίηση: ιδιαίτερη περίπτωση

·         Απόλυτη προτεραιότητα σε μεθόδους κομποστοποίησης / λιπασματοποίησης του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων, έναντι μεθόδων ενεργειακής αξιοποίησης με καύση τους. Αυτό είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών. Τα οργανικά αστικά υπολείμματα θα πρέπει να μετατρέπονται σε κομπόστ και να επιστρέφουν στη γη από όπου ξεκίνησαν.

Μέθοδοι  κομποστοποίησης/λιπασματοποίησης:

1. Οικιακή Κομποστοποίηση με κάδους κομποστοποίησης: χρησιμοποιούνται ειδικοί κάδοι – κομποστοποιητές, που μπορούν να τοποθετούνται στις κατοικίες, στις πολυκατοικίες και στα μπαλκόνια για τη μετατροπή σε κομπόστ του 75% των οργανικών των νοικοκυριών. Χρειάζεται μελέτη για το κόστος εφαρμογής και λειτουργίας ενός τέτοιου προγράμματος
2. Λιπασματοποίηση / Κομποστοποίηση στον οικιακό κήπο: Πρόκειται για την απλούστερη λύση διάθεσης του οργανικού κλάσματος των οικιακών απορριμμάτων. Δεν κοστίζει τίποτε για τους κατοίκους, οι οποίοι διαθέτουν κήπο (χρήση και μικροοργανισμών)
3. Κομποστοποίηση σε μικρές μονάδες:

·         Πρόκειται για μικρές σχετικά μονάδες ( δυναμικότητας κατ΄έτος 1.000 tn – 10.000 tn κομποστοποιήσιμης πρώτης ύλης ).

·         Μετατρέπουν σε κομπόστ τα οργανικά των αστικών και δημοτικών απορριμμάτων καθώς και τα υπολείμματα φυτικής παραγωγής της γύρω περιοχής.

·         Λειτουργούν με μεγάλη αποτελεσματικότητα ως προς την ποιότητα του παραγόμενου κομπόστ αλλά και ως προς την οικονομική βιωσιμότητά τους .

·         Το λειτουργικό κόστος -συμπεριλαμβανομένου του κόστους απόσβεσης της επένδυσης - ανέρχεται σε 50 – 60 € / tn εισαγόμενου οργανικού κλάσματος.

·         Το πλεονέκτημα των μικρών μονάδων είναι ότι, σ΄αυτές διανύει κανείς μικρότερες διαδρομές κατά τη συλλογή και τη μεταφορά των βιοαποδομήσιμων απορριμμάτων. Επιπλέον, το παραγόμενο σ΄αυτές κομπόστ μπορεί να διατίθεται τοπικά. Μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους στα πλαίσια μιας διαδημοτικής επιχείρησης.

4. Κομποστοποίηση σε μεγάλες μονάδες:

·         Μεγάλες μονάδες κομποστοποίησης μπορούν να επεξεργάζονται δεκάδες ή ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες τόνους οργανικών απορριμμάτων κατ΄έτος

·         Παραγωγή κομπόστ, ή και βιοαερίου για παραγωγή ενέργειας.

·         Χρειάζονται επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου, με μοναδιαίο επενδυτικό και λειτουργικό κόστος σαφώς μεγαλύτερο από εκείνο των μικρών μονάδων( απαιτείται η χρήση περισσότερων τεχνικών μέσων).

·         Επιπλέον, οι μεγάλες μονάδες χρειάζονται συχνότερη συντήρηση ενώ παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα δυσοσμιών, άρα και αποδοχής από τους κατοίκους των γειτονικών οικισμών.

Ενδεικτικά με βάση τα παραπάνω:

·         Κάθε πολίτης δημιουργεί σήμερα στην Ελλάδα κατά μέσον όρο 0,5 tn στερεά αστικά απόβλητα το χρόνο. Το 50% (π.χ. Θεσσαλία) από αυτά είναι κομποστοποιήσιμα, άρα κάθε πολίτης δημιουργεί κάθε χρόνο 250 kg = 0,25 tn κομποστοποιήσιμα στερεά απόβλητα.

·         Βόλος: 150.000 κάτοικοι. Υποθέτοντας ότι το 20% (άρα 30.000) θα μπορέσουν να κάνουν  οικιακή κομποστοποίηση στο μπαλκόνι ή στον κήπο, έχουμε: 120.000. 0,25=30.000 τόνους το χρόνο.

·         Επιλέγοντας μικρές μονάδες-όπως οι παραπάνω- δυναμικότητας περίπου 7.000 τόνων το χρόνο, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 4με 5 τέτοιες μονάδες γύρω- γύρω στο δήμο, ώστε να εξασφαλίζεται και η εγγύτητα των μεταφορών.

·         Δεδομένης της αναλογίας 7/9 κόμποστ/κομποστοποιήσιμο, θα παρήγαγαν συνολικά περίπου 23.000 τόνους λίπασμα το χρόνο και θα πωλούνταν σε κατοίκους και τους αγρότες κυρίως σε τιμή που θα εξασφάλιζαν τη βιωσιμότητά τους, καθώς και τα εισοδήματα των αντίστοιχων εργαζομένων τους.

Δημιουργία νέων περιφερειακών-διαδημοτικών-δημοτικών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) και αντίστοιχων Κέντρων Ανακύκλωσης - Επαναχρησιμοποίησης ( ΚΑΕ )

·         Υπάρχουν ακόμη και άλλες σημαντικές κατηγορίες υλικών : Αδρανή / Μπάζα / Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών, Κατεδαφίσεων [ ΑΕΚΚ], τα επικίνδυνα οικιακά, τα αχρησιμοποίητα ή ληγμένα φάρμακα, ο ρουχισμός και τα υποδήματα, τα έπιπλα ή άλλα ογκώδη προϊόντα, βιβλία, διακοσμητικά, φωτιστικά, τα ανταλλακτικά ηλεκτρικών συσκευών, τα ανταλλακτικά οχημάτων κ.λπ.

·         Για αυτά δεν υπάρχουν αντίστοιχα ΣΕΔ και δεν έχουν δημιουργηθεί με ευθύνη της πολιτείας, ώστε να μπορούν να συνεργαστούν με αυτά οι ΟΤΑ και να πετύχουν περαιτέρω μείωση των προς διάθεση υλικών με παράλληλη περιβαλλοντική διαχείριση.

·         Για τη δημιουργία τους απαιτούνται αντίστοιχες νομοθετικές ρυθμίσεις. Αλλά ένας μεγάλος δήμος ή μια περιφέρεια δεν θα έπρεπε να περιμένει τη νομοθετική ρύθμιση για να τα δημιουργήσει. Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι τον Νοέμβριο του 2017, για να νομοθετηθεί αυτή η δυνατότητα από την σημερινή κυβέρνηση.[2]

Σύνδεση με το Εθνικό Σύστημα Διαχείρισης(ΕΣΔ); Ή αποκεντρωμένες μονάδες του δήμου;

·         Στόχος αποκεντρωμένες μονάδες του δήμου για 3 λόγους: 1) αυτοδυναμία 2) εγγύτητα μεταφορών 3) τοπικές θέσεις εργασίας

·         Το ΕΣΔ έτσι και αλλιώς δεν είναι ολοκληρωμένο, απαιτεί μακρινές μεταφορές και δύσκολη η διαφάνεια και ο έλεγχος για την τήρηση των συμβάσεων και των μέτρων.

·         Μέχρι όμως να ολοκληρωθούν οι αποκεντρωμένες μονάδες θα είναι απαραίτητη η διασύνδεση

Λυματολάσπη, απόβλητα ελαιουργείων

Τα απόβλητα ελαιουργείων και τυροκομείων θα μπορούσαν και αυτά όπως και η λυματολάσπη, που προκύπτει από την επεξεργασία αστικών λυμάτων, καθώς επίσης και άλλα στερεά ή υγρά βιοτεχνικά / βιομηχανικά απόβλητα ( π.χ. κατσίγαρος, σφάγια ζώων, απόβλητα παρασκευής τροφίμων ) να αξιοποιηθούν μέσω αναερόβιας επεξεργασίας για παραγωγή βιοαερίου. Θα πρέπει να μελετηθεί το θέμα σε επίπεδο  Περιφέρειας

Γεωργικά απόβλητα

Απαιτείται η περιφέρεια να λάβει ειδική μέριμνα για τη διαχείριση  κάθε μίας από τις 3 βασικές κατηγορίες γεωργικών αποβλήτων, ήτοι : α) τα οργανικά υπολείμματα αγροτικών προїόντων, β) τα πλαστικά των θερμοκηπίων και γ) τη συσκευασία και τα υπολείμματα λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων, ενόσω θα χρησιμοποιούνται ακόμα από τους αγρότες (στόχος θα πρέπει να είναι η μετατροπή της Περιφέρειας σε ζώνη Οικο-καλλιεργειών και βιο-εκτροφών)

[1] Βλέπε π.χ το άρθρο «Η Γη δεν αντέχει άλλα πλαστικά»
[2] Με τον Ν.4496/8-11-2017- που έγινε η τροποποίηση του ν. 2939/2001 για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, και η προσαρμογή στην Οδηγία 2015/720/ ΕΕ- και ρυθμίσθηκαν θέματα του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (Ε.Ο.ΑΝ.) μπήκε στόχος « η υλοποίηση της στρατηγικής, της πολιτικής, των στόχων, των δράσεων και των μέτρων του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) για  πρόληψη της δημιουργίας και μείωση της τελικής διάθεσης  αποβλήτων συσκευασιών και άλλων προϊόντων, για βελτιστοποίηση της λειτουργίας των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ), για ενθάρρυνση πρωτοβουλιών συμμετοχής της κοινωνικής οικονομίας και την ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των τοπικών κοινωνιών και των εμπλεκόμενων φορέων στη διαχείριση αποβλήτων με σκοπό την κοινωνική συμμετοχή, τον κοινωνικό έλεγχο και την επίτευξη κοινωνικών συναινέσεων»…

«Φορέας Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ)»: το νομικό πρόσωπο που λειτουργεί υπό τον τύπο ανώνυμης εταιρείας ή εταιρείας περιορισμένης ευθύνης ή ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας ή αστικής εταιρείας και έχει ως αποκλειστικό σκοπό την οργάνωση και λειτουργία εγκεκριμένου από τον Ε.Ο.ΑΝ. ΣΕΔ σε συλλογική βάση (ΣΣΕΔ)… Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Α΄ Βαθμού φέρουν την ευθύνη της εναλλακτικής διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας… Ειδικότερα, η οργάνωση της εναλλακτικής διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων συσκευασιών πραγματοποιείται από: α) τους ΟΤΑ Α΄ Βαθμού ή β) τους ΟΤΑ Α΄ Βαθμού σε συνεργασία με τους φορείς ΣΣΕΔ αποβλήτων συσκευασιών ή και τους φορείς κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας του άρθρου 3 του ν. 4430/2016 (Α΄ 205), εφόσον αυτό προβλέπεται στα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων (ΤΣΔΑ) ή υπάρχει έγγραφη συμφωνία αυτών με τους ΟΤΑ Α΄ Βαθμού, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στα διοικητικά όρια της περιφερειακής ενότητας ή των όμορων ΟΤΑ….Η οργάνωση της εναλλακτικής διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων συσκευασιών μπορεί να γίνεται αυτοτελώς από ΟΤΑ Α΄ βαθμού ή από τα ΣΣΕΔ. Σε αυτή την περίπτωση καταρτίζονται εξαετείς συμβάσεις συνεργασίας μεταξύ: α) των φορέων ΣΣΕΔ και των ΟΤΑ Α΄ βαθμού, β) των φορέων ΣΣΕΔ και των φορέων κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας…». Από την εφημερίδα της Κυβέρνησης 

 Πηγή: topikopoiisi.eu