H Βαβυλωνία του χρόνου

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 23.12.2016

Πρόσφατα το περιοδικό «Βαβυλωνία» ξεκίνησε  σειρά εκδηλώσεων ,  κάνοντας σέντρα  υπό τον τίτλο  «Χρόνος και αυτονομία»…. Η φιλοσοφική ανάλυση  αυτού του ζητήματος είναι πολύ ενδιαφέρουσα, λαμβανομένων υπόψη των  αμπελοφιλοσοφικών   προσεγγίσεων   που γίνονται στην περίοδο της ημερολογιακής αλλαγής …

Η συζήτηση για το χρόνο έχει κυρίως  οικονομικό  υπόβαθρο   και οδηγεί  σε  ανάλυση  της ετερόνομης ζωής, είτε ως μισθωτής ή εξαρτημένης εργασίας,  είτε ως αλλοτριωμένης κατανάλωσης .  Στη προκειμένη περίπτωση «ισχύουν τα γενικώς ισχύοντα» - που έλεγε κάποιος παλιός καραβανάς  : Οι παρίες  της  καπιταλιστικής κοινωνίας  εκφράζουν την ανάγκη  αναδιανομής της ποσότητας του χρόνου, στην κλίμακα της ημέρας, του έτους, της εργάσιμης καριέρας, ενώ τα  μεσοστρώματα με τις πιο εξανθρωπισμένες εργασίες   αισθάνονται  συχνά την ανάγκη ποιοτικής αναβάθμισης .  Εδώ οι πιο ριζοσπαστικοί κύκλοι ζητούν την  αποτροπή της «ρύπανσης» του χρόνου – κι αυτό σημαίνει πολλά  : όπως είναι η χειραφέτηση από την καταναλωτική βουλιμία, από το άγχος και τον αντίποδά του, που είναι η πλήξη. *

Η συζήτηση για την επάρκεια και απορρύπανση του χρόνου δεν εξαντλεί το θέμα.  Υπάρχουν πολλές εκδοχές του χρόνου, είτε ως βιώματος είτε ως φυσικού μεγέθους. Στη πρώτη περίπτωση αναδύονται οι έννοιες της νεανικότητας και της γήρανσης  – η πρώτη ως κατάσταση-πασπαρτού  των βιοτικών οδεύσεων,  η δεύτερη ως παρακμιακή κατάσταση που πρέπει να αναχαιτίζεται, αναβάλλεται, καμουφλάρεται. Η εφεύρεση του διαδικτύου και των μηχανών αναζήτησης έχουν μειώσει τη σημασία  των γέρων(!), αλλά εδώ καραδοκεί ο πανδαμάτωρ ρελατιβισμός :  Η Τίνα Τέρνερ θεωρείται ροκού στα 77 της , ο Κερκ Ντάγκλας διάγει αισίως το 100^ο έτος , ο Μικ Τζάγκερ γίνεται πατέρας στα 73 του. Όμως τον προηγούμενο αιώνα το   αθηναϊκό ρεπορτάζ κατέγραφε τον θάνατο «γέροντος τεσσαρακοντούτη»…

Ο ρελατιβισμός του χρόνου  και για την ακρίβεια η σιαμαία σχέση του με το χώρο, δεν γίνονται κατανοητά έστω κι αν στην επιστημονική κοινότητα ενδημεί ο όρος «τετραδιάστατος χωροχρόνος». Σαν αποτέλεσμα έχουμε νοηματικές ασάφειες σε διάφορες αφηγήσεις – π.χ. όταν λέμε «πήγα  στις Ινδίες», παραλείποντας το αν  πήγαμε – το 1968 ή το 2008 …  Ή όταν φαντασιώνουμε χωρικώς αδιανόητα ταξίδια στο χρόνο  …

Ένα μέρος της κοινωνίας διασαλπίζει μια παροντοκρατική κατάσταση, ένα διαρκές εδώ και τώρα – ότι φάμε, ό,τι πιούμε,  ό,τι αρπάξουμε…Όλως παραδόξως, αυτό το μοτίβο σχετίζεται με προσεγγίσεις όπως εκείνη  του δυτικού Αγίου Αυγουστίνου :  «Υπάρχουν τρεις χρόνοι, το παρόν του παρελθόντος, το παρόν του παρόντος, το παρόν του μέλλοντος»…

Να υποθέσουμε ότι  η μονοκαλλιέργεια του παρόντος είναι κακή όπως κάθε μονοκαλλιέργεια ; Το βέβαιο είναι ότι η συζήτηση της «Βαβυλωνίας» θα κομίσει  καρπούς,  παρά κάποια  βαβυλωνία νοημάτων…

*Δες  «Η ρύπανση του χρόνου», στο βιβλίο μου «Τα βουνά και άλλα κείμενα»(Οικοτοπία, 2003)