ΣΩΤΗΡΗ Γ. ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ : Θ ε ί α Α μ η χ α ν ί α

      

    

    

                                           Στον

                                     Χόρχε Λουϊς Μπόρχες

                                                και στον

                                    + Γιώργο Ραπτόπουλο

                                         ( 1943-2004)

  

                     ΔΕΛΦΟΙ , ΜΑΡΤΗΣ  2004

 

   Ο δημοσιογράφος είχε φτάσει καθυστερημένος εκείνο το βροχερό απόγευμα του Οκτώβρη – και ο γηραιός κύριος είχε χάσει, περιμένοντάς τον, το μεγαλύτερο μέρος της συγκίνησης και της νοσταλγικής διάθεσης που του είχε προξενήσει εκείνη η (ευγενική, ομολογουμένως) παράκληση για συνέντευξη, λίγες μέρες πριν.

  Ο καιρός ήταν ακόμα ζεστός στον μεγάλο κάμπο όπου βρισκόταν η αγροικία – ένα μονόχωρο σπίτι  θεμελιωμένο στα ερείπια ενός τεράστιου χώρου σταυλισμού αιγοπροβάτων , που πήγαινε πίσω στον δέκατο ένατο αιώνα , φτιαγμένος από τεράστιους ογκόλιθους ,μονολιθικές παραστάδες και ανώφλια  ,δίνοντας  την εντύπωση ενός μυστηριώδους προϊστορικού οικοδομήματος. Η  αίσθηση της  προσμονής που εβίωνε ο γηραιός κύριος εβάρυνε ακόμη περισσότερο μια άλλη αίσθηση (κοινή σε μωρά, παιδιά, ενήλικες και υπερήλικες) – την αίσθηση του Χειμώνα, ο οποίος είναι όλος μπροστά και όπου νάναι θα ξεκινήσει…

  Έτσι, η συνέντευξη δεν πραγματοποιήθηκε  με τις καλύτερες προϋποθέσεις – οι τόνοι ήταν χαμηλοί, και αποδείχθηκε ότι ο ενθουσιώδης δημοσιογράφος που την ζήτησε ήταν άλλος από εκείνον που έστειλε , τελικά, η εφημερίδα… Ο γηραιός κύριος σκέφθηκε .΄ « εάν δεν ήμουν τόσο γέρος, θα είχα απογοητευθεί πάρα πολύ ». Στ’αλήθεια, είχε την ευκαιρία να το παρατηρήσει πολλές φορές, η ηλικία του ,πιά, δρούσε σαν ασπίδα απέναντι στην έλλειψη καλλιέργειας ή λεπτότητας. Παρουσίασε , λοιπόν, κι’αυτός, μια ξερή εικόνα των περιστατικών .΄ Ναί, είχε γνωρίσει τον Ζάο Συνερκά, στα φοιτητικά του χρόνια. Ναί, ναί, θυμόταν και εκείνη την προσβολή που του είχε κάμει ο καθηγητής της Κλασσικής Φυσικής – παροιμιώδης, πια, στην παραεπιστημονική βιβλιογραφία… Φυσικά και θυμόταν την ημέρα που παρουσίασε την εξίσωση του « φωτονιακού αντίλαλου », βασικής αρχής των  «τηλεσκοπίων Γκέρμ», αφήνοντας άφωνους τρείς καθηγητές Κβαντικής Φυσικής που είχαν έρθει εκεί με σκοπό να τον γελοιοποιήσουν… Ναί, πράγματι είχε δώσει στο ερώτημα εάν είναι θρήσκος, την (δυσνόητη, ακόμη και σήμερα) απάντηση «…δυσκολεύομαι να αποδεχτώ την δυνατότητα μιας μετά θάνατον ζωής, αλλά, επειδή ο πόνος είναι ένα μετρήσιμο μέγεθος μέσα στο σύμπαν, έχω προνοήσει να πιστεύω στην μετά θάνατον τιμωρία». Όχι, δεν αλήθευε η φήμη που τον ήθελε ευέξαπτο και είρωνα – ήταν ένας ευγενικός και ντροπαλός συνομιλητής… Παρ’όλ’αυτά, ναι, ήταν ένας εσωστρεφής τύπος, που μάθαινε με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς (λεπτολογώντας και το τελευταίο στοιχείο και ανάγοντάς το στην απώτατη αρχή του) – και διατύπωνε τις θεωρίες του με έναν απίστευτα άκαμπτο λόγο, σκληρότερο και από τους ίδιους τους μαθηματικούς τύπους… Ναι, θυμάται την γενική θυμηδία που ακολούθησε την αποκάλυψη ότι αυτός ήταν ο άγνωστος συγγραφέας του φιλοσοφικού δοκιμίου « Ο σοφιστής Γοργίας και η Κοσμολογία ».΄Τότε είχε αρχίσει να διαδίδεται (και να καλλιεργείται, είναι αλήθεια) η φήμη ότι ο Ζάος Συνερκάς ήταν ένας αγύρτης, ένας πανέξυπνος απατεώνας που είχε βαλθεί να γελοιοποιήσει όσα το ανθρώπινο πνεύμα είχε χτίσει εδώ και αιώνες – και εκδόθηκε εναντίον του εκείνος ο λίβελλος με τίτλο «ο άνθρωπος του τσίρκου». 

    Όχι, όχι, δεν θυμόταν κάτι σχετικό με τις γυναίκες της ζωής του – ούτως ή άλλως ο Συνερκάς ήταν ιδιαίτερα εχέμυθος και δεν αποκάλυπτε στους φίλους και τις παρέες του τίποτε, πέρα από τα απολύτως προφανή… Είχε δύο ή τρεις σχέσεις από αυτές που θα ονομάζαμε «μόνιμες» - μάλλον  οι κυρίες αυτές ανήκαν  στο σύνολο που ο ίδιος ονόμαζε  «Σ.Ι.Θ.» ( «Συναισθηματικώς Ιδιοφυή Θηλυκά» ) που σήμαινε, όπως είχε εξηγήσει στα γραπτά του, τις γυναίκες που ήταν αρκετά έξυπνες ώστε να γνωρίζουν πώς να αποφεύγουν να τον φέρουν σε δύσκολη θέση…

Εν όψει : Φωτο Βαγγέλη Πουλή

  Έτσι  πέρασε η ώρα, ο δημοσιογράφος ευχαρίστησε και μάζεψε τις σημειώσεις του, έρριξε μια ματιά στον ήλιο –και δεν προσπάθησε να κρύψει την δυσφορία του που τον είχε προλάβει το δείλι… Καθώς το αυτοκίνητο χανόταν στον ορίζοντα, ο γηραιός κύριος σκέφθηκε ότι, τελικά, η επίσκεψη αυτή δεν ήταν χωρίς κάποιο κέρδος – παρά τα όσα χιλιοειπωμένα και τετριμμένα  (δήθεν «γλαφυρά» και «πιπεράτα») είχαν αναμασήσει την τελευταία ώρα – και αποφάσισε να βγάλει το δερματόδετο σημειωματάριο από το κάτω συρτάρι του γραφείου – για να συμπληρώσει , με την λεπτή του γραφίδα, κάποια παραπάνω στοιχεία στον «Βίο του Ζάου Συνερκά» ,που σκάρωνε εδώ και χρόνια… Όλη αυτή η αίσθηση της απώλειας, της αδυναμίας επικοινωνίας με τους -ενωρίς επιλήσμονες - … «ανθρώπους της επιστήμης» ( αλλά και με το ευρύ κοινό, με το οποίο ο Ζάος δεν έπαψε ποτέ να προσπαθεί να συναντηθεί ), του απρόβλεπτου μα και στενάχωρου καταφυγίου στις σελίδες των περιοδικών ποικίλης ύλης -  ήταν, τελικά, ένα ακόμη κίνητρο για τον γηραιό κύριο, να διασώσει ό,τι γινόταν να διασωθεί από τα πραγματικά περιστατικά, από το κοσμικό σήμαντρο που κρυβόταν πίσω από την μορφή του φίλου του…

   « Δεν θα ξεχάσω ποτέ την ημέρα που ο Ζάος μπήκε στο αμφιθέατρο της Σχολής Θετικών Επιστημών, εισηγητής στο Συνέδριο «Επιταχυντές σωματιδίων , έρευνα και εφαρμογές» , με μια ανακοίνωση για την Πλατωνική Φιλοσοφία υπό μάλης.

  Ήταν η εποχή του «Διευθυντηρίου» – στην Επιστημονική Ιεραρχία βρισκόταν η τριάδα  Χίρφης Θώς, Ωόπλευστος Δάς και Ευγένιος Νύκτωρος, οι οποίοι διατείνονταν ότι βρισκόταν προ της ανακοίνωσης μιας τελικής «Θεωρίας των Πάντων», όπου όλες οι περί σωματιδίων και δυνάμεων θεωρίες θα ενοποιούνταν – και θα παρεχόταν μία πειστική πειραματική απόδειξη… 

 ” Από νωρίς, την αίθουσα είχαν καταλύσει οι «ποντικοί» των επιστημονικών συναντήσεων, που μυρίζονταν «αίμα» από χιλιόμετρα .΄ Εδώ, επρόκειτο να συγκρουστούν Σχολές ολόκληρες της Φυσικής , να προδιαγραφούν οι μοίρες ολόκληρων προγραμμάτων (και κονδυλίων…) , να δημιουργηθούν νέα πεδία έρευνας – και να απορροφήσουν κάποια άλλα, (μαζί με τις σχετικές πιστώσεις…). Μορφές θα αναδεικνύονταν – και άλλες θα βαραθρώνονταν στην λήθη…

   Και, μέσα σ’αυτόν τον πανικό, ο Ζάος Συνερκάς, με τον φθαρμένο του φάκελλο, να ατενίζει την αίθουσα με απάθεια. Ένα μέρος από το κοινό είχε έρθει για να τον δεί να γελοιοποιείται, με την  «εκτός θέματος» ανακοίνωση που είχε επιλέξει… Ελάχιστοι  «πιστοί» του παρίσταντο – που ,μαγνητισμένοι από την δύναμη της προσωπικότητάς του, δεν είχαν τολμήσει να τον ρωτήσουν για το περιεχόμενο της ομιλίας του… Η τριάδα του «Διευθυντηρίου» είχε μία αόριστη, μόνο, ανησυχία – μήπως ο Συνερκάς, με τις «ασυναρτησίες» του (από τις οποίες είχαν βάλει ανθρώπους τους να κρατούν συστηματικές σημειώσεις…) δημιουργήσει μία «δημοσιογραφικώς ελκυστική»,όπως έλεγαν, εικόνα – και απομακρύνει κάποια βλέμματα από την δική τους, «κεντρική» ανακοίνωση του Συνεδρίου…

          Αυτό συνέβαινε γιατί καί αυτοί (όπως και η υπόλοιπη ανθρωπότητα) είχαν υποτιμήσει το γεγονός ότι η αίσθηση του χιούμορ που τον διέκρινε ήταν ενάμιλλη της διάνοιάς του!

        Ο Ζάος Συνερκάς μιλούσε αμέσως μετά τον Ωόπλευστο Δά, ο οποίος εκφώνησε την ανακοίνωση που υπέγραφαν και οι τρείς του «Διευθυντηρίου» .΄ Μέσα από τρισδιάστατες ψηφιακές διαφάνειες, που τρομακτικά αναπαρήγαγαν στα μάτια του εμβρόντητου κοινού την κοσμογένεση και την λειτουργία των φυσικών νόμων,  ο Δάς εξήγησε τον λόγο για τον οποίο το πλαίσιο συζήτησης των Θεωρητικών ζητημάτων της Φυσικής είχε, μια για πάντα, διαγραφεί…”

  » …Ενώ, λοιπόν, ένα μούδιασμα απλωνόταν στην αίθουσα – και ο κλοιός του θανάτου φαινόταν να σφίγγει την ταλαίπωρη ανθρωπότητα, στην οποία είχε μόλις εξηγηθεί, πέραν πάσης αμφιβολίας, η αρχή και το τέλος των όντων – η φωνή του Ζάου, με εκείνη την μαθηματική καθαρότητα και την έλλειψη κάθε διακύμανσης, φάνηκε να προσφέρει μια σανίδα σωτηρίας .΄ Στην αρχή σαν ένα παραμύθι – και μετά, με την δύναμη των μαθηματικών τύπων – άρχισε να αναλύει τον τρόπο με τον οποίο η αρχαία θεωρία του Λεύκιππου, του Δημόκριτου και του Επίκουρου περί ατόμων και των στοιχειωδών σωματιδίων δικαιώθηκε στην σύγχρονή μας φυσική – και για τα στοιχεία της που παρανοήθηκαν από τους σύγχρονους ερευνητές… Έκανε την παρατήρηση ότι πολλές , βεβαιωμένες με τις σύγχρονες μεθόδους, αντιλήψεις για την λειτουργία της ύλης, στηριζόταν σε άλλα αρχαία φιλοσοφικά συστήματα –διαφορετικά από εκείνα των ατομικών φιλοσόφων– και , κάνοντας μια απόπειρα να περιγράψει την Φυσική και τα μαθηματικά μιας πραγματικότητας στην οποία θα ήταν δεκτή όχι η Δημοκρίτεια – αλλά η Πλατωνική αντίληψη (και υπεύθυνα για τις ιδιότητες της ύλης δεν θα ήταν τα σωματίδια – αλλά οι πλατωνικές ιδέες, άφθαρτα πρότυπα των ατελών αντικειμένων) – παρουσίασε μία σειρά εξισώσεων . Οι εξισώσεις αυτές (που αργότερα έγιναν γνωστές ως ΄΄πλατωνικές εξισώσεις Συνερκά΄΄ - ένα από τα αγαπημένα θέματα των καθηγητών για τις εξεταστικές περιόδους του τέταρτου έτους) εξηγούσαν, ούτε λίγο – ούτε πολύ, την λειτουργία του σύμπαντος το ίδιο ικανοποιητικά, όσο και η σύγχρονη   Φυσική, με όλες τις κατακτήσεις της των τελευταίων εξακοσίων ετών…

    Τότε, ξαφνικά, σαν αποτέλεσμα μιας ανέλπιστης ανακούφισης, ένα γάργαρο γέλιο από μύρια στόματα αναπτέρωσε τις ελπίδες της ανθρωπότητας. Μα φυσικά! Το ακροατήριο είχε καταλάβει! Ο Συνερκάς  προσπαθούσε, μ’αυτό του το περίπλοκο αλλά καλοστημένο διανοητικό παιχνίδι, να κάνει φανερό ότι η περίφημη «θεωρία των πάντων» του ΄΄Διευθυντηρίου΄΄ δεν ήταν παρά ένα καλοστημένο ,μεν,  κατασκεύασμα – αλλά με σχετική ,μόνο, αξία!.. Σαν αυτήν, μπορούσαν να στηθούν κι’άλλες, το ίδιο ικανοποιητικές!”

        

        ”Τότε ήταν που παρατήρησα κάτι – ίσως μόνος εγώ, ανάμεσα στους εξημμένους από το διανοητικό παιχνίδι, επιστημολάγνους .΄ Ο Ζάος Συνερκάς έδειχνε, για πρώτη φορά στην ζωή του, αμήχανος – σαν να μην είχε προβλέψει αυτήν την εξέλιξη…Φυσικά, αυτό διήρκεσε κλάσματα ,μόνο, του δευτερολέπτου – και η λέξη «αμηχανία» ίσως να μην είναι η πλέον κατάλληλη λέξη, για να περιγράψει μία κατάσταση έντονης ενδοσκόπησης…  Θα την ονόμαζα ακριβέστερα «Θ ε ί α Α μ η χ α ν ί α». Φαντάζομαι ότι σε παρόμοιες καταστάσεις θα περιέπιπτε συχνά , τις δημιουργικές του ώρες – αλλά όχι μπροστά στα μάτια άλλων (και γι’αυτό, βέβαια, αποτραβήχτηκε γρήγορα πίσω στην πραγματικότητα του Συνεδρίου).

    » Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους μας που βρέθηκαν εκείνο το βράδυ στο Αμφιθέατρο, θα θυμούνται τον ενθουσιασμό με τον οποίο αντιμετωπίσθηκε η ανακοίνωση του Συνερκά – και τα γεμάτα μίσος βλέμματα των μελών του «Διευθυντηρίου», των οποίων η ανακοίνωση ξεχάστηκε γρήγορα, και δεν αναφέρθηκε πάλι ούτε από τους ίδιους τους εισηγητές της… Ο ίδιος ο Συνερκάς απάντησε στις ερωτήσεις που του τέθηκαν με το πέρας του Συνεδρίου  με την παροιμιώδη του ακρίβεια και τον άκαμπτο λόγο του -ενισχύοντας, έτσι, την αυθόρμητη ερμηνεία των παρισταμένων .΄ Το εγχείρημά του ήταν να αποδείξει την ανάγκη μιας «άλλης» επιστήμης, για την οποία διψούσε η εποχή του… Όπως ο σοφιστής Γοργίας απέναντι στο πλήρες κοσμολογικό σύστημα του Παρμενίδη – έτσι κι΄αυτός , απέναντι στα τρέχοντα συστήματα και τις θεωρίες , έδωσε «τον καλό αγώνα» για χάρη του Ανθρώπου…»

 » Τώρα, αν ρωτήσετε εμένα, νομίζω ότι αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις… Ο Συνερκάς δεν θα έκτιζε, κατά την γνώμη μου, μία θεωρητική κατασκευή-μόνο και μόνο για να υποβαθμίσει μία θεωρία με την οποία δεν ήταν σύμφωνος… Ακόμη και αν ήθελε, όμως, (..και εδώ κανείς δεν σκέφθηκε το προφανές!) δεν θα μπορούσε να το έχει κάνει, αφού ,όταν ανέβηκε στο βήμα για να μιλήσει, δεν είχε στα χέρια του το κείμενο το οποίο υποτίθεται ότι αντέκρουσε! ( Το ΄΄Διευθυντήριο΄΄ άρχισε αμέσως τις έρευνες  – καταλήγοντας στο άτοπο, γι’αυτούς, συμπέρασμα, ότι το κείμενο δεν θα μπορούσε να έχει διαρρεύσει! )

   Τότε, τι είχε συμβεί ,΄ Νομίζω ότι θα πρέπει να σκεφθούμε όπως θα έκανε ο ίδιος ο Ζάος ( μάλλον όπως στ’αλήθεια έκανε, όταν περιέπεσε στην Θ ε ί α  Α μ η χ α ν ί α ) .΄ Ο Ζάος Συνερκάς ( διαβλέποντας, όπως και το κοινό του, με άλγος το επαγγελόμενο «τέλος της Ιστορίας» ) είχε ακολουθήσει την θεωρία του ,μέσα από ένα επίπονο αποδεικτικό πλαίσιο, ως ένας συνεπής επιστήμονας – μέχρι το σημείο της μαθηματικής απόδειξης! Αυτή ήταν τόσο πρωτότυπη και γνήσια, που θα πάρει αιώνες στους φυσικούς να αποδείξουν πόσες –και ποιες- από τις παραμέτρους της δεν καλύπτονται από άλλες θεωρήσεις, εκτός  δικού της θεωρητικού πλαισίου…                                                                                  Η  διαδικασία αυτή, από μόνη της, θα δώσει λύσεις – και θα δημιουργήσει νέα προβλήματα προς επίλυση – σε άγνωστους, μέχρι σήμερα, τομείς της έρευνας…

     Γι’αυτό και έκρινε, τότε, ότι δεν έπρεπε να διακόψει τον μίτο των εξελίξεων – και να απομονώσει από την επιστημονική παράδοση μία εκδοχή ,που η ιστορική πορεία   τής είχε, μέχρι εκείνη την στιγμή, στερήσει… Κι’ απάντησε στις ερωτήσεις του κοινού όπως «ο άναξ ο εν Δελφοίς», που «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει ».