Το κάστρο της Μονεμβασιάς ανάμεσα στα 14 υπό απειλή μνημεία και τόπους πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης για το 2025

  

 

Χάγη / Βρυξέλλες / Λουξεμβούργο, 30 Ιανουαρίου 2025

 

Η Europa Nostra, το κορυφαίο ευρωπαϊκό δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕIB) ανακοίνωσαν σήμερα τα 14 μνημεία και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη που προκρίθηκαν για τη φετινή έκδοση του προγράμματος «7 Most Endangered». Από την έναρξή του το 2013, το πρόγραμμα έχει καθιερωθεί ως μια κορυφαία πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών αφιερωμένη στη διαφύλαξη της απειλούμενης Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, ενεργώντας ως συνήγορος και καταλύτης για τη συγκέντρωση της απαραίτητης δημόσιας και ιδιωτικής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης.

 

Αυτά είναι τα 14 υπό απειλή μνημεία και τόποι πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης για το 2025:

• Κάστρο της Μονεμβασιάς, ΕΛΛΑΔΑ
• Μονή και Οικισμός Arakelots, ΑΡΜΕΝΙΑ
• Σιδηροδρομικός σταθμός Mixnitz-Bärenschützklamm, ΑΥΣΤΡΙΑ
• Σιδερένιο κάστρο του Ath, ΒΕΛΓΙΟ
• Κάστρο Nyborg, ΔΑΝΙΑ
• Blower Hall, Esch-sur-Alzette, ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ
• Σιδηροδρομικές γέφυρες και ανάχωμα Baardwijkse Overlaat, ΟΛΛΑΝΔΙΑ
• Εθνικό Θέατρο, Όσλο, ΝΟΡΒΗΓΙΑ
• Μεγάλη Συναγωγή στην Orla, ΠΟΛΩΝΙΑ
• Εκκλησία και Μοναστήρι των Paulistas στη Λισαβόνα, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ
• Μοντερνιστικό συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι, ΣΕΡΒΙΑ
• Εκκλησία του San Estevo de Pousada, ΙΣΠΑΝΙΑ
• Κολυμβητήριο Valhalla, Γκέτεμποργκ, ΣΟΥΗΔΙΑ
• Victoria Tower Gardens, Λονδίνο, ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

 

Τα προαναφερθέντα επαπειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς επιλέχθηκαν από διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από εμπειρογνώμονες σε θέματα ιστορίας, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, συντήρησης, ανάλυσης έργων και οικονομικών. Οι υποψηφιότητες για το πρόγραμμα 7 Most Endangered 2024 υποβλήθηκαν από οργανώσεις μέλη, συνεργαζόμενες οργανώσεις ή μεμονωμένα μέλη της Europa Nostra, καθώς και από μέλη της European Heritage Alliance.

 

Η επιλογή έγινε με βάση την υψηλή πολιτιστική σημασία καθενός από τα μνημεία, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Ο βαθμός εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των χώρων, θεωρήθηκαν ως κρίσιμοι παράγοντες στην αξιολόγησή τους. Επίσης, ένα άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη.

 

Ο Εκτελεστικός Πρόεδρος της Europa Nostra, καθηγητής Δρ. Hermann Parzinger, δήλωσε: «Τα επιλεγμένα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς απειλούνται από κατεδάφιση, στρεβλή ανάπτυξη, έλλειψη χρηματοδότησης ή εγκατάλειψη. Υποστηρίζουμε σθεναρά τους ακτιβιστές και τις κοινότητες που έχουν δεσμευτεί πλήρως για τη διάσωση αυτών των χώρων. Είναι κοινή μας ευθύνη να διατηρήσουμε και να αναδείξουμε τους θησαυρούς της Ευρώπης. Η κληρονομιά μας είναι καθοριστική για την οικοδόμηση ενός πιο ειρηνικού, συνεκτικού και βιώσιμου μέλλοντος».

 

 

Η Επικεφαλής και Διευθύντρια του Ινστιτούτου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, Shiva Dustdar, δήλωσε: «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα, η ελκυστικότητα και η οικονομική ανάπτυξη είναι βαθιά ριζωμένες στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Αυτός ο κατάλογος υποψηφίων χρησιμεύει ως υπενθύμιση της ευθραυστότητάς της και του πόσο συχνά τη θεωρούμε δεδομένη. Μέσω της συνεχιζόμενης συνεργασίας μας με την Europa Nostra, το Ινστιτούτο ενισχύει τις προσπάθειες των τοπικών κοινοτήτων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι κοινότητες αυτές αναγνωρίζουν ότι η διατήρηση των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν άλλες πιεστικές προκλήσεις. Ανυπομονούμε να δούμε αυτούς τους χώρους να αποκαθίστανται και να προστατεύονται για τις μελλοντικές γενιές».

 

Η τελική λίστα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025 θα ανακοινωθεί τον Απρίλιο.

 

 

Κάστρο της Μονεμβασιάς, Ελλάδα

                              

Το Κάστρο της Μονεμβασιάς είναι χτισμένο σε έναν ογκώδη ασβεστολιθικό βράχο με απόκρημνες πλαγιές, που εξέχει από τη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου, στην Ελλάδα. Ο βράχος συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με έναν ισθμό και μια γέφυρα. Αυτή η μοναδική διαμόρφωση σχηματίζει ένα διπλό λιμάνι που στήριξε την ευημερία της Μονεμβασιάς από τη μεσαιωνική έως τη σύγχρονη περίοδο.

 

Η Άνω Πόλη, που αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, ήταν οχυρωμένη και κατοικήθηκε μέχρι το 1690. Στις μέρες μας διατηρούνται καλά οι οχυρώσεις και λίγα μόνο μνημεία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκκλησίας του 12ου αιώνα, ενός συγκροτήματος πύλης, δύο ιδιωτικών κατοικιών και αρκετών δεξαμενών. Υπάρχουν επίσης ερείπια σπιτιών και ένα δίκτυο ιστορικών μονοπατιών. Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε σε μια λωρίδα γης στα ριζά του βράχου και προστατεύεται επίσης από οχύρωση. Χάρη στα βυζαντινά έως σύγχρονα μνημεία της, η Μονεμβασιά προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ενώ η μοναδικότητα του τόπου έχει αποτελέσει έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες.

 

Από τη δεκαετία του 1960, ο ιστορικός οικισμός του Κάστρου, καθώς και ο ισθμός και η γέφυρα προστατεύονται από διάφορες διατάξεις που αποσκοπούν στη διατήρηση των ιστορικών δομών, τη διαφύλαξη του αρχικού ύφους του οικισμού και το σεβασμό των αρχιτεκτονικών κανόνων του Κάστρου της Μονεμβασιάς.

 

Κατά τη δεκαετία του 1970 η Μονεμβασιά άρχισε να γίνεται τουριστικός προορισμός και ενώ μέχρι τότε το προσωπικό ενδιαφέρον και η ατομική φροντίδα εξασφάλιζαν την προστασία του οικισμού, η σημαντική αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος και η επέκταση του επενδυτικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος έχει φτάσει στο σημείο να θέτει σε απόλυτο κίνδυνο τον αυθεντικό χαρακτήρα του ιστορικού συνόλου. Τα περισσότερα από τα λιγοστά καταστήματα της Κάτω Πόλης μετατρέπονται σε κέντρα εστίασης και αναψυχής, ενώ πολυάριθμα σπίτια μετατρέπονται σε καταλύματα.

 

Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή. Σύμφωνα με την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025 (7 Most Endangered 2025), το σχέδιο τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών, και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου. Η διαθέσιμη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» στερείται σαφήνειας και λεπτομέρειας σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία.

 

Η απειλή που συνιστά το έργο του τελεφερίκ έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες και έχει προσελκύσει δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου από μια σειρά φορέων, όπως το ICOMOS, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και η Monumenta. Πολυάριθμοι φορείς και άτομα έχουν αναλάβει ή σχεδιάζουν να αναλάβουν μια σειρά από δράσεις για να μπορέσει η τοπική κοινότητα της Μονεμβασιάς, ο δήμος, το ελληνικό κράτος και το διεθνές κοινό να αναγνωρίσουν την απειλή που θέτει το έργο του τελεφερίκ τόσο για το περιβάλλον όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά του Κάστρου της Μονεμβασιάς.

 

Η Ελληνική Εταιρεία Πολιτισμού και Αθλητισμού προτείνει να αντικατασταθεί το σχέδιο για τελεφερίκ με σχέδιο για ανελκυστήρα επιβατών. Ένας βιομηχανικός ανελκυστήρας κατασκευάστηκε στη Μονεμβασιά πριν από μια δεκαετία για να διευκολύνει τα έργα αποκατάστασης της Άνω Πόλης. Μια φιλική προς τους επιβάτες εκδοχή του ανελκυστήρα θα προωθούσε την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Άνω Πόλης. Αυτό το έργο θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με μεγαλύτερη στήριξη στο Σχέδιο Διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις, και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα.

 

Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος 7 Most Endangered αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς στο Πρόγραμμα 7 Most Endangered 2025 «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς».