Ο Στέφανος Τραχανάς διδάσκει, μεταξύ άλλων, Κβαντική φυσική και Διαφορικές εξισώσεις στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, από το 1983 έως σήμερα. Από το 1986 και μετά, είναι μέλος του επιστημονικού προσωπικού του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), και η διδασκαλία του στο Τμήμα Φυσικής προσφέρεται δωρεάν. Είναι συγγραφέας έντεκα πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στα παραπάνω πεδία, καθώς και των βιβλίων Το φάντασμα της όπερας: Η επιστήμη στον πολιτισμό μας, Το αμάρτημα της Εύας: Φυσική κάτω από τ’ άστρα και δημιουργική μάθηση και Ο Κύκλος: Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, τα οποία απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Το βιβλίο του An Introduction to Quantum Physics κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Wiley. Υπό έκδοση βρίσκεται το βιβλίο του Ο Βομβιστής κι ο Στρατηγός: Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση, 1900-2025. Το 2003 ανακηρύχτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ το 2012 του απονεμήθηκε το Εθνικό Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Ξανθόπουλου – Πνευματικού. Για το σύνολο της προσφοράς του, τιμήθηκε το 2015 με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το 2022, το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης έδωσε το όνομά του σε ένα από τα αμφιθέατρά του, ενώ το 2023 ο Δήμος Ηρακλείου τού απένειμε το Βραβείο Ηθικής Τάξεως της πόλης και το ΙΤΕ τον τίτλο του Διακεκριμένου Μέλους του. Ως ιδρυτικό μέλος και διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ) του ΙΤΕ μέχρι το 2013, είχε τη βασική ευθύνη για τη δημιουργία του πρώτου πανεπιστημιακού εκδοτικού οίκου της χώρας. Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον του στράφηκε στα ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα και τους νέους δρόμους που αυτά ανοίγουν για την εξίσωση των ευκαιριών στην ποιοτική εκπαίδευση. Πιστεύοντας ότι η χώρα μας δεν μπορεί να μείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το θέμα, πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis –ενός αυτόνομου και αυτοχρηματοδοτούμενου τμήματος των ΠΕΚ– στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του, τόσο ως διευθυντής του όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα χρόνια.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Ο Κύκλος: Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2024);
Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι Ο Κύκλος δεν ήταν ένα βιβλίο «εκ προμελέτης». Η βασική του ιδέα προέκυψε καθώς έγραφα ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο για την κβαντική επανάσταση και θέλησα να δω πώς υποδέχτηκε ο πολιτισμός μας μια επιστημονική θεωρία που όχι μόνο ερμήνευσε τον κόσμο μας –από τον πυρηνικό μικρόκοσμο έως τις εσχατιές του κοσμικού χώρου και χρόνου– αλλά και τον άλλαξε, μέσω της τεχνολογίας, όσο τίποτε άλλο στην ανθρώπινη ιστορία μέχρι τώρα. Και ακολουθώντας το νήμα αυτού του ερωτήματος βρέθηκα στην κοιτίδα αυτής της επανάστασης, που ήταν η μεσοπολεμική Γερμανία, για να αντικρίσω εκεί ό,τι πιο σκοτεινό είχα συναντήσει μέχρι τότε στον χώρο των φιλοσοφικών ιδεών: τη βαθιά εχθρότητα προς το ίδιο το πνεύμα της επιστήμης –δηλαδή τη στήριξή της στην παρατήρηση και το πείραμα ως τη μοναδική πηγή έγκυρης γνώσης για τον φυσικό κόσμο– εκ μέρους φιλοναζί στοχαστών και φιλοσόφων, όπως οι Σπένγκλερ και Χάιντεγκερ. Για τους οποίους η επιστήμη –ακόμα και τα Μαθηματικά– είναι απλώς μια πολιτισμική κατασκευή του δυτικού ανθρώπου, χωρίς καμιά αξίωση μεγαλύτερης εγκυρότητας από άλλες πολιτισμικές κατασκευές (π.χ. θρησκεία) ή από παλαιότερες «επιστημονικές» θεωρίες, όπως π.χ. η αλχημεία! Με έμπρακτη εφαρμογή αυτών των «ιδεών», το διαβόητο κίνημα περί εβραϊκής φυσικής –έτσι αποκαλούσαν την Κβαντομηχανική και τη Θεωρία της Σχετικότητας οι φιλοναζί φυσικοί και όχι μόνο–, η οποία θα έπρεπε να αντικατασταθεί επειγόντως από τη γνήσια γερμανική φυσική ή τη φυσική των Αρίων. Τα υπόλοιπα ήρθαν μόνα τους. Άφησα ανολοκλήρωτο το αρχικό βιβλίο –τη μάνα, όπως μου αρέσει να το ονομάζω– και παραδόθηκα στον Κύκλο.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;
Και τα δύο, θα έλεγα: «Ο Κύκλος» κατ’ αρχάς παραπέμπει ευθέως στον περίφημο Κύκλο της Βιέννης. Μια ομάδα προικισμένων ανθρώπων –μαθηματικών, φυσικών και φιλοσόφων– με επίκεντρο το Πανεπιστήμιο της Βιέννης και με ισχυρό σοσιαλιστικό προσανατολισμό οι περισσότεροι απ’ αυτούς. Εμπνεόμενοι από την επιστημονική επανάσταση των ημερών τους (πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα), αλλά και τις επαναστατικές αναζητήσεις στα θεμέλια των Μαθηματικών, οι φιλόσοφοι του Κύκλου της Βιέννης έβλεπαν τους εαυτούς τους ως συνεχιστές των φιλοσόφων του Διαφωτισμού, τόσο ως προς τον γενικότερο παιδευτικό ρόλο της επιστήμης ως απελευθερωτικής δύναμης του ανθρώπου όσο και ως προς τη θέση της ως φιλοσοφικό θεμέλιο μιας δημοκρατικής πολιτείας χωρίς ουράνια άγκιστρα. Ως φιλοσοφικό θεμέλιο του κοσμικού κράτους. Στον Κύκλο της Βιέννης και τη σχέση του με άλλα πρωτοποριακά κινήματα της εποχής του –από το Μπάουχαους έως το κίνημα της μοντέρνας τέχνης– είναι αφιερωμένο ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου. Γραμμένο όχι χωρίς μελαγχολική διάθεση, αν σκεφτούμε ποια ήταν τότε η θέση της Ευρώπης στον κόσμο και πώς η ίδια πυροβόλησε τα πόδια της, όταν το άνθος του επιστημονικού και πνευματικού δυναμικού της –με τους ανθρώπους του Κύκλου της Βιέννης ανάμεσά τους– έφυγε διωκόμενο στις ΗΠΑ, όπου και οικοδόμησε τη μεταπολεμική επιστημονική και πνευματική ηγεμονία αυτής της χώρας. Η τραγική εμπειρία των ανθρώπων του Κύκλου –η ηγετική μορφή του, ο Μόριτς Σλικ, δολοφονήθηκε το 1936 στα σκαλιά της κεντρικής εισόδου του πανεπιστημίου– ενέπνευσε και το εξώφυλλο του βιβλίου. Με έναν φωτεινό κύκλο να συμβολίζει ό,τι εκπροσωπούσαν οι άνθρωποι αυτοί και το μαύρο φόντο γύρω του, το ναζιστικό σκοτάδι που τους έπνιγε από παντού. Μια συμβολική υπενθύμιση και για μας, ότι τα χειρότερα δεν είναι πάντα πίσω μας.
Όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα –με θρησκευτικό ή εγκόσμιο ένδυμα– ήταν πάντα σε σύγκρουση με τη θεμελιώδη επιστήμη.
Τα δέκα αυτόνομα θέματα που προτείνονται στο βιβλίο αντιπροσωπεύουν επαρκώς τις βασικές του ιδέες;
Πέρα από την αφηγηματική γραμμή που διαπερνά όλα τα κεφάλαια του βιβλίου –και είναι βεβαίως η οργανική σχέση επιστήμης και δημοκρατίας–, το βιβλίο έχει ταυτόχρονα και μια σπονδυλωτή δομή, η οποία επιτρέπει να διαβαστούν τα σημαντικότερα από τα θέματά του από την πρώτη κιόλας στιγμή και με τη σειρά της προτίμησής μας. Ο θεματικός οδηγός που συνοδεύει το βιβλίο εξυπηρετεί αυτόν ακριβώς τον σκοπό, ώστε μια καλή εικόνα της φυσιογνωμίας του βιβλίου θα ήταν να παραθέσω τους τίτλους των θεμάτων που περιλαμβάνονται σ’ αυτόν τον οδηγό. Και είναι ο εξής:
1. Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τον εαυτό του: Η Βόμβα και το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης.
2. Η Νέα Εποχή (New Age) και οι… προφήτες της.
3. Η «εβραϊκή φυσική»: Η επιστήμη απέναντι σ’ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
4. Ο Χάιντεγκερ, ο πολιτισμικός σχετικισμός στην επιστήμη και ο ναζισμός.
5. Ο Κύκλος της Βιέννης και ο νέος Διαφωτισμός.
6. Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη.
7. Επιστήμη – Θρησκεία – Δημοκρατική Πολιτεία.
8. Επιστήμη και Δημοκρατία: Η ομοφρονούσα κοινωνία ως… εφιάλτης.
9. Η επιστήμη και ο πολιτισμικός σχετικισμός σήμερα: Η εκκοσμίκευση της γνώσης, άρα και της εξουσίας, ενάντια στην ιεροποίησή τους.
10. Ο Νόαμ Τσόμσκι υπερασπίζεται τον απελευθερωτικό ρόλο της επιστήμης απέναντι στον νέο σκοταδισμό.
Ως προς την οργανική σχέση επιστήμης και δημοκρατίας, στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω, αυτή είναι, έτσι πιστεύω, εμπειρικά προφανής. Η θεμελιώδης επιστήμη –Νευτώνεια Μηχανική, Ηλεκτρομαγνητική Θεωρία, Θερμοδυναμική, Θεωρία της Σχετικότητας, Κβαντομηχανική, Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, Θεωρία της Εξέλιξης, Μοριακή Βιολογία, Γενετική Μηχανική– αναπτύχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στους πολιτισμούς –αυτό λέει ο μεγάλος φιλόσοφος και ιστορικός της επιστήμης, Τόμας Κουν– που «προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα»· δηλαδή στον λεγόμενο Δυτικό Κόσμο. Στις χώρες που πήραν πάνω τους το στοίχημα της Δημοκρατίας και –με όλες του τις ατέλειες– το έφεραν ως εδώ. Ενώ εμπειρικά προφανές είναι επίσης και το αντίθετο. Όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα –με θρησκευτικό ή εγκόσμιο ένδυμα– ήταν πάντα σε σύγκρουση με τη θεμελιώδη επιστήμη. Με τον ριζικό αντιδογματισμό της και την ασυμφιλίωτη αντίθεσή της με «ευγενείς» ιδέες που αυτοεξαιρούνται από την υποχρέωση να υποβάλλονται σε εμπειρικό έλεγχο.
Για ποιον λόγο υπάρχει εχθρότητα απέναντι στην επιστήμη εκ μέρους ορισμένων φιλοσοφικών σχολών;
Στην πραγματικότητα, οι εχθρικές προς την επιστήμη φιλοσοφικές σχολές είναι ουσιαστικά μία: Ο πολιτισμικός σχετικισμός, δηλαδή η άρνηση του αντικειμενικού χαρακτήρα της επιστημονικής γνώσης. Όπως είπαμε και πριν, η επιστήμη είναι κι αυτή –έτσι λένε οι εκπρόσωποι της σχολής– μια κοινωνική και πολιτισμική κατασκευή, όπως είναι η θρησκεία, οι πολιτικές ιδεολογίες, η αστρολογία, οι λαϊκές δοξασίες κ.λπ., και η μαρτυρία της παρατήρησης και του πειράματος δεν έχει καμιά σημασία! Σύμφωνα με τους φιλοσόφους της σχολής, ο Αριστοτέλης –ο οποίος έλεγε ότι τα πιο βαριά σώματα πέφτουν πιο γρήγορα στο έδαφος (και μάλιστα τόσο πιο γρήγορα, όσο πιο βαριά είναι)– είναι εξίσου σωστός με τον Γαλιλαίο, ο οποίος έλεγε ότι όλα τα βαριά σώματα πέφτουν ταυτόχρονα στο έδαφος. Κι αν έχετε την… αυθάδεια να κάνετε το πείραμα μόνοι σας, μη διανοηθείτε να δείτε αυτό που είδατε. Ότι η μεγάλη πέτρα και η μικρή πέτρα (ή τα κλειδιά σας και ένα κέρμα), που μόλις αφήσατε να πέσουν εκεί μπροστά σας, έφτασαν ταυτόχρονα στο έδαφος! Και να τολμήσετε έτσι να συμπεράνετε ότι ο Αριστοτέλης είχε άδικο και ο Γαλιλαίος είχε δίκιο. Να τολμήσετε δηλαδή να εμπιστευθείτε αυτό που βλέπετε με τα μάτια σας και όχι τα ιερά βιβλία. Κι αν θεωρείτε ότι υπερβάλλουμε, να τι λέει ο ίδιος ο Χάιντεγκερ γι’ αυτό το θέμα: «Επομένως δεν έχει κανένα νόημα να αποφαινόμαστε ότι η σύγχρονη επιστήμη είναι πιο ακριβής από εκείνη της αρχαιότητας. Ούτε μπορούμε να πούμε ότι το γαλιλαιικό δόγμα [sic] των σωμάτων που πέφτουν ελεύθερα είναι αληθές και η αριστοτελική διδασκαλία είναι λάθος». Ενώ τα ίδια ακριβώς υποστηρίζουν και οι μεταπολεμικοί συνεχιστές του Χαϊντεγκεριανού σχετικισμού, με πρώτο και καλύτερο τον Πολ Φεγεράμπεντ –καθηγητή φιλοσοφίας στο Μπέρκλεϊ– ο οποίος όχι μόνο δεν θεωρεί τον Γαλιλαίο καλύτερο από τον Αριστοτέλη, αλλά δεν διστάζει ακόμα και να υπερασπιστεί την Καθολική Εκκλησία για τη δίκη και καταδίκη του Γαλιλαίου το 1633, αλλά και να την κατηγορήσει για ανεπίτρεπτο καιροσκοπισμό όταν, το 1990, είχε αρχίσει να συζητιέται στα ανώτερα κλιμάκιά της η αποκατάσταση του μεγάλου… αμαρτωλού. Γράφει λοιπόν ο Φεγεράμπεντ για το ζήτημα αυτό: «Η ετυμηγορία της [της Καθολικής Εκκλησίας] εναντίον του Γαλιλαίου ήταν ορθολογική και δίκαιη και η αναθεώρησή της μπορεί να νομιμοποιηθεί μόνο με κίνητρα πολιτικού καιροσκοπισμού». Το τι είδους καθεστώτα ονειρεύονται οι εκφραστές ιδεών όπως οι παραπάνω δεν χρειάζεται βαθιά σκέψη για να το αντιληφθεί κανείς. Πάντως ο συντάκτης του παρόντος δεν θα ήθελε να ζει σε οποιοδήποτε από αυτά.
Μιλώντας για τη φιλοσοφική εχθρότητα απέναντι στην επιστήμη, χρησιμοποιείτε κάποιες φορές τον όρο ο Νέος Καθολικισμός. Γιατί υιοθετείτε αυτή τη θρησκευτική αναλογία;
Μα δεν πρόκειται για αναλογία ή μεταφορά, αλλά για απόλυτη κυριολεξία. Με θρησκευτικό ή εγκόσμιο ένδυμα, η ολοκληρωτική εξουσία είναι πάντα η ίδια. Και με την ίδια αμετακίνητη αξίωση να έχει τον έλεγχο της Γνώσης. Τι είναι αληθινό και τι όχι. Αληθινό είναι ό,τι υπηρετεί το καθεστώς και ψευδές ό,τι υποσκάπτει το αλάθητο του εκάστοτε ιερατείου του. Γι’ αυτό και είχαμε εβραϊκή επιστήμη έναντι της επιστήμης των Αρίων στη Γερμανία και αστική επιστήμη έναντι της προλεταριακής επιστήμης στη Σοβιετική Ένωση κατά την κορύφωση της σταλινικής εκτροπής. Δηλαδή λανθασμένης επιστήμης έναντι ιδεολογικά ορθής επιστήμης. Με «κορυφαίο» δείγμα ακραίας ιδεολογικής χειραγώγησης της επιστήμης τη διαβόητη υπόθεση Λυσένκο, η οποία –πέρα από τα ανθρώπινα θύματα– κατέστρεψε τη ρωσική γεωργία και έριξε πολλές δεκαετίες πίσω όλες τις συναφείς επιστήμες. Στην πραγματικότητα, το φαινόμενο που έχουμε μπροστά μας είναι τόσο παλιό όσο και οι ανθρώπινες κοινωνίες. Η εκκοσμίκευση της γνώσης από τη μια μεριά –αυτό εκπροσωπεί η επιστήμη, αναγνωρίζοντας την εμπειρία ως τη μόνη πηγή έγκυρης γνώσης για τον κόσμο– και η ιεροποίησή της από την άλλη, για την οποία μάχονται όλα τα συστήματα εξουσίας. Από τα πιο παλιά έως τις κάθε είδους θεοκρατίες των νεότερων χρόνων. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η ιδέα της γνώσης ως αμαρτίας είναι εγχαραγμένη στους μεγάλους καταγωγικούς μύθους του πολιτισμού μας, όπως εκείνον του Προμηθέα Δεσμώτη, και βεβαίως στον μύθο της Εύας και του… καταραμένου μήλου από το απαγορευμένο δένδρο της γνώσης, που οδήγησε στην αιώνια τιμωρία μας! Μήπως όμως ο Νέος Καθολικισμός, για τον οποίο μιλάμε εδώ, ανήκει στο παρελθόν; Έστω στο μεσοπολεμικό μας παρελθόν; Δυστυχώς, δεν είναι έτσι. Και ζωντανή απόδειξη γι’ αυτό είναι η ανίερη συμμαχία που βλέπουμε εδώ και πολλά χρόνια στις ΗΠΑ μεταξύ των ευαγγελιστών σταυροφόρων του εκπαιδευτικού σκοταδισμού και των εκπροσώπων του πολιτισμικού σχετικισμού στην επιστήμη, με κοινό στόχο να διδάσκεται η Θεωρία της Εξέλιξης ως επιστημονικά ισοδύναμη (!) με τη βιβλική Γένεση ή τον λεγόμενο ευφυή σχεδιασμό! Και, στο πλαίσιο αυτό, να μη διστάζει ο Πολ Φεγεράμπεντ –αναφερθήκαμε σ’ αυτόν πριν από λίγο– να γράφει «φωτισμένα» λόγια, όπως αυτά: «Τρία Ζήτω για τους φονταμενταλιστές της Καλιφόρνιας, οι οποίοι πέτυχαν να φύγει από τα σχολικά εγχειρίδια μια δογματική [!] παρουσίαση της θεωρίας της εξέλιξης και να συμπεριληφθεί σε αυτήν η βιβλική εκδοχή της Γένεσης»! Ανίερη συμμαχία άραγε ή μήπως ιερή συμμαχία;
Μόλις καταδυθείς στον κβαντικό μικρόκοσμο –στον κόσμο των ατόμων και των φωτεινών κβάντων– όλα όσα ήξερες από την κοινή ανθρώπινη εμπειρία πάνε περίπατο.
Χρόνια διαβάζουμε για την Κβαντομηχανική και για τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με αυτήν. Πολλοί αναρωτιούνται τι λέει αυτή η θεωρία και γιατί είναι τόσο σημαντική, ώστε το έτος 2025 να έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ διεθνές έτος Κβαντομηχανικής;
Η Κβαντομηχανική όχι μόνο είναι σημαντική –και αυτό αντανακλάται στην απόφαση των Ηνωμένων Εθνών για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την «επίσημη γέννησή» της το 1925–, αλλά θεωρείται από όλους ως η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών. Τι λέει όμως αυτή η θεωρία; Κάτι πολύ απλό σε πρώτο άκουσμα, αλλά τελείως τρελό σε δεύτερο κοίταγμα. Κβάντο κατ’ αρχάς –από το λατινικό quantum– σημαίνει (στα δικά μας συμφραζόμενα) ελάχιστο ποσόν. Τόσο ελάχιστο, που μικρότερο δεν γίνεται. Κβαντο-μηχανική είναι λοιπόν η επιστήμη που βασίζεται στη διαπίστωση ότι για όλα τα πράγματα στη φύση υπάρχει ένα ελάχιστο ποσόν. Και για μεν την ύλη αυτό το ελάχιστο ποσόν –το κβάντο της ύλης– είναι βεβαίως το ά-τομο. Αυτό που με τόση διορατικότητα είχαν υποθέσει οι Έλληνες Ατομιστές. Όμως το ίδιο ισχύει και για το φως. Κι αυτό αποτελείται από ελάχιστα κομμάτια –ελάχιστα κομμάτια φωτός, δηλαδή!– και λιγότερο φως από αυτό δεν γίνεται να έχεις. Όταν λέμε λοιπόν ότι είμαστε «λουσμένοι στο φως» –και εννοούμε ότι ένα φωτεινό ρευστό είναι παντού γύρω μας και «κολυμπούμε» σ’ αυτό– έχουμε μια λάθος εικόνα. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι δεχόμαστε μια… φωτεινή βροχή! Πέφτουν πάνω μας… σταγόνες φωτός –τα κβάντα του φωτός, δηλαδή– που όμως, σε αντίθεση με τις κοινές σταγόνες νερού, δεν θρυμματίζονται ποτέ χτυπώντας μας, γιατί, απλούστατα, είναι αδιαίρετες, δηλαδή άθραυστες! Αυτά στο μακρινό πλάνο. Διότι μόλις καταδυθείς στον κβαντικό μικρόκοσμο –στον κόσμο των ατόμων και των φωτεινών κβάντων– όλα όσα ήξερες από την κοινή ανθρώπινη εμπειρία πάνε περίπατο. Σε αντίθεση με τον δικό μας κλασικό κόσμο, όπου ισχύει η Νευτώνεια αιτιοκρατία (για κάθε αποτέλεσμα υπάρχει πάντα ένα αίτιο), ο κβαντικός κόσμος είναι ένας πιθανοκρατούμενος κόσμος. Ακόμα κι αν γνωρίζουμε όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν ένα φαινόμενο –π.χ. τη διάσπαση ενός ραδιενεργού πυρήνα–, δεν μπορούμε να προβλέψουμε μονοσήμαντα την έκβασή του. Μπορούμε μόνο να πούμε ποια είναι τα δυνατά σενάρια της εξέλιξής του και ποια είναι η πιθανότητα να συμβεί το ένα ή το άλλο από αυτά. Αντίθετα με ό,τι πίστευε ο Αϊνστάιν, Ο θεός παίζει ζάρια με τον κόσμο. Καμιά απορία μετά απ’ αυτό ότι η Κβαντομηχανική προκάλεσε μεγακύματα στον χώρο της φιλοσοφίας, ακόμα και της πολιτικής, ιδίως σε συστήματα σκέψης για τα οποία η αιτιοκρατία είχε πάρει τον χαρακτήρα δόγματος και η αμφισβήτησή της ήταν αιτία πολέμου! Ενώ δεν έλειψαν και οι υπερβολές από τη μεριά των υπερασπιστών της Κβαντομηχανικής, κάποιοι από τους οποίους είδαν σ’ αυτήν ένα είδος απελευθέρωσης από τα δεσμά της κλασικής αιτιοκρατίας και, επομένως, μια φιλοσοφική στήριξη στην ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης. Είναι ένα από τα θέματα που συζητιούνται στο βιβλίο ως μια κορυφαία εκδήλωση του πώς επηρεάζει μια επιστημονική επανάσταση τις ιδέες μας για τον κόσμο· ότι χτίζεται πάνω σ’ αυτήν ένα νέο κοσμοείδωλο.
Ο Κύκλος
Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς
Στέφανος Τραχανάς
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
416 σελ.
ISBN 978-618-230-008-4
Τιμή €16,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου