Γεννημένος μέσα στην καρδιά της βιομηχανικής επανάστασης, με όλη την αισιοδοξία των πρώτων επιτευγμάτων του θετικισμού και της τεχνολογίας και την ώθηση που έδωσαν στο εμπόριο και στην οικονομία, ο Ιούλιος Βερν οραματίζεται τη βελτίωση της ζωής για όλο τον κόσμο μέσω της επιστήμης. Στο έργο του αντιμετωπίζει με ενθουσιασμό την προσφορά της μηχανής και στηριζόμενος στην υπάρχουσα γνώση και έρευνα την προεκτείνει, επινοώντας ο ίδιος τις νέες φανταστικές δικές του μηχανές, που δίνουν ελευθερία στην αχαλίνωτη φαντασία του κι επιτρέπουν στους ήρωές του να ταξιδέψουν, να γνωρίσουν νέους κόσμους και πολιτισμούς, ξεκινώντας από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική, την Κίνα, την Ανταρκτική, την Τσαρική Ρωσία, τη Σιβηρία, την Ινδία, τη Νέα Ζηλανδία, φτάνοντας μέχρι απόμακρα εξωτικά νησιά. Παρ’ ότι ο ίδιος προέρχεται από την αστική τάξη, διαχειρίζεται με σεβασμό το διαφορετικό που συναντά, με ανοικτό πνεύμα κι ευγένεια. Μέσα στο δύσκολο κλίμα της αποικιοκρατίας βάζει συχνά τους ήρωές του να αναλαμβάνουν κρυφά αντιαποικιοκρατική δράση, ιδίως έναντι της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Αυτή η δίχως όρια ελευθερία του με μάγεψε όταν διάβασα τις 20.000 λεύγες κάτω από τις θάλασσες, (les mers) φυσικά και όχι «από την θάλασσα» όπως κακώς μεταφράστηκε αρχικά, άλλωστε αλλιώς δεν βγαίνουν ούτε οι αριθμοί γιατί 20.000 λεύγες ισούνται με 80.000 χιλιόμετρα βάθος που δεν υφίσταται. Ας είναι. Επίσης, με γοήτευσε η προσωπικότητα του δυναμικού, αντιφατικού, μυστηριώδους και πολυμαθούς ήρωα και ταυτοχρόνως αντιήρωα πλοιάρχου Νέμο – που στα λατινικά σημαίνει Κανένας, και η εμφανής απόρροια του όνοματός του από την Οδύσσεια, καθώς και το γεγονός ότι ως σφοδρός αντίπαλος των αποικιοκρατών, ο Νέμο μεταξύ άλλων συνδράμει στον αγώνα ανεξαρτησίας της Κρήτης με ράβδους χρυσού από τους ναυαγισμένους θησαυρούς που βρίσκει. Αλλά και αργότερα, στο κλείσιμο της περίφημης τριλογίας του Βερν (20.000 λεύγες κάτω από τις θάλασσες, Τα παιδιά του πλοιάρχου Γκραντ, Η Μυστηριώδης Νήσος), όταν στη σπηλιά της Μυστηριώδους Νήσου εμφανίζεται πάλι ο Νέμο και αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα, αυτήν του Ινδού αντιαποικιοκράτη πρίγκηπα Ντακάρ, που μετά την αποτυχημένη επανάσταση της χώρας του ηττημένος πλέον αποσύρθηκε στο νησί. Πεθαίνοντας, εξοντωμένος από την αδικία που κυβερνά τον κόσμο,
λέει: «Παντοδύναμε Θεέ μου, φτάνει, φτάνει!»Ωστόσο, ο Βερν δεν ασχολείται ιδιαίτερα με την ανάλυση της ψυχολογίας των ηρώων του ούτε με τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις και τις πολιτικές ιδεολογίες πέραν της αποικιοκρατίας.
Για να ανταπεξέρχεται στα πολύπλοκα θέματα των μυθιστορημάτων του, που σίγουρα απαιτούσαν ένα πολύ ευρύ πεδίο γνώσεων, ο Βερν χρησιμοποιούσε γεωγραφικούς χάρτες, επιστημονικά λεξικά, επιστημονικές μελέτες για τη χλωρίδα και την πανίδα των χωρών που περιέγραφε, αστρονομικούς χάρτες, διηγήσεις τρίτων κ.ά, επιδιώκοντας να κάνει τους περιγραφόμενους τόπους αλλά και τις φανταστικές μηχανές του όσο το δυνατόν πιο αληθοφανείς. Και το πετύχαινε εξαιρετικά! Επίσης, με τη βοήθεια του μοναδικού εκδότη του Πιερ-Ζυλ Ετζέλ, –ο οποίος γενικότερα τον επηρέασε στο μεγαλύτερο μέρος της συγγραφικής του διαδρομής– ερχόταν διαρκώς σε επαφή με ειδικούς επιστήμονες, σχετικούς με την τρέχουσα έρευνα της τεχνολογίας προκειμένου να εμπλουτίσει τη φαντασία του και τα έργα του με νέες ιδέες. Επομένως, το πραγματολογικό υλικό των φανταστικών βιβλίων του Βερν βασίζεται στις πιθανές εξελίξεις και προεκτάσεις της ήδη υπάρχουσας στην εποχή του επιστημονικής έρευνας και τεχνολογίας. Αυτή η επιλογή του τον διαφοροποιεί από τους κατεξοχήν συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, των οποίων το πεδίο αναφοράς βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη κατάσταση (Μαίρη Σέλλεϋ, Στάνισλαβ Λεμ, Τζορτζ Όργουελ, Άλντους Χάξλεϋ κ.ά).
Μέσα από τα βιβλία του αγάπησα τα ταξίδια, και βέβαια δεν αναφέρομαι στη σάρωση μιας χώρας λόγω βουλιμικής τουριστικής κατανάλωσης τύπου ακρίδας, σαν κι αυτά των δύο τουλάχιστον τελευταίων δεκαετιών που απομειώνουν τον φυσικό πλούτο των τοπικών κοινωνιών και δυσκολεύουν τη ζωή των κατοίκων τους. Αναφέρομαι στα στοχευμένα ταξίδια που βασίζονται στη γνήσια περιέργεια, στη δίψα για γνώση και για επαφή με τον Άλλον και χαίρομαι που πραγματοποίησα μερικά που είχαν έναν τέτοιο σκοπό. Οι περιπέτειες και οι χαρακτήρες των ηρώων στα πενήντα τέσσερα βιβλία της σειράς με τα «Θαυμαστά ταξίδια» του, προικισμένοι με τόλμη, επινοητικότητα και αλληλεγγύη υπηρετούν το όραμά του για έναν καλύτερο κόσμο. Ο ουτοπικός κόσμος που περιγράφεται στα έργα του επιτυγχάνεται μέσω της τεχνολογίας. Ωστόσο από τον 20ό και σίγουρα στον 21ο αιώνα οι οραματικές τεχνολογικές προσδοκίες αντιστρέφονται βίαια, καθώς βιώνουμε μια επιδεινούμενη δυστοπία, ζώντας σ’ έναν πλανήτη που πνίγεται και μολύνεται από τις μηχανές και τα απόβλητά τους, διατρέχοντας τον ολοφάνερο κίνδυνο η όλο και περισσότερο εξαρτημένη από τις ‘αγαπημένες’ μηχανές ελευθερία μας να περιοριστεί δραστικά ή και να τρωθεί ανεπανόρθωτα από το ακολούθημά τους που είναι η τεχνητή νοημοσύνη. Αυτός ο σκεπτικισμός έχει οδηγήσει στην άρνηση ορισμένων μορφών της τεχνολογίας και έχει ήδη σήμερα διαμορφώσει τη φιλοσοφία του νεολουδιτισμού και το κίνημα της αποανάπτυξης.
Πάντως, μέσα από την ανάγνωση των μυθιστορημάτων του Ιουλίου Βερν απέκτησα από μικρή ηλικία την ισχυρή πεποίθηση πως ό,τι σκεφτεί ο άνθρωπος είναι σε θέση να το πραγματοποιήσει ή ό ίδιος ή κάποιος άλλος, και το πιστεύω ακόμα, μόνο που το έχω συμπληρώσει με την απόλυτη ανάγκη του συνυπολογισμού του αντίστοιχου αντιτίμου για κάθε αδύνατο που πραγματοποιείται, καθώς και με τη σοφία του μέτρου· φοβάμαι πως αυτό τελευταίο στον σύγχρονο κόσμο μας έχει χαθεί.
Πέρα από τα θεατρικά και τα ποιητικά του, στα συνολικά 104 έργα του Βερν υπάρχουν πάρα πολλά που δεν στηρίζονται στην επιστημονική φαντασία και στα φανταστικά ταξίδια. Τρία παραδείγματα, που για διαφορετικούς λόγους ξεχωρίζω είναι: α) το μυθιστόρημα Μιχαήλ Στρογκόφ (1876) που εξελίσσεται στην τσαρική Ρωσία και στη Σιβηρία, όπου συναντάμε επιτέλους και έναν γυναικείο χαρακτήρα –πράγμα πολύ σπάνιο στα έργα του– με πολύ δυναμική παρουσία στη δράση του έργου. β) Το Αιγαίο στις φλόγες, έργο του 1884, που αναφέρεται στην κρίση της Ελληνικής Επανάστασης κατά το έτος 1827 και πιο συγκεκριμένα στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, ονομάζοντας για πρώτη φορά το Αιγαίο ως Αρχιπέλαγος στον πρωτότυπο τίτλο του βιβλίου στα γαλλικά, μάλιστα μέσα αναφέρεται και στη Μπουμπουλίνα. γ) Το μυθιστόρημα Το Παρίσι στον 20ό αιώνα, γραμμένο το 1860, που μιλά για το Παρίσι 100 χρόνια μετά, απορρίφθηκε για εμπορικούς λόγους από τον εκδότη του γιατί ήταν κατά της τεχνολογίας, με τη συμφωνία να εκδοθεί αργότερα και τελικά εκδόθηκε στη Γαλλία μόλις το 1984. Σ’ αυτό το έργο, που διαφέρει ολότελα από τον αισιόδοξο τόνο των υπολοίπων βιβλίων του, ακούγεται ξεκάθαρα η προφητική φωνή του Βερν που επαληθεύεται από τον σημερινό τρόπο ζωής, εκπλήσσοντας με τον σκεπτικισμό και τον πεσιμισμό της.
Καθώς ο Βερν έχει μεταφραστεί σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου, το έργο του έχει αποδειχθεί πολύ επιδραστικό και έχει αναγνωριστεί και τιμηθεί σε πολλούς και διάφορους τομείς. Ορισμένα παραδείγματα που με εντυπωσιάζουν: το πρώτο υποβρύχιο του κόσμου αμερικανικής κατασκευής ονομάστηκε «Ναυτίλος» όπως το υποβρύχιο στις 20.000 λεύγες κάτω από τις θάλασσες, ο «αστεροειδής 1640 Νέμο»ονομάστηκε έτσι από τον πλοίαρχο του Ναυτίλου, φυσικά υπάρχουν πολλά ακόμα. Επίσης, εμφανής είναι η επιρροή του στους πεζογράφους και ποιητές, Ρεμπώ, Κοκτώ, Εξυπερί, Εμπειρίκο (Μεγάλος Ανατολικός, υπαρκτό υπερωκεάνιο τροχήλατο ατμόπλοιο πλοίο, που τελικά χρησιμοποιήθηκε στην τηλεγραφική σύνδεση της Αγγλίας με την Αμερική μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου). Τέλος, στη σύγχρονη λογοτεχνική μας παραγωγή με συγκινεί εξακολουθητικά η ποιητική συλλογή του εκλιπόντος Γιάννη Βαρβέρη με τίτλο Ο κύριος Φογκ (1993), όπου ο κ. Φογκ βουλιάζει στην ακινησία του στο βάθος μιας πολυθρόνας αντιστρέφοντας τον μύθο του δραστήριου Φιλέα Φογκ του Βερν, που γύρισε τον κόσμο σε 80 ημέρες.
Ο Ιούλιος Βερν κινητοποιεί ακόμη και σήμερα την έρευνα και το ενδιαφέρον γύρω από το πρόσωπό του, έτσι ο ιστορικός του φαντασιακού και βιογράφος του Λυσιέν Μποϊά στο βιβλίο του Τα παράδοξα ενός μύθου (εκδ. Ηλέκτρα, 2007) επιχειρεί με κομψό ύφος την αναθεώρηση –καταλήγοντας κάποιες φορές στην αποδόμηση– ορισμένων από τους μύθους που περιβάλλουν έναν από τους πιο πολυμεταφρασμένους και αγαπητούς συγγραφείς των τελευταίων εκατόν πενήντα χρόνων, αποκαλύπτοντας κάποιες πλευρές του έργου του που επισκιάστηκαν από τη λάμψη της επιτυχίας των βιβλίων του. Ανάμεσά τους το γεγονός ότι για πολλές από τις μηχανές που περιέγραψε είχαν ήδη γράψει και εκδώσει βιβλία άλλοι συγγραφείς, όπως για παράδειγμα η θεωρία από την οποία εμπνεύστηκε Το ταξίδι στο κέντρο της Γης είχε ήδη εμπνεύσει τον Πόε, ο οποίος είχε γράψει την Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ και επομένως δεν ήταν ο πρώτος που προφήτευσε τον τεχνολογικό κόσμο που γνωρίζουμε… Επίσης, η σταδιακή μεταστροφή του συγγραφέα προς την πιο σκεπτικιστική και δυστοπική θέαση του κόσμου στα περίπου δέκα μυθιστορήματα που δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του, οφείλεται στην παρέμβαση του γιου του, Μισέλ Βερν, που πολιτικά βρισκόταν στον αντίποδα του πατέρα του.
Παρ’ όλο που τα περισσότερα από όσα φανταστικά περιγράφει έχουν ήδη υλοποιηθεί –ή μπορεί ακριβώς γι’ αυτό–, θεωρώ πως και σήμερα τα βιβλία του έχουν να προσφέρουν στη διαμόρφωση των εφήβων γιατί ενισχύουν τη δύναμη της δημιουργικής τους θέλησης προς νέους ορίζοντες, βασιζόμενοι στην πίστη πως όλα είναι δυνατά. Επίσης, είναι παραδειγματικό και αξιομνημόνευτο το χιούμορ που επιστρατεύει απέναντι στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ήρωές του, και θεωρώ πως το χιούμορ είναι ισχυρό αντίδοτο στην επιθετικότητα και το μίσος. Τέλος το ήθος που διαποτίζει τις ιστορίες του Βερν παραμένει διαχρονικά ζητούμενο. Και κάτι ακόμα: οι ήρωες του Βερν συμπληρώνουν και παρηγορούν τη δομική τους ανάγκη για φυγή με τη δημιουργία μικρών ομάδων όπου με φίλους και συντρόφους φτιάχνουν ευκίνητες κυψέλες και μέσα τους λειτουργούν στο κλίμα της ουτοπίας τους, ανεξάρτητα από τη δομή του υπόλοιπου κόσμου. Αυτό νομίζω ότι σήμερα είναι επίκαιρο και γοητευτικό περισσότερο από ποτέ!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου