Oι πόλεις που μετράνε τ’ άστρα...

Της Ελένης Καπετανάκη-Μπριασούλη*

Στο άρθρο μου «Μπορείτε να χαμηλώστε τα φώτα παρακαλώ;» (14/9/2016)

http://oikologein.blogspot.gr/2016/09/blog-post_15.html

 έθιξα το πρόβλημα της φωτορρύπανσης στο Ρέθυμνο, περιορισμένης για την ώρα αλλά σοβαρής. Οι αναπτυγμένες χώρες άρχισαν να ασχολούνται με το σοβαρό αυτό θέμα πριν πολλά χρόνια και έχουν προχωρήσει σε ενδιαφέρουσες ενέργειες για να διατηρήσουν και αξιοποιήσουν ένα σημαντικό (και δωρεάν) φυσικό πόρο: το σκοτάδι. Αρχικά ενδιαφέρθηκαν όσοι ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με την Αστρονομία αλλά σύντομα προστέθηκαν όσοι ζητούν να προστατεύσουν τη μαγεία του έναστρου ουρανού.

Το 2001 συστάθηκε το Διεθνές Δίκτυο ΚοινοτήτωνΣκοτεινού Ουρανού (International Dark SkyCommunities Network) στο οποίο περιλαμβάνονται κοινότητες που λαμβάνουν ενεργά νομοθετικά και πρακτικά μέτρα μείωσης του φωτισμού και ανάδειξης του νυκτερινού ουρανού. Αξίζει να μελετηθεί ο ενδιαφέρων ιστότοπος του (http://darksky.org/idsp/communities/) όπου αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα κύρια προβλήματα της φωτορρύπανσης που αποτελούν αφορμή για την ανάληψη δράσεων περιορισμού έως και εξάλειψης της. Πολύ σύντομα, τα προβλήματα αφορούν στη διαταραχή των βιολογικών κύκλων των έμβιων όντων που εξαρτώνται από την εναλλαγή φωτός και σκότους, στην κατανάλωση ενέργειας, στην αμφιλεγόμενη συμβολή του φωτισμού στον περιορισμό των εγκλημάτων και στην ασφάλεια, στην ανθρώπινη υγεία λόγω διαταραχών του βιολογικού ρολογιού των ανθρώπων, και στην απώλεια της «κληρονομιάς» του νυκτερινού ουρανού, σημαντικού παράγοντα ελκυστικότητας ενός τόπου. Ιδιαίτερα βαρύνουσες αναδεικνύονται οι επιπτώσεις στις θαλάσσιες χελώνες και τα πουλιά.

Το Δίκτυο ακολουθεί αυστηρές διαδικασίες πιστοποίησης κοινοτήτων που υποβάλλουν αίτηση να ενταχθούν σ’ αυτό. Για την ώρα έχουν πιστοποιηθεί περισσότερες από 65 «πόλεις σκοτεινού ουρανού» σε όλο τον κόσμο και σε έξι ηπείρους που καλύπτουν πάνω από 58.000 τετρ. χιλιόμετρα.
Ενδεικτικά, αναφέρεται το πρόσφατο παράδειγμα δύο μικρών πόλεων στο Κολοράντο, τοWestcliffe και το Silver Cliff, που, μετά από πρωτοβουλίες (συνειδητοποιημένων) κατοίκων, εντάχθηκαν στο Δίκτυο για να αποκομίσουν τα οφέλη του νυκτερινού ουρανού με εξαιρετικά αποτελέσματα (1). Να σημειωθεί ότι στο Κολοράντο υπάρχει ήδη πλήθος περιοχών που προσφέρονται για την απόλαυση του νυκτερινού ουρανού.

Η πόλη Jackson (Wyoming, ΗΠΑ) ξεκίνησε ειδική καμπάνια, το stargazing, με σκοπό τον περιορισμό των επιπτώσεων της φωτορρύπανσης στην υγεία, το περιβάλλον και την απόλαυση του νυκτερινού ουρανού (2). Η πόλη Moffat στη Σκωτία πανηγυρίζει που πέτυχε να εγγραφεί στο Δίκτυο, με χρηματοδότηση 240.000 στερλίνων από την κυβέρνηση της Σκωτίας (για ειδικούς λαμπτήρες φωτισμού και όχι μόνο) και ελπίζει σε ώθηση του χειμερινού τουρισμού (3). Η μικρή πόλη Sea Lake στην Αυστραλία προσελκύει Ασιάτες τουρίστες για να δουν τον νυχτερινό ουρανό ή και το ηλιοβασίλεμα (4). Και ο κατάλογος συνεχίζεται όπως μπορεί να διαπιστώσουνοι ενδιαφερόμενοι από το διαδίκτυο και τον ιστότοπο του διεθνούς δικτύου.

Τα μέχρι τώρα μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος ανήκουν σε δύο βασικές κατηγορίες: (α) άμεσα μέτρα μείωσης του φωτισμού ή/και σωστής κατεύθυνσης του και (β) χωροταξικά μέτρα που αφορούν την οριοθέτηση περιοχών για την προστασία του απειλούμενου είδους, του νυκτερινού ουρανού, μια μορφή, δηλαδή, νυκτερινών προστατευόμενων περιοχών. Οι περιοχές αυτές διακρίνονται σε Πάρκα Νυκτερινού Ουρανού (night sky parks) και Αποθέματα Νυκτερινού Ουρανού (night sky reserves) (5) όπου συγκαταλέγονται τουλάχιστον 22 περιοχές του κόσμου σε Γερμανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ, Ναμίμπια. Αρκετές από αυτές είναι ήδη προστατευόμενες περιοχές ή φυσικά πάρκα. Στόχος είναι οι περιοχές αυτές να είναι προσβάσιμες από μεγάλο αριθμό ανθρώπων.

Ένα γενικότερο χωροταξικό μέτρο μπορεί (ή μάλλον πρέπει) να είναι ηχωροθέτηση δραστηριοτήτων με κριτήριο τις επιπτώσεις τους στον νυκτερινό ουρανό. Συχνά παρατηρείται ότι πολλές δραστηριότητες ψυχαγωγίας, όπως τα νυκτερινά κέντρα διασκέδασης, βρίσκονται σε παραθαλάσσιες περιοχές φυσικού κάλλους αλλά οι θαμώνες ασχολούνται με άλλες δραστηριότητες ψυχαγωγίας (εντός του κέντρου) και γυρνούν την πλάτη στο φυσικό κάλλος, όπως τη θάλασσα το βράδυ και τον έναστρο ουρανό…

Ευχή είναι αυτή η σύντομη ενημέρωση να κεντρίσει το ενδιαφέρον όλων των ενδιαφερομένων ώστε να ασχοληθούν σοβαρά με την αξιοποίηση αυτού του σημαντικού πόρου «νύχτας» που διαθέτει το Ρέθυμνο όπως και όλη η χώρα. Δεν αρκούν τα έργα ανάπλασης και άλλες παρεμβάσεις αξιοποίησης πόρων «ημέρας» για να γίνουν οι πόλεις (και όχι μόνο) ελκυστικές. Η ποιότητα ζωής των κατοίκων τους και η ελκυστικότητα τους για επισκέπτες και τουρίστες θα υστερεί αν δεν αξιοποιηθεί και ο πόρος «νύχτας», αν δεν γεμίσει η χώρα με πόλεις που μετράνε τ’ άστρα.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
(1)http://www.coloradoindependent.com/161131/dark-skies-light-pollution-westcliffe-silver-cliff
(2)http://www.wyomingstargazing.org/save-our-night-skies/
(3)http://www.bbc.com/news/uk-scotland-south-scotland-35590301
(4) http://www.heraldsun.com.au/news/victoria/sea-lake-night-sky-brings-tourists-to-town/news-story/29b1cebf4e4e5b0bc219f03b880b401e
(5) http://edition.cnn.com/2014/03/12/travel/dark-sky-parks-and-reserves/
Σημειώνεται και ένα ενδιαφέρον άρθρο του 2007 του Γ. Σχίζα, «Η Δυναμική του Φωτός» (http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%CE%B7-)

 *Καθηγήτριας Τμήματος Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr

ΠΗΓΗ  ΑΡΘΡΟΥ : GOODnet.gr blog