Ο χωροχρόνος του τουρισμού

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 16.7.16

Στην κάθε προσωπική ιστορία   οι αφηγήσεις  του τύπου «έχω πάει στο Ναύπλιο, στη Ρώμη, στη Νέα Υόρκη κλπ» στερούνται γενικά νοήματος, στο βαθμό που δεν συνοδεύονται από τη δήλωση του χρόνου επίσκεψης. Είναι κάτι σαν τον «τετραδιάστατο χωροχρόνο» της Φυσικής, που λειτουργεί ως έννοια προσδιορισμού των γεγονότων : Το Ναύπλιο, η Ρώμη, η Νέα Υόρκη κλπ. είναι αοριστίες, στο βαθμό που δεν συνοδεύονται από προσδιορισμούς του είδους «πήγα το Ναύπλιο πέρυσι, πήγα στη Ρώμη το 90,  στη Νέα Υόρκη το 2000».

Το τουριστικό αντικείμενο του πόθου, θα  λέγαμε σε Μπονουελικό στυλ, είναι πολλές φορές εκτός τόπου και χρόνου,  υπηρετικό μιας  φαντασίωσης. Ο τουρίστας συχνά  θέλει να πάει σε ένα άλλο σύστημα, όπου δεσπόζουν  ακραιφνείς Αιγαιοπελαγίτες  με  πατροπαράδοτες βράκες  ,   Μογγόλοι  νομάδες που δεν ξέρουν ακόμη και από τηλεόραση,  Λάπωνες χρήστες σκυλιών για μεταφορές. Πολλοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες έχουν τροφοδοτήσει αυτή τη συμπαθητική  αναζήτηση θυλάκων παρελθόντος μέσα στα πλαίσια του παρόντος. Ένας μάλιστα από αυτούς , ο Φερνάντ Μπρωντέλ, ευχόταν στην Βενετία να μείνει η ίδια εσαεί, σαν την «ωραία κοιμωμένη του δάσους»…

Η ζωή όμως είναι αντίθετη με τις ταριχεύσεις, χωρίς να αντικρούει γενικά κάθε σκηνοθεσία ή κάθε μνημειοποίηση χώρου, που επιτρέπει να προσεγγίζονται  απολωλότα  βιώματα. Παράδειγμα η περίπτωση της Ύδρας, όπου η εκτόπιση των κινητήρων εσωτερικής καύσης ήταν βασικό στοιχείο  μιας γραφικότητας και μια ώθηση για την αναπόληση  του παρελθόντος. Στην Ύδρα,  πήγαινες στο «αλλού»,  σε αυτό που δεν μπορούσε να σου διασφαλίσει ένας συμβατικός διασκεδασοχώρος. Τώρα κάποιοι θέλουν να φέρουν τα δίκυκλα στο νησί, χωρίς να διδάσκονται από την αρνητική εμπειρία των Σπετσών.

Ο φυσικός  Χάϊζεμπεργκ  υποστήριξε στην αρχή της απροσδιοριστίας ότι η παρατήρηση επιδρά στο παρατηρούμενο αντικείμενο,  δημιουργώντας θέμα  αμφισβήτησης της αντικειμενικότητας της παρατήρησης. Στην προτουριστική φάση του περιηγητισμού, ο μεμονωμένος επισκέπτης δεν επιδρούσε στον τόπο επίσκεψης, όμως στον φτασμένο τουρισμό η  παρουσία μεγάλων  μαζών  επιβάλλει το μετασχηματισμό της τουριστικής πραγματικότητας (του λεγόμενου τουριστικού  προϊόντος) με  εξωραϊσμούς και φτιασιδώματα, κάνοντάς μας να αμφιβάλλουμε γι αυτό που ο Καστοριάδης ονόμαζε  «πραγματική πραγματικότητα»  :  Να  αναρωτιόμαστε π.χ. , αν   αυτοί  που μας υποδέχονται  εκπέμπουν  παραδοσιακό - ελληνικό πνεύμα φιλοξενίας,  ή απλώς διαθέτουν  πελατειακή λογική και  χαμόγελα στημένα με αυτοκόλλητο …

Ο παρατηρητής τουρίστας ούτως ή άλλως επιδρά στο παρατηρούμενο αντικείμενο, αλλά   ο κυκλοφορών επιδρά   ανάλογα με το μέσο κυκλοφορίας. Ένα ήπιο  κυκλοφοριακό σύστημα  μπορεί να είναι όχι μόνο   «σκηνικό»  αλλά και πραγματική ανάγκη όλων . Κάτω τα χέρια λοιπόν από την Ύδρα -  την πρώτη στην επετηρίδα του ελληνικού τουρισμού από την εποχή της Σοφίας Λώρεν…