Xιλή: "ΛΕΥΚΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ»

«El Golpe blanco - Der weiße Putsch»

Ντοκιμαντέρ, Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, 1975, 70’

Σκηνοθεσία: Γουόλτερ Χαϊνόφσκι – Τζέραρντ Σόιμαν
Σενάριο: Γουόλτερ Χαϊνόφσκι – Τζέραρντ Σόιμαν

Μουσική: Βισνέφσκι, Ράντκε

Αφήγηση: Τζέραρντ Σόιμαν

Διεύθυνση Παραγωγής: Ματίας Ρέμερτ

Παραγωγή: Γουόλτερ Χαϊνόφσκι – Τζέραρντ Σόιμαν

Χώρα: Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας

                                                                                                                 

Υπόθεση:
Το θέμα του ντοκιμαντέρ είναι το πραξικόπημα του Αουγκούστο Πινοσέτ εναντίον του προέδρου της Χιλής, Σαλβαδόρ Αλιέντε τον Σεπτέμβριο του 1973.

Μέσα από το ‘Λευκό Πραξικόπημα’ αποκαλύπτεται ο ρόλος της C.I.A. καθώς και τα εκατομμύρια δολάρια με τα οποία χρηματοδότησαν τους προβοκάτορες που οδήγησαν την χώρα της Χιλής σε αναστάτωση.

Λίγα λόγια για την ταινία:

Το ντουέτο των γερμανών σκηνοθετών Χαϊνόφσκι και Σόιμαν εφάρμοσε ιδιαίτερες μεθόδους έρευνας για να ολοκληρώσει αυτήν την ταινία, που αγγίζουν τα όρια του κινηματογραφιστή-αντάρτη-ντετέκτιβ-ηθοποιού, αφού ένα μεγάλο μέ­ρος του υλικού έχει κινηματογραφηθεί είτε κρυφά, είτε ξεγελώντας τις χουντικές αρχές για την ιδιότητα ή τα ιδεολογικά πιστεύω των σκηνοθετών

Δεν ακολουθούν ένα στείρο διδακτισμό αλλά προσπαθούν να αναπτύξουν όσο γί­νεται πιο διαλεκτικά τα επιχειρήματά του, μέσα από το πλούσιο υλικό που έχει στη διάθεσή του και την αντιπα­ράθεση του ιστορικού παρελθόντος της Χιλής με τις μέρες της κυβέρνη­σης Αλιέντε κι εκείνες που θ’ ακο­λουθήσουν το πραξικόπημα της χούν­τας.

 «Στην αρχή του 1973, λέει ο Χαϊνόφσκι σε μια συνέντευξή του, αποφα­σίσαμε να επεξεργασθούμε αυτό που συνέβαινε στη Χιλή στον τρίτο χρόνο της κυβέρνησης Αλιέντε. Προσπαθού­με πάντα να πλησιάσουμε τα μεγάλα θέματα της εποχής μας σαν κομουνι­στές κινηματογραφιστές. Αυτό σημαί­νει ότι πρέπει να πλησιάσουμε την πραγματικότητα μέσα σε όλη της την περιπλοκότητα, ότι δεν πρέπει να ασχολούμαστε μόνο με τον φίλο, αλλά και με τον εχθρό, τον ταξικό εχθρό. Και γιατί λοιπόν η Χιλή; Γιατί εκείνο τον καιρό υπήρχε διαδεδομένη μια απατηλή εικόνα για τη χώρα, που δεν έδειχνε τις αντίθετες δυνάμεις που δού­λευαν για την ανατροπή της δημοκρα­τίας. Ακολουθώντας τη δίκιά μας γραμμή, θελήσαμε να βάλουμε μπρο­στά στα μάτια των συντρόφων μας αυ­τές τις δυνάμεις που έμελλαν στις 11 Σεπτέμβρη ν’ αναποδογυρίσουν το ποτήρι με το γάλα.

Έτσι γεννήθηκε το ερώτημα: πώς να τις δείξουμε; Πώς να φτάσουμε πλάι στους ανθρώπους αυτούς που αν­τιπροσωπεύουν τις δυνάμεις της αντί­δρασης; Το σημαντικό σ’ αυτή τη πε­ρίπτωση πιστεύουμε ότι είναι να εκμε­ταλλευτεί κανείς μια ιστορική κατά­σταση όπου αυτά τα πρόσωπα είναι έτοιμα να εκφραστούν, να αυτοπαρουσιαστούν. Αυτή η ευκαιρία παρουσιά­στηκε στη Χιλή το Μάρτη του 1973 κι εμείς πήγαμε εκεί. Στις 4 Μαρτίου έγιναν οι τελευταίες εκλογές. Οι πε­ρισσότεροι δημοσιογράφοι ενδιαφέρονταν για τον Αλιέντε, έτσι οι αντι­πρόσωποι των αντιδραστικών κομμά­των, οι μούμιες, ήταν αληθινά κατευχαριστημένοι που έπεσαν πάνω σ’ ευρωπαίους που έδειχναν κάποιο ενδι­αφέρον για ό,τι έλεγαν. Δεν χρειαζό­ταν καν να τους πείσουμε να τα ξερά­σουν όλα, μιλούσαν καμιά φορά πιο πολύ ακόμη κι απ’ όσο θέλαμε».

Και πραγματικά οι άνθρωποι αυτοί είναι κάτι παραπάνω από γλαφυροί στην ανάλυση των μεθόδων που θ’ ακολουθήσουν για να σαμποτάρουν την πορεία της κυβέρνησης Αλιέντε. Το λευκό πραξικόπημα ερευνά ακρι­βώς αυτό το θέμα: τις ενορχηστρωμέ­νες μεθόδους της ΣΙΑ και της ντόπιας αντίδρασης για να επιτευχθεί ένα «λευκό πραξικόπημα» με την κινητο­ποίηση τυχόν δυσαρεστημένων μερί­δων του λαού. Εκμεταλλευόμενοι ορι­σμένα οικονομικά προβλήματα, αλλά και λάθη της κυβέρνησης, οι εγκέφα­λοι της αντίδρασης άρχισαν ένα πό­λεμο φθοράς με την απεργία των ιδιο­κτητών φορτηγών αυτοκινήτων που πάγωσε τις μεταφορές, την τεχνητή έλλειψη τροφίμων, τις ουρές στα κα­ταστήματα ή τις «διαδηλώσεις της κα­τσαρόλας» (ευπρεπείς νοικοκυρές κα­τέβαιναν με τα κατσαρολικά τους στους δρόμους και διαδήλωναν κατά της κυβέρνησης). Όταν όμως όλο αυ­τό το σχέδιο απέτυχε και ο Αλιέντε βγήκε ενισχυμένος στις εκλογές δεν έμεινε παρά η έσχατη λύση: το αιμα­τηρό στρατιωτικό πραξικόπημα.

Οι Βάλτερ Χαϊνόφσκι και Γκεραρντ Σόιμαν αποτελούν ένα αχώριστο ντουέ­το γερμανών κινηματογραφι­στών πού έφεραν μια νέα αντίληψη στο πολιτικό ντοκιμαντέρ. Η μέθοδός τους στηρίχτηκε στην κατάχρηση της εμπι­στοσύνης των πολιτικών αντιπάλων τους και στα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ γύρω από τις κτηνωδίες του ιμπεριαλισμού. Οι ταινίες τους είναι κατά κανόνα υποδεί­γματα ντοκιμαντέρ, με ιδιαίτερα επε­ξεργασμένο μοντάζ όπως η τετραλογία τους για τη Χιλή που τους έκανε πλατιά γνωστούς σ ’ όλη την υφήλιο.

Χρήσιμες πληροφορίες

Αν «Η Χιλή» μετά το πραξικόπημα είναι ένας άθλος, τόσο όσον αφορά τη λήψη και το μοντάζ όσο και τη δόμηση του κινηματογραφημένου υλικού, «Το Λευκό Πραξικόπημα» είναι ένα φιλμ-μοντέλο που δείχνει έναν τρόπο με τον οποίο μπορεί να φτιάξει κάποιος ταινίες ολοκάθαρα μπρεχτικές χρησιμοποιώντας ως δομικό υλικό του «μύθου» τα ντοκουμέντα.

Πράγματι, δύσκολα θα μπορούσε να κοιτάξει κανείς αυτή την εκπληκτική ταινία στο είδος «μοντάζ επικαίρων» κι ακόμη πιο δύσκολα θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει «ντοκιμαντέρ» ή «σινεμά-βεριτέ».  Είναι και τα τρία και επιπλέον είναι ένας στοχασμός καρτεσιανής διαύγειας πάνω στο θέμα «βιασμός της Ιστορίας με τη μέθοδο της μη-βίας».

Το πρόβλημα που έχουν να λύσουν και οι δύο δαιμόνιοι (και πάντα αχώριστοι) Ανατολικογερμανοί κινηματογραφιστές, μοιάζει με μαθηματικό θεώρημα: παίρνοντας υπ’όψιν το συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων στη Χιλή του Αλιέντε και την αναμφισβήτητη υπεροχή του συνασπισμού της Λαϊκής Ενότητας, ποιες δυνάμεις πρέπει να κινητοποιήσει ο Κόλμπι και CIA ώστε να επιτευχθεί μια κοινοβουλευτικά άψογη αντιστροφή του συσχετισμού με μέσα απολύτως νομότυπα; Η προσφυγή και «ριζική λύση» ένοπλου πραξικοπήματος θα φυλαχτεί ως έσχατη μεθοδολογική εφεδρεία, ενώ η «μέση λύση» της βίας και της νοθείας δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί, αφού τις εκλογές του ’73 θα τις διεξήγαγε η κυβέρνηση Αλιέντε.

Τίθεται, λοιπόν, σε εφαρμογή από τη CIA ένα εξαιρετικά πολυδάπανο σατανικό πρόγραμμα για να επιτευχθεί το λευκό (ειρηνικό) πραξικόπημα από τον ίδιο το λαό, δια της ψήφου: πρέπει να δημιουργηθούν με τεχνητό τρόπο ουρές, κυρίως στα καταστήματα τροφίμων. Οι εγκέφαλοι του ψυχολογικού πολέμου αποφάνθηκαν πως η ουρά είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται για τη δημιουργία ενός κλίματος αβεβαιότητας στους αμφιρέποντες μικροαστούς.

Το σχέδιο φαίνεται να πετυχαίνει, οι «διαδηλώσεις της κατσαρόλας» πολλαπλασιάζονται (ευπρεπείς αστές διασκεδάζουν πολύ σείοντας και βροντώντας τα κουζινικά τους σκεύη σε καρναβαλιστικές παρελάσεις-διαδηλώσεις) και η πετυχημένη απεργία των ιδιοκτητών φορτηγών αυτοκινήτων, μοιάζει σαν καπάκι που μπαίνει πάνω στο τεχνητά δημιουργημένο κοχλάζον χάος.

Εντούτοις, το λευκό πραξικόπημα όχι μόνο δεν πετυχαίνει τελικά, αλλά ο Αλιέντε βγαίνει ενισχυμένος από τις εκλογές. Τι συνέβη; Ό,τι περίπου και στο Βιετνάμ: η CIA εμπιστεύτηκε υπέρ το δέον τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές της και παραγνώρισε τον αστάθμητο παράγοντα «ζωντανός άνθρωπος». Ύστερα από το φιάσκο δεν έμενε παρά η έσχατη λύση: η ωμή βία με εφαρμοστή της τον Πινοσέτ. Η επιτυχία της ταινίας έγκειται στο γεγονός ότι ερευνά ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο τη Χιλή και που θα μπορούσε να επανεμφανίζεται περιοδικά όπου υπάρχουν και δρουν είτε αμιγώς αμερικανικές είτε πολυεθνικές εταιρείες. Διότι το «Λευκό πραξικόπημα», σε αντίθεση με το ένοπλο, δε στηρίζεται στους πράκτορες αλλά στα ανώτερα διοικητικά στελέχη των εταιρειών.

-         Β.Ραφαηλίδης

Λίγα λόγια για το θέμα του ντοκιμαντέρ:

Τον Σεπτέμβριο του 1973, ενώ ο πληθωρισμός ήταν πλέον ανεξέλεγκτος και η οικονομία επιβαρύνονταν με απεργίες διαρκείας η Χιλή συγκλονίστηκε από το αιματηρό πραξικόπημα του στρατηγού Αουγούστο Πινοσέτ που κατέληξε στη δολοφονία του Αλιέντε, την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος και την επιβολή δικτατορίας.

Το νέο καθεστώς κατέστειλε με ωμή βία κάθε αντίσταση και είναι ανεξακρίβωτος ο αριθμός των θυμάτων κατά την πρώτη περίοδο της επιβολής του όχι μόνο γιατί αντιστάθηκαν αλλά και γιατί απλά υπήρξαν οπαδοί της Λαϊκής Ένωσης του Αλιέντε. Τον Οκτώβριο του 1973, τουλάχιστον 72 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από το λεγόμενο Καραβάνι του Θανάτου.

Τους πρώτους έξι μήνες της κυβέρνησης Πινοσέτ, εκτελέστηκαν τουλάχιστον χίλια άτομα, και ακόμα τουλάχιστον δύο χιλιάδες τα επόμενα δεκαέξι χρόνια, σύμφωνα με την έκθεση Ρέτιγκ. Περίπου 30.000 υποχρεώθηκαν να φύγουν από τη χώρα, ενώ δεκάδες χιλιάδες συνελήφθησαν και βασανίστηκαν, σύμφωνα με τις έρευνες τις επιτροπής Βάλεχ το 2004.

Ένα νέο σύνταγμα εγκρίθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1980 από μία αντικανονική και μη δημοκρατική διαδικασία, που χαρακτηρίστηκε από απουσία εκλογικών καταλόγων, και ο στρατηγός Πινοσέτ έγινε πρόεδρος του κράτους για μία οκταετή θητεία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η κυβέρνηση Πινοσέτ σταδιακά επέτρεψε μεγαλύτερες ελευθερίες συγκεντρώσεων, λόγου, συνεργασιών, περιλαμβάνοντας την ίδρυση εργατικών συνδικάτων και περιορισμένων πολιτικών δράσεων.

Η δεξιά στρατιωτική κυβέρνηση εφάρμοσε πολιτικές της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Στα περίπου 17 χρόνια της εξουσίας του Πινοσέτ,  η Χιλή απομακρύνθηκε από τον κρατικό παρεμβατισμό προς μία οικονομία ελεύθερης αγοράς, με αποτέλεσμα την αύξηση των τοπικών και ξένων ιδιωτικών επενδύσεων, αν και η βιομηχανία του χαλκού και άλλες σημαντικές μεταλλοβιομηχανίες και εξορυκτικές δραστηριότητες δεν επέστρεψαν σε ξένη ιδιοκτησία.

ΧΑΪΝΟΦΣΚΙ και  ΣΟΪΜΑΝ

Ο Γουόλτερ Χαϊνόφσκι(1927-) και ο Τζέραρντ Σόιμαν(1930-1989), είναι οι πιο αναγνωρισμένοι και δημιουργικοί  κινηματογραφιστές της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας(Λ.Δ.Γ). Δούλευαν πάντα μαζί δημιουργώντας έναν θρύλο γύρω από τον τρόπο δουλειάς τους: ήταν κινηματογραφιστές-αντάρτες-ντετέκτιβς-δημοσιογράφοι-ερευνητές. Το 1969 δημιούργησαν το Heynowski & Scheumann Στούντιο ( H&S). Στο αποκορύφωμα του ψυχρού πολέμου, ξεχώριζαν για την κριτική τους ματιά απέναντι στον Δυτικό ιμπεριαλισμό και τη γενική επιρροή του καπιταλιστικού συστήματος. Μεγάλη επιρροή στο έργο τους άσκησαν οι πρώτες θεωρίες του Τζίγκα Βερτώφ για το πειραματικό σινεμά και το νέο μέσο ενημέρωσης, την τηλεόραση.

Από τη συνεργασία τους προέκυψαν πάνω από 70 ντοκιμαντέρ αποσπώντας αμέτρητα βραβεία.

Από την πληθώρα των ταινιών τους ανα­φέρουμε τις: Ο πόλεμος με τις μούμιες, Η Χιλή μετά το πραξικόπημα, Το λευκό πραξικόπημα, Ενός λεπτού σκοτάδι δε μας τυφλώνει, Μπάυ Μπάυ Χουήλα, Πιλότοι με πυτζάμα, Ομολο­γίες ενός δολοφόνου, Το πρώτο ρύζι, Το νησί του διαβόλου, Κομάντο 52 κ.α.