Ιδρύματα για παιδιά με αναπηρίες ή ανάπηρα ιδρύματα;

 Του Γιώργου Νικολαϊδη*

ΠΗΓΗ TVXS

 

Πριν λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε επιτόπια επίσκεψη στους χώρους του ΚΕΠΕΠ Λεχαινών, του πολύκροτου αυτού ιδρύματος για παιδιά με αναπηρίες, διεθνούς ομάδας ειδικών από τον Βρετανικό Οργανισμό Lumos και την Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και αντιπροσώπων της Γενικής Γραμματείας Πρόνοιας με στόχο την εκτίμηση την εξατομικευμένη επαναξιολόγηση των αναγκών των φιλοξενούμενων ατόμων αλλά και των προβλημάτων της παρούσας κατάστασης αντιμετώπισής τους στο ίδρυμα αυτό. Η επίσκεψη αυτή, που θα ακολουθηθεί από σειρά άλλων από την επόμενη εβδομάδα και μετά, σηματοδοτεί την έναρξη της πρώτης φάσης ενός φιλόδοξου προγράμματος, φάση η οποία θα καταλήξει στην εκπόνηση ενός τεκμηριωμένου επιχειρησιακού σχεδίου ριζικής αναμόρφωσης των υπηρεσιών που παρέχονται στα επωφελούμενα άτομα με αναπηρίες.

Το στίγμα της αναπηρίας και το στίγμα για την Ελλάδα

Το συγκεκριμένο αυτό ίδρυμα στα Λεχαινά έχει αποτελέσει αντικείμενο κριτικής και στόχο δημοσιευμάτων εντός και εκτός Ελλάδας όπου έχουν περιγραφεί με τα μελανότερα χρώματα οι συνθήκες φιλοξενίας των παιδιών και ενηλίκων ατόμων με αναπηρία στην χώρα μας.

Την δραματική αυτή κατάσταση στο ίδρυμα αυτό εκτός των άλλων είχε επισημάνει ο Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού της Ανεξάρτητη Αρχής του Συνηγόρου του Πολίτη σε σχετική Έκθεσή του το 2011 αλλά και διεθνείς Οργανισμοί σε εκθέσεις τους για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο (π.χ. Έκθεση Human Rights Watch 2012, σ. 448). Παρόλα αυτά οι κατά καιρούς πολιτικές ηγεσίες έμοιαζαν να δίνουν τυποποιημένες και άχρωμες απαντήσεις που ούτε σήμαιναν ούτε άλλαξαν στην πράξη απολύτως τίποτα επί της ουσίας  ή απλώς να δηλώνουν …«αναρμόδιες» διαιωνίζοντας έτσι μια πολύ προβληματική κατάσταση. Καταλυτικός για τις σημερινές εξελίξεις φαίνεται να υπήρξε ο ρόλος της τετραήμερης κατάληψης των χώρων του ιδρύματος που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2015 από την ριζοσπαστική ομάδα ακτιβιστών «Κίνηση Χειραφέτησης ΑμεΑ Μηδενική Ανοχή»  και η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ευρεία δημοσιοποίηση του προβλήματος.

Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα…

Η δραματική κατάσταση των φιλοξενούμενων στο ΚΕΠΕΠ Λεχαινών έχει αναπτυχθεί πολλές φορές και το φωτογραφικό υλικό από το ίδρυμα αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη εντύπωση στο γενικό κοινό. Τα άτομα που φιλοξενούνται εκεί είναι ως επί το πλείστον ενήλικα, εγκαταλειμμένα από τότε που ήταν παιδιά. Αρκετά από αυτά διαβιούν μόνιμα σε κρεβάτια – ξύλινα κλουβιά ενώ σε κάποια εφαρμόζονται σε συστηματική βάση κάθε λογής πρακτικές καθήλωσης με δέσιμο στα χέρια ή και στα τέσσερα άκρα χωρίς ούτε λεπτό ελευθερίας. Τα περισσότερα σιτίζονται με αλεσμένη τροφή και έχουν παλινδρομήσει ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες που θα μπορούσαν να έχουν κατακτημένες, ενώ η χημική καθήλωση με πλήθος κατασταλτικών φαρμάκων μοιάζει να είναι μια τυπική καταφυγή του συστήματος για να αντιμετωπιστούν οι κατά καιρούς εξάρσεις τους. Οι διαγνώσεις των παθήσεών τους χρονολογούνται σε πολλές περιπτώσεις από δεκαετιών χωρίς συγκροτημένη επαναξιολόγηση ενώ σοβαρότερα και βαρύτερα περιστατικά μοιράζονται λίγο - πολύ τις ίδιες συνθήκες παλινδρόμησης στην ανάπτυξή τους. Επί του παρόντος δεν υπηρετεί στο ίδρυμα κανένας κοινωνικός λειτουργός, όπως και άλλες απαραίτητες ειδικότητες, ενώ το ίδρυμα στερείται βασικών εφοδίων υλικοτεχνικής υποδομής (π.χ. συστήματα για σίτιση σε καθιστή θέση, υλικά αποτροπής αυτοτραυματισμών χωρίς καθήλωση κ.α.), εκπαίδευσης προσωπικού, υποστήριξης από κοινοτικές δομές για την κοινωνική ένταξη όσων επωφελούμενων ατόμων θα μπορούσαν να ζήσουν εκτός ιδρύματος. Τα αποτελέσματα όλων αυτών είναι δραματικά και από άποψη υγείας των φιλοξενούμενων και από την σκοπιά των συστηματικών παραβιάσεων των δικαιωμάτων τους.

Πρόγραμμα ριζικής αναδιάρθρωσης

Το πρόγραμμα λοιπόν που ξεκίνησε πριν λίγες μέρες με βάση και την απόφαση της διοίκησης του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Δυτικής Ελλάδας στο οποίο υπάγεται το ίδρυμα στα Λεχαινά έχει μπροστά του μακρύ και δύσκολο δρόμο με πολλά εμπόδια. Στόχος της παρέμβασης αυτής δεν είναι ετούτη την φορά απλώς η ανάδειξη του προβλήματος, η εκπόνηση μιας μελέτης ή η διεξαγωγή μιας έρευνας: είναι η ριζική αναδιάρθρωσή του, η χρήση των μεθοδολογικών εργαλείων της επιστημονικής τεκμηρίωσης για την σταδιακή ασφαλή μεταφορά όσων ατόμων μπορούν σε όσο περισσότερο ενταγμένες στις κοινότητα υπηρεσίες φιλοξενίας και φροντίδας και η οριστική εγκατάλειψη του μοντέλου της καθηλωτικής, ιδρυματικής προστασίας. Και για να πραγματοποιηθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα αναπόδραστα θα πρέπει όλοι οι εμπλεκόμενοι να ξεπεράσουν τις αναστολές, τις αντιστάσεις τους, τις συνήθειές τους με γνώμονα μια σύγχρονη και ανθρώπινη αντιμετώπιση όλων των ανθρώπων που ζουν σε αυτή την χώρα και ιδιαίτερα των τόσο ευάλωτων. Αλλά και οι κρατούντες θα πρέπει να παραμερίσουν τους ασφυκτικούς περιορισμούς των μνημονιακών απαγορεύσεων στο δημόσιο τομέα για να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη των απαραίτητων δομών και υπηρεσιών φροντίδας για τους ανθρώπους αυτούς. Γιατί η διαδικασία τα αποϊδρυματοποίησης απαιτεί χρόνο, σκληρή δουλειά, εξειδίκευση και πόρους. Όπου δοκιμάστηκε έτσι τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: άτομα πλήρως κατασταλμένα, επιθετικά ή παλινδρομημένα μπόρεσαν σταδιακά να κατακτήσουν επίπεδο αυτονομίας και δεξιοτήτων ασύλληπτο στην εποχή του ιδρυματισμού τους. Όπου, όμως, επικράτησε είτε μια επιπόλαιη επικοινωνιακά προσανατολισμένη σπουδή ή μια νεοφιλελεύθερη λογική «ξεφορτώματος» των ατόμων αυτών από την ευθύνη του κράτους και της κοινωνίας, τα αποτελέσματα υπήρξαν τραγικά.

Λεχαινά: μια μόνο περίσταση ενός ευρύτερου κοινωνικού προβλήματος

Η κατάσταση του ιδρύματος στα Λεχαινά αλλά και το πρόγραμμα αναμόρφωσης των υπηρεσιών φροντίδας στα παιδιά με αναπηρίες αναδεικνύουν ένα βαθύτερο και πολύ ευρύτερο πρόβλημα στην χώρα. Γιατί μπορεί μεν οι συνθήκες στο συγκεκριμένο ίδρυμα να είναι αυτές που είναι, ωστόσο, σε πολλά άλλα παρόμοια ιδρύματα για παιδιά με αναπηρίες ανά την Ελλάδα, δημόσια ή ιδιωτικού δικαίου, οι συνθήκες είναι επίσης προβληματικές. Το ζήτημα λοιπόν που αναδύεται είναι κατά πόσο η κοινωνία μας - ακόμα και σε συνθήκες κρίσης - θα δείξει έμπρακτα πως αξιολογεί ως πρώτιστη προτεραιότητα την συνδρομή, την φροντίδα και την παροχή υποστήριξης στα μέλη της που βρέθηκαν με την μια ή την άλλη ευαλωτότητα ή αναπηρία ή αν αντιθέτως θα υιοθετήσει μια πολιτική «Καιάδα» όπου το αλήστου μνήμης «Κωσταλέξι» θα ωχριά μπροστά της. Αν η αναπηρία στην χώρα μας θα εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως στίγμα, και τα άτομα με αναπηρίες ως κάτι πολύ λιγότερο από άνθρωποι ή αν θα κάνουμε το βήμα προς την ουσιαστική κοινωνική ένταξή τους. Και όπως έδειξε μέχρι σήμερα και η ιστορία του ιδρύματος στα Λεχαινά, αυτό το στοίχημα δεν θα κριθεί μόνο από την γενική πολιτική βούληση της πολιτείας, αλλά και από την ενεργοποίηση όλων των άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενων και πρωτίστως από την ανάληψη κινηματικών πρωτοβουλιών από το αναπηρικό κίνημα και εν γένει την κοινωνία. Γι αυτό, άλλωστε, και η επιτυχής έκβαση της παρέμβασης στο ίδρυμα στα Λεχαινά είναι ουσιαστικής σημασίας για τα εγχειρήματα αναμόρφωσης των υπηρεσιών που πρέπει να επακολουθήσουν και σε όλες τις ανάλογες δομές πανελλαδικά.

Στην περίπτωση του ιδρύματος στα Λεχαινά, πάντως, μια σημαντική αρχή έγινε. Ο δρόμος όμως που είναι να διανυθεί είναι ακόμα μακρύς και δύσβατος. Αξίζει όμως να το προσπαθήσουμε.
  

* Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος