Βιβλιοκριτική : Το δημοτικό τραγούδι-αποτύπωση της ιδιοπροσωπίας του νεώτερου Ελληνισμού

του Φάνη Βορεινάκη*

 Ο συγγραφέας Γιώργος Καραμπελιάς επιχειρεί ένα δύσκολο εγχείρημα, να περιγράψει και αναλύσει το δημοτικό μας τραγούδι. Επισημαίνει την πνευματική φτώχεια της εποχής στην οποία αφού πιάσαμε πολιτιστικά τον πάτο του βαρελιού αναδιφούμε τα αδιέξοδά μας, προσπαθώντας να ανακάμψουμε πολιτισμικά, βασιζόμενοι στις σταθερές κοινωνικές αξίες της νεοελληνικής κοινωνίας.

 Μία απ’ αυτές  συνιστά το δημοτικό τραγούδι, δημιούργημα των ζωηρών στοιχείων της φυλής, τα οποία κατέφυγαν στα ορεινά και με εκφραστικό εργαλείο τον 15σύλλαβο στίχο, δημιούργησαν τα ανεπανάληπτα δημοτικά τραγούδια, τα οποία τόσο εθαύμαζε ο αθάνατος Goethe. Συνιστούν ποιητική δημιουργία, πλαισιωνόμενη με ταιριαστή μουσική και εμψυχωτικούς δημοτικούς-λαϊκούς χορούς. Οι συνιστώσες αυτές ενώνουν τις κοινωνικές ομάδες, αναθαρρύνουν τη χαμηλή τους αυτοεκτίμηση και τις οδηγούν να αναλογισθούν:  αφού οι παλαιοί επιβίωσαν μέσα από πολύ δυσκολότερες συνθήκες με αυτά τα εφόδια και εργαλεία, τότε γιατί όχι και οι απόγονοί τους. Τραγούδι, μουσική και χορός αποτελούν μία τριαδική ενότητα, της οποίας τα επί μέρους στοιχεία του τρίπτυχου συνθέτουν ένα αρμονικό σύνολο. Είναι παρήγορη η διαπίστωση πως παρουσιάζεται θετική στροφή της κοινωνίας και μάλιστα της νεότερης γενεάς προς το προαναφερθέν τρίπτυχο της εθνικής μας αυτογνωσίας.

Ομως ο συγγραφέας επισημαίνει ακόμη, ότι τo γνωστικό αντικείμενο του δημοτικού τραγουδιού, το οποίο αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της λαογραφικής έρευνας, εξετάζεται σήμερα και μελετάται από την σκοπιά της κοινωνικής ανθρωπολογίας και εθνολογίας που εξοβέλισαν την λαογραφία ως ύποπτη εθνοκεντρισμού, απτό δείγμα εφαρμογής της παγκοσμιοποίησης των ιδεών. Αντιπαρατίθεται και αντικαθίσταται το εθνοτικοσυνδετικό και εθνοσυνθετικό δημοτικό τραγούδι με το αντιεξουσιαστικό ρεμπέτικο.

 Ο συγγραφέας, ερειδόμενος σε ένα ποταμό βιβλιογραφίας (ελληνόφωνης και μη), μας ταξιδεύει ανά τους αιώνες στον πολιτισμικό ιστό του έθνους, του οποίου κύριο συστατικό αποτελούν η ορθόδοξη εκκλησία και ο λαϊκός πολιτισμός. Μεγάλο τμήμα του βιβλίου αφιερώνεται στα ακριτικά άσματα, δημιουργήματα αντιπαράθεσης κατά των αλλόφυλων-αλλόδοξων εχθρών  στ’ ανατολικά σύνορα, πρώτα Αράβων και μετέπειτα Τούρκων, οι οποίοι σταδιακά υποδούλωσαν το γένος των Ρωμιών. Το δημοτικό τραγούδι, σε αγαστή σύμπνοια μουσικής ακολουθίας και χορού, αναδεικνύεται σε μοναδικό συνεκτικό ιστό και εκφραστή της συνέχειας και ιδιοπροσωπίας του έθνους των νεοελλήνων - ιδιαιτέρως του αγροτικού του τμήματος, που αποτελούσε τότε την συντριπτική πλειονότητα του έθνους.

 Επιστροφή στις πολιτισμικές μας ρίζες λοιπόν; Αναμφίβολα ναι στην παλιά πετυχημένη δόκιμη λύση.

*Πιστοποιητικό επιμόρφωσης στον Ελληνικό μουσικό πολιτισμό και στην εκπαίδευση, e-learning/Ε.Κ.Π.Α.