Εργασία και «προϊόν»

Του Γιάννη Σχίζα
Αυγή 16.9.17 
Οι μεταλλωρύχοι της Eldorado Gold, που επιχείρησαν κατάληψη του υπουργείου Περιβάλλοντος διεκδικώντας την παροχή τρίτης άδειας εξορύξεων στην Ολυμπιάδα, εμφανίζονται ως κάτι λογικό μέσα σε μια κοινωνία διψήφιων ποσοστών ανεργίας. Όμως, πέρα από το πρόβλημα της εργασίας, υπάρχει και το πρόβλημα του προϊόντος - που δεν ήταν και δεν μπορούσε ποτέ να μένει απαρατήρητο.
Η υπόθεση είναι παμπάλαιη, αλλά έχει υποεκτιμηθεί από την οικονομίστικη λογική. Πριν από αρκετά χρόνια, οι απολυμένοι των Λιπασμάτων έβαλαν εναντίον των οικολόγων, θεωρώντας τους υπεύθυνους για τη διακοπή της λειτουργίας της βιομηχανίας λόγω των «αντιαναπτυξιακών» και «βαθυπράσινων» ιδεών τους. Πριν από τον ερχομό της κρίσης, παρακολουθούσα στην οδό Πανεπιστημίου μια πορεία διαμαρτυρίας των εργαζόμενων στον «τζόγο». Πριν από μισό αιώνα, οι εργαζόμενοι στην αμερικανική πολεμική βιομηχανία συγκρούονταν με τους φοιτητές και τις άλλες φιλειρηνικές δυνάμεις, καθότι αυτές οι τελευταίες διεκδικούσαν τη μείωση του κύκλου εργασιών της συγκεκριμένης βιομηχανίας. Και το ερώτημα που έμπαινε σε όλες τις περιπτώσεις -παραγωγή χρυσού, χημικών λιπασμάτων, στοιχημάτων, οπλικών συστημάτων- ήταν το ακόλουθο: Τι έπρεπε να γίνει με τους πολίτες που θεωρούσαν κοινωνικά άχρηστη και καταστροφική την παραγωγή των συγκεκριμένων προϊόντων; Θα έπρεπε μήπως να μεταπειστούν και να εναντιωθούν στην καθαρότητα των υδάτων και την αρτιότητα των δασών, στη βιολογική γεωργία, στο τυχοδιωκτικό πνεύμα του τζόγου, στη μείωση των εξοπλισμών;

Η ανάλυση του εμπορεύματος, ακόμη και στο μαρξικό έργο, ουδέποτε έθεσε ποιοτικά κριτήρια στον χαρακτηρισμό μιας «αξίας χρήσης». Αντίθετα, το οικολογικό κίνημα έθεσε το ζήτημα της ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών, όπως επίσης του μικροπεριβάλλοντος που τα συγκεκριμένα προϊόντα ή οι συγκεκριμένες υπηρεσίες συνεπάγονταν... Ένας μάλιστα από τους πιο ενδιαφέροντες εκφραστές του, ο Αντρέ Γκορζ, σε μια εποχή οραμάτων κερδοφορίας, παραγωγικής υπερέκτασης και πλήρους απασχόλησης (δεκαετία 70), έθετε το ζήτημα της «υπεύθυνης εργασίας» σε σχέση με το περιβάλλον και την ποιότητα του προϊόντος, τονίζοντας ιδιαίτερα την ευθύνη των μεγαλομεσαίων στελεχών στην υγιεινή και την ποιότητα ζωής.
Πολλά κλαδικά αιτήματα διασύρθηκαν από καιρό σε καιρό ως «συντεχνιακά», αφενός λόγω των οικονομικών διεκδικήσεων και αφετέρου λόγω της υπεράσπισης «παρωχημένων» συστημάτων οργάνωσης της εργασίας. Όμως ουδέν κατηγορητήριο εκφωνήθηκε για την απουσία ενός «ολιστικού» εργασιακού πνεύματος και ενός συνδικαλισμού με πνεύμα ευθύνης: Που ήταν τελικά ευθύνη για την ποιότητα προϊόντων, υπηρεσιών και περιβάλλοντος, για μια άλλη νοηματοδότηση της έννοιας των «παραγωγικών δυνάμεων» και του «Ακαθαρίστου Εγχώριου Προϊόντος»...