Η παρατήρηση ζώων, ή καλύτερα άγριας ζωής (wild life watching), όπως είναι γνωστή στους επιστημονικούς, επιχειρηματικούς και πολιτικούς κύκλους, έχει μακρύ παρελθόν αλλά υιοθετήθηκε δυναμικά μετά το 1980-1990 στα πλαίσια προσφοράς εναλλακτικών επιλογών τουρισμού (οικοτουρισμού, φυσιολατρικού, περιπατητικού, περιπέτειας) για μια διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση. Σε πολλές χώρες του αναπτυγμένου και του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπως Ν. Ζηλανδία (θεωρείται πρωτοπόρος στο είδος), Αυστραλία, Καραϊβική, Χαβάη, Μεξικό, Κόστα Ρίκα, Αλάσκα, αλλά και σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, η παρατήρηση ζώων προωθείται σαν μια μη-καταναλωτική χρήση φυσικών πόρων, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που έχει καταγραφεί, συχνά δραστική, μείωση έως και εξαφάνιση του πλήθους τους λόγω ανθρωπογενών πιέσεων. Τα ζώα περιλαμβάνουν πουλιά, δελφίνια, φάλαινες, φώκιες, καρχαρίες, πιγκουίνους, κροκόδειλους, γορίλλες, πολικές αρκούδες, θαλάσσιες χελώνες, κ.ά. Στην Ελλάδα η παρατήρηση πουλιών είναι πλέον μια οργανωμένη και γνωστή δραστηριότητα σε περιοχές που διαθέτουν σημαντικούς οικοτόπους πουλιών.Σκοπός της προώθησης αυτής της δραστηριότητας αναψυχής και τουρισμού είναι, αφενός, η προστασία και διατήρηση των ζώων και, αφετέρου, η τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας στις τοπικές κοινωνίες με στόχο την αειφορική τους ανάπτυξη. Μελέτες που έχουν γίνει σε πολλές γεωγραφικές περιοχές έχουν δείξει πλήθος οφελών αλλά και συγκρούσεων με άλλες χρήσεις, ενώ υποδεικνύουν τρόπους και προϋποθέσεις που διασφαλίζουν την επιτυχία των δράσεων διαχείρισης και διακυβέρνησης.
Τα περιβαλλοντικά οφέλη αφορούν στη διατήρηση ή/και αύξηση του αριθμού των ζώων, στην ανάκαμψη των οικοτόπων τους, αλλά και τη διατήρησητου ευρύτερου οικοσυστήματος. Τα ψυχολογικά οφέλη αφορούν στην ευχαρίστηση και αυξημένη ικανοποίηση κατοίκων και τουριστών από την εμπειρία παρατήρησης της άγριας ζωής και του τουριστικού προορισμού.
Τα οικονομικά και αναπτυξιακά οφέλη περιλαμβάνουν αύξηση εσόδων των εμπλεκόμενων φορέων και επιχειρήσεων, αύξηση του αριθμού και βελτίωση του κοινωνικο-οικονομικού προφίλ και των κινήτρων επίσκεψης των τουριστών, διαφοροποίηση του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος (αντί μονοκαλλιέργειας), αύξηση του μεγέθους και της ποικιλίας μορφών τοπικής απασχόλησης (π.χ. βιολόγοι, οικονομολόγοι, διαχειριστές, κ.λπ.), συμβατότητα και συμπληρωματικότητα με άλλες μορφές τουρισμού και άλλες δραστηριότητες (π.χ. πολιτιστικός τουρισμός, βιολογική γεωργία, οικοτεχνία, τέχνες, έρευνα), μειωμένο κόστος από καταστροφή των πόρων.
Τα κοινωνικο-πολιτιστικά οφέλη απορρέουν από τις μεταβολές στο επίπεδο μόρφωσης και ευρύτερης καλλιέργειας κατοίκων και τουριστών, την αλλαγή των αξιακών προτύπων από έμφαση στην ανταλλακτική σε εκτίμηση της αξίας χρήσης, επιλογής και ύπαρξης των πόρων, την ανάπτυξη δεσμών συνεργασίας μεταξύ κατοίκων, επιστημόνων, επιχειρηματιών και τουριστών που ευνοούν την ανάπτυξη συμμετοχικών μορφών διακυβέρνησης και, φυσικά, την αναγνώριση και καλή φήμη του τουριστικού προορισμού.
Τα προβλήματα που έχουν καταγραφεί αφορούν κυρίως συγκρούσεις με άλλες χρήσεις όπως η αλιεία, κτηνοτροφία, ψυχαγωγία, μεταποίηση, μεταφορές, κ.ά. (ανάλογα με το είδος του ζώου και την περιοχή) όπως και με παράνομες δραστηριότητες (παράνομη αλιεία, θήρα προστατευόμενων ειδών, κ.λπ.). Οι ανάγκες επίλυσης αυτών των συγκρούσεων έχουν οδηγήσει στη διαμόρφωση προσεγγίσεων στην τοπική διακυβέρνηση και διαχείριση προς όφελος ανθρώπων και ζώων. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η προσπάθεια ανάπτυξης μορφών συνεργασίας και συμμετοχικής λήψης αποφάσεων για τη διαμόρφωση και εφαρμογή λύσεων. Η επιτυχία τους εξαρτάται κρίσιμα από την ύπαρξη ήθους και παράδοσης συνεργασίας και συλλογικών δράσεων καθώς και σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκομένων, τον συντονισμό τους, και την απουσία αντι-κινήτρων και στρεβλών πολιτικών από ανώτερα επίπεδα, μεταξύ άλλων.
Η παρατήρηση θαλάσσιων χελωνών και η αξιοποίησή τους από τις τοπικές κοινωνίες για ανάπτυξη αντίστοιχων δραστηριοτήτων είναι σχετικά πρόσφατη σε σύγκριση με την παρατήρηση άλλων χερσαίων και θαλάσσιων ειδών. Λόγω του μυθολογικού και φυσικού (ζωντανά απολιθώματα) χαρακτήρα τους, οι χελώνες ασκούν ιδιαίτερη γοητεία στους ανθρώπους και αποτελούν πολύτιμο αναπτυξιακό πόρο. Το παράδειγμα της Αυστραλίας είναι ιδιαίτερα διδακτικό. Η χώρα έχει αναπτύξει σημαντικά την παρατήρηση των έξι ειδών θαλάσσιων χελωνών που διαθέτει σε μεγάλους αριθμούς στις πολλές παραλίες της με σημαντικά οφέλη όπως αναφέρθησαν παραπάνω. Σύμφωνα με έρευνες, η επιτυχία οφείλεται, αφενός, στο ότι η περίοδος ωοτοκίας συμβαίνει τη θερινή περίοδο των διακοπών και, αφετέρου, ότι η θέση της χώρας στο νότιο ημισφαίριο ευνοεί την προσέλευση τουριστών από το βόρειο που έχουν χειμερινές διακοπές. Όμως, σημαντικό ρόλο παίζουν οι πολύ καλές γενικές υποδομές καθώς και οι ειδικές υποδομές που έχουν αναπτυχθεί όπως κέντρα επισκεπτών, μουσεία, διαχείριση επισκεπτών, εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι σημαντικές απειλές που αντιμετωπίζουν οι θαλάσσιες χελώνες (συλλογή για το κρέας, τα αυγά και το κέλυφος τους, ατυχήματα, θαλάσσια ρύπανση, καταστροφή ακτών από διάβρωση και κυρίως από τουριστική και οικιστική ανάπτυξη, κατασκευή υποδομών, κ.ά.) αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση και αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόσκληση στη διαχείριση τους.
Συνοψίζοντας μια αρκετά εκτενή βιβλιογραφία, η αποτελεσματική διαχείριση των οικοτόπων των ζώων παρατήρησης που αυξάνει τα θετικά οφέλη και μειώνει το κόστος της μη προστασίας τους, απαιτεί τη σύνταξη σχεδίου διαχείρισης που προβλέπει σειρά μέτρων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Σε τοπικό επίπεδο τα μέτρα περιλαμβάνουν: το χωρικό (χωροταξικό σχέδιο) και τον φορέα διαχείρισης της περιοχής, έργα υποδομών προστασίας των οικοτόπων, συνοδές εγκαταστάσεις ενημέρωσης/πληροφόρησης/έρευνας, ρύθμιση ιδιοκτησιακών ζητημάτων, κανονισμούς και standards χρήσης της περιοχής, κίνητρα συμμετοχής στις σχετικές δραστηριότητες ανά κατηγορία χρηστών (πληρωμές/αποζημιώσεις, ειδική φορολογία), αντικίνητρα (πρόστιμα, απαγορεύσεις), δράσεις ενημέρωσης, (επι)μόρφωσης και επικοινωνίας. Κρίσιμος είναι ο ρόλος των συμμετοχικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων γιατί μόνο όταν οι άνθρωποι γίνονται μέτοχοι των προβλημάτων είναι εφικτή και η επίλυση τους.
Σε περιφερειακό επίπεδο, τα μέτρα περιλαμβάνουν οικονομική στήριξη των απαιτούμενων υποδομών, ενώ σε εθνικό επίπεδο το βάρος πέφτει κυρίως στη διαμόρφωση, εφαρμογή και διαρκή παρακολούθηση του απαιτούμενου θεσμικού πλαισίου αλλά και των κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα ενισχύει τις δημόσιες και ιδιωτικές δράσεις στο τοπικό επίπεδο.
Το Ρέθυμνο έχει το προνόμιο να φιλοξενεί μια εκτεταμένη περιοχή ωοτοκίας της χελώνας caretta-caretta που βρίσκεται υπό τη φροντίδα της οργάνωσης ΑΡΧΕΛΩΝ και χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από τους επισκέπτες της. Παρ’ όλη τη σχετικά ασθενή υποδομή που διαθέτει η πόλη για την πλήρη αξιοποίηση αυτού του προνομίου, η συνάντηση των επισκεπτών με τις χελώνες και τα μικρά τους είναι μια συναρπαστική και αλησμόνητη εμπειρία, όχι μόνο αναψυχής αλλά και ζωής. Το στοίχημα είναι να καταφέρει το Ρέθυμνο να αξιοποιήσει στο έπακρο αυτό το προνόμιο, με βάση τις σύγχρονες προσεγγίσεις και τεχνικές περιβαλλοντικής διαχείρισης. Άραγε μπορεί; Άραγε θέλει;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου